كیوان علوی‌زاده؛ كارشناس ارشد روان‌شناسی
قدم نورسیده مبارك! لحظه شیرین و لذت‌بخشی است. شما موجود شگفت‌انگیزی را در اختیار دارید. شیرخوارتان بیشتر از آنچه فكر می‌كنید توانمند است و بیشتر از آنچه فكر می‌كنید به شما و اطرافیان وابسته است. او با رفتارهایش و با هر صدایش این را به شما می‌گوید. یكی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی كه ممكن است صورت بگیرد، بی‌توجهی به دوران نوزادی است. برخی از پدران و مادران فكر می‌كنند.
نوزاد فقط احتیاج دارد شیر بخورد، بخوابد و جایش تمیز باشد و مراقبت‌های بهداشتی انجام شود. اگرچه این موارد بسیار مهم‌اند، اما كافی نیستند. خانواده‌ها باید در نظر داشته باشند، همانطور كه به مسائل جسمانی نوزاد توجه دارند، باید به بهداشت عاطفی _ روانی آنها نیز توجه كنند. مطالب زیر توانایی‌ها و نیازهای نوزادان را مشخص می‌كند.
توانائی‌های حسی ـ شناختی نوزاد
امروزه مشخص شده است كه در همان بدو تولد، تمام دستگاه‌های حسی شیرخوار فعال و او كاملاً آماده یادگیری درباره محیط جدید هستند.
بینایی
نوزادان به رغم كامل نبودن دستگاه بینایی (نزدیك بینی و دقت بینایی كمتر) وقت زیادی را فعالانه صرف نگاه كردن به اطراف خود می‌كنند. آنها هر وقت شئ با تغییری در میدان بینایی‌شان پیدا می‌شود، مكث می‌كنند. نوزادان بیشتر مجذوب قسمت‌هایی از محیط می‌شوند كه از بیشترین تضاد برخوردارند و (مانند لبه‌های اشیاء). آنها طرح‌های ساده و طرح‌های انحنادار را به طرح‌های درست شده از خطوط مستقیم ترجیح می‌دهند؛ به ویژه، به چهره آدم‌ها بیشتر توجه می‌كنند.
نوزادان بیشتر به خطوط پیرامونی چهره نگاه می‌كنند، با این‌حال تا دو ماهگی توجه آنها بیشتر به اجزای چهره از قبیل چشم، بینی و دهان متمركز می‌شود. در این مرحله والدین ممكن است با خوشحالی متوجه شوند كه نوزاد شروع به برقراری ارتباط چشمی كرده است.
شنوایی
نوزادان در برابر صدای بلند یكه می‌خورند و علاوه براین، سرشان را به سوی منبع صدا برمی‌گردانند. نكته جالب آن است كه گرداندن سر در حدود 6 هفتگی ناپدید می‌شود و تا 3 یا 4 ماهگی، یعنی شروع مرحله جست‌وجوی چشمی منبع صدا دیده نمی‌شود. ناپدید شدن موقت پاسخ گرداندن سر، احتمالاً نشان دهنده گذر رشد از مرحله پاسخ بازتابی و تحت كنترل منطقه زیر قشری مغز، به مرحله كوشش ارادