ركسانا خوشابی؛ كارشناس ارشد مشاوره
وقتی صحبت از ترس كودكان می‌شود، نخست باید ترس مادر یا پدر را بررسی كرد!
چون كودك بی‌گناهی كه پای به این دنیا می‌گذارد در ابتدا ذهنش خالی است و هیچ ترس و واهمه‌ای ندارد و این ما هستیم كه در كسوت مادر و پدر، ناخواسته به او یاد می‌دهیم بترسد و گاهی نیز با ایجاد شرایط نامناسب زندگی، او را از چیزهای مختلف می‌ترسانیم.
ترس مادر و پدر یا ترس‌های درونی هر كسی كه از كودك نگهداری می‌كند! یكی از اقوام من تعریف می‌كرد كه سال‌های سال وقتی طوفان شروع می‌شده ناگهان ترس عمیقی به سراغش می‌آمده است.
او مدت‌ها به این موضوع فكر می‌كرد كه ترس او از طوفان از كجا نشات می‌گیرد و چرا طوفان تا به این حد او را می‌ترساند؟
تا این كه بالاخره یك روز به خاطر آورد كه زن خدمتكاری كه در كودكی رخت‌های آنها را می‌شسته، هر بار كه طوفان می‌شده فریاد می‌زده كه‌ای وای طوفان!
احتمالا آن بنده خدا رخت‌هایی را شسته و روی بند رخت، پهن كرده بوده و از این می‌ترسیده كه باد و طوفان رخت‌ها را كثیف یا خاكی كند و یا به زمین بیاندازد و علت فریاد او این بوده كه نتیجه زحماتش به هدر رود.
در حالی‌كه پسر كوچولویی كه آن فریاد را می‌شنیده و علت آن را نمی‌دانسته، گمان می‌كرده كه این خود طوفان است كه ترس و وحشت دارد و در واقع وحشت از طوفان را بطور ناخودآگاه آموخته است!
بسیاری از ترس‌های كودكان ما از این دسته هستند. وقتی مادری از تاریكی می‌ترسد، یا وقتی مادری از ابراز وجود و گفتن حرفهای منطقی و دفاع از خود هراس دارد، یا وقتی پدری اعتماد به نفس پایین دارد و از گفتگوی منطقی با همسایه‌ها یا اطرافیان سر باز می‌زند، همچنین هر زمان كه مادر و پدر یا اطرافیان كودك، در درون از چیزهایی می‌ترسند، حتی اگرجلوی كودك به ترس خود اعتراف نكنند، باز هم كودك آن ترس را حس می‌كند و به احتمال بالا می‌آموزد كه بترسد.
چرا كه كودك از روی لحن و حالت و كلمات بزرگتر‌ها احساس آنها را عمیقا حس می‌كند و می‌فهمد. بنابراین بهترین راه برای پدر ومادرهایی كه در درون خود ترس‌های ناگفته دارند این است كه حتی قبل از بچه‌دار شدن این ترس‌ها را شناسایی كنند و با كمك مشاور و روانشناس و خودشناسی هر چه بیشتر، ترس‌های خود را از بین ببرد.
در غیر این صورت می‌توانند به سادگی انتظار داشته باشند كه كودك‌شان با همان ترس‌ها یا ترس‌های مشابه آن یا حتی با ترس‌هایی كه به ظاهر مشابه آن ترس هم نیست بار بیاید.
پنج روش برای حساسیت كودكان
ترس كودك خود را ارزیابی كنید
فرض كنید كودك شما بشدت از گربه می‌ترسد. باید این بررسی را انجام بدهید كه آیا از همه گربه‌ها می‌ترسد یا مثلا فقط از گربه‌های بزرگ یا سیاه؟
اگر از رعد و برق می‌ترسد ببینید از صدای رعد می‌ترسد یا از نور برق؟ با كودكتان حرف بزنید و واكنش‌های او را در موقعیت‌هایی كه ترسیده است زیر نظر بگیرید تا آگاهی بیشتری نسبت به ترس كودكتان پیدا كنید.
از كودكتان بخواهید كه خودش میزان ترسش را مشخص كند
ترس، سطوح و درجات گوناگونی دارد به طوری كه دانستن میزان آن به شما كمك می‌كند تا رویارویی كودك را در موقعیت‌های ترس‌آور كنترل كنید و نیز به كودك كمك می‌كند تا متوجه كاهش شدت ترس‌اش شود.
برای كودكان بزرگتر بهتر است از درجه‌بندی صفر تا ده استفاده كنید. یعنی از آنها بخواهید میزان ترس‌شان را با یكی از اعداد بین صفر تا ده بیان كنند.
برای كودكان كوچك‌تر كه درك مفهوم اعداد برایشان مشكل است، بهتر است میزان وحشت خودشان را با فاصله دو دست از هم نشان دهند.
ترس‌ها را بر اساس درجه آنها فهرست كنید
وقتی فرزندتان در بیان میزان و درجه ی اضطرابش ماهر شد، ترس‌های او را به بخش‌های قابل بررسی تقسیم كنید.
یعنی درآخر فهرست ترس‌های خفیف‌تر و در بالای آن، موارد جدی‌تر را قرار دهید. سپس كار را از ترس‌های خفیف‌تر شروع كنید و به سمت موارد شدید‌تر پیش بروید.
برای مثال، ترس از گربه درجات گوناگونی دارد. كمترین درجه ترس هنگامی است كه كودك كتابی را در باره‌ی گربه ورق می‌زند.
یك درجه بالاتر، تماشای یك گربه واقعی است و در نهایت بالاترین درجه ترس، نوازش كردن آن گربه است.
راههای از بین بردن اضطراب را به كودكتان بیاموزید
اول مطمئن شوید كه در این لحظه اضطراب كودك كم ست. چون اگر ترس به سرعت تشدید شود، كودك قبل از آن كه نتیجه ی مقاومت در برابر آن را دریابد، از موقعیت یاد شده فرار خواهد كرد.
بنابراین پیش از آنكه به حساسیت‌زدایی كودك نسبت به ترسش بپردازید راههای خنثی كردن اضطراب را به او یاد دهید.
راههای كسب آرامش بدنی (ریلكسیشن) كه البته والدین باید قبلا آن را بیاموزند و سپس به كودك یاد بدهند، تنفس عمیق، تكرار واژه‌های آرامش دهنده و مشابه این‌ها می‌تواند به آرامش كودكتان كمك كند.
همچنین حضور مادر و پدر نوعی حمایت عاطفی به‌شمار می‌آید و تماس و نزدیكی شما به كودك به او احساس امنیت می‌دهد و تشویقش می‌كند تا به جای عقب‌نشینی، به تلاش خود برای غلبه بر اضطراب ادامه دهد.
همچنین گوش دادن به موسیقی مورد علاقه، شمارش اعداد، خوردن خوراكی و مشابه این‌ها هم می‌توانند به آرامش كودك كمك كنند.
برای ترس از گربه
اینك عكس‌هایی از گربه را به كودك نشان دهید. درباره‌ی طرز ایستادن و نشستنن گربه با كودك گفتگو كنید. عكس‌ها را در همه جای خانه بگذارید تا كودك به آنها نگاه كند.
در مرحله بعد داستان‌هایی درباره‌ی گربه به كودك خود بگویید. درباره‌ی خطرات گربه اطلاعات صحیح به او ارائه دهید و حالات دوستانه یا خصمانه حیوان را برایش تشریح كنید.
در مرحله بعدی برای كودكتان فیلم‌ها یا كارتون‌هایی درباره‌ی گربه تهیه كنید تا ببیند. اگر هنرپیشه اول این فیلم‌ها كودك باشد چه بهتر.
در مرحله بعدی كودك را به نزدیك شدن به گربه تشویق نكنید اما بگذارید از فاصله‌ای مطمئن و نسبتا دور به گربه نگاه كند.
كم كم فاصله را كم كنید اما مراقب احساس امنیت در كودك باشید. صبور باشید. گاهی ممكن است چند قدم نزدیك شدن به گربه چند روز تمرین لازم داشته باشد.
در مرحله بعد در حالی كه كودك دورتر و كنار كسی ایستاده خودتان به گربه نزدیك شوید و با صدای بلند برای فرزندتان توضیح دهید مثلا بگویید ببین داره دستم رو بو می‌كنه، ببین دارم نوازشش می‌كنم و... در مرحله بعدی درمنزل نقش گربه را بازی كنید تا كودك بتواند نزدیك شدن به گربه را با شما تمرین كند.
در مرحله بعد یك گربه كوچك و آرام را انتخاب كنید و با كودكتان به آن نزدیك شوید. در حالی‌كه دست كودك را گرفته‌اید به آرامی به طرف گربه بروید و او را تحسین كنید و به كودكتان هم یادآور شوید كه نفس عمیق بكشد.
به او بیاموزید با خودش بگوید من از گربه نمی‌ترسم این گربه خیلی بامزه است. در هنگام نزدیك شدن به گربه از كودكتان بخواهید میزان ترسش را بیان كند.
هر قدم كه جلو می‌رود او باید میزان ترسش را به شما بگوید. اگر درجه ترس پایین آمده بود قدم بعدی را بردارید. تا به‌تدریج به فاصله‌ای برسید كه بتوانید حیوان را لمس كنید.
از این به بعد موقعیت‌های بیشتری ایجاد كنید تا كودك با گربه روبرو شود. زمانی را صرف بازی كردن با گربه كنید و او را تشویق كنید كه گربه را كم‌كم نوازش كند.
به‌تدریج گربه بزرگتری را جایگزین گربه كوچك‌تر كنید. علائم دوستانه هر حیوانی را به كودكتان بیاموزید.
اگر اجرای این گام‌ها برایتان دشوار است حتما از متخصص روانشناسی كودك كمك بگیرید.
اما توجه داشته باشید كه پیشگیری از درمان بهتر است و لازم است بر ترس‌های خود و بر ترساندن كودك خود غلبه كنید.
ترس‌هایی كه خودمان مستقیما به كودكان‌مان تزریق می‌كنیم!
اكثر ما با این نوع ترس‌ها آشنایی داریم. این نوع ترس‌ها همان‌هایی هستند كه خودمان به كودك‌مان تزریق می‌كنیم.
مثلا می‌گوییم اگر نمره‌ات بیست نشود... اگر در مهمانی زیاد شلوغ كنی ... اگر در امتحان قبول نشوی ... اگر لباست كثیف شود ... اگر وسایلت را خراب كنی ... چنین و چنان خواهم كرد.
مسلم بدانید حتی اگر كودكتان به روی خود نیاورد با این نوع تهدیدها كودكی مضطرب و ترسو بار خواهد آمد و اضطراب او ممكن است در زمینه‌های متعدد و متفاوتی خود را نشان بدهد.
مثلا ممكن است كابوس ببیند خواب ناراحتی داشته باشد، ترس خود را به موجودات خیالی نسبت دهد، دچار ترس شدید از سگ یا از سایر حیوانات بشود، از تنهایی یا تاریكی بترسد، از امتحان یا از جمع بترسد و همین‌طور تا آخر. بدیهی است كه وقتی والدین كودك را می‌ترسانند ناچارند منتظر عواقب ناهنجار آن هم باشند.
كنترل صحیح كودكان
اگر می‌خواهید كودكتان كاری را انجام ندهد یا انجام بدهد، اگر می‌خواهید زیاد شلوغ نكند یا زیاد شما را اذیت نكند راههای كنترلی غیر از ترساندن پیدا كنید.
توضیح علت چیزها، فراهم كردن فضای باز و مناسب برای بازی و تفریح، برخی محرومیت‌ها، مواجه كردن كودك با نتایج عمل‌اش، سرگرم كردن او با كودكان دیگر، سرگرم كردن‌اش با اسباب بازی‌های فكری و خلاقانه و مانند این‌ها راه‌هایی منطقی‌تر برای كنترل اوست.
بسیاری از مادر و پدرها می‌خواهند اولین راهی را كه به ذهنشان می‌رسد برای كنترل كودك خود بكار گیرند.
خود مادر و پدرها حوصله خلاقیت و فكر كردن درباره‌ی بهترین روش‌های كنترل كودكان را ندارند. در چنین حالتی بدیهی است كه تنها از روش‌های قدیمی مانند ترساندن استفاده می‌كنند.
روش‌هایی كه در رشد روانی كودك آنها نقش تخریبی دارد و كودك آنها را با ترس و اندوه بار می‌آورد.
راهنمایی‌هایی برای غلبه بر ترس‌های كودكان
اگر روش‌های پیشگیرانه‌ای كه بیان شد اجرا نشده باشند ممكن است كودك شما دچار ترس از چیز یا چیزهای خاصی شود.
وقتی ترس كودك، بیش از مدت زمانی كه انتظار می‌رفته طول بكشد یا چنان شدید باشد كه فعالیت‌های زندگی‌اش را مختل كند، تلاش مادر و پدر برای كم كردن این ترس ضروری تلقی می‌شود.
زیرا اگر به این ترس رسیدگی نشود ممكن است به فوبی (یعنی ترس مرضی تبدیل شود).
معمولا بیمار مبتلا به فوبی در بسیاری از موارد از غیر‌منطقی بودن ترس‌های خود آگاه است، اما نمی‌تواند در مقابل آن مقاومت كند.
در این صورت لازم است كه از متخصص برای رفع یا كاهش ترس كودك كمك بگیرید.
اما روش‌هایی هم وجود دارد كه خود والدین می‌توانند از آنها بهره بگیرند.
این روش‌ها عمدتا درباره‌ی كم كردن حساسیت‌های كودك نسبت به موضوع ترس است كه بدان حساسیت زدایی گفته می‌شود.
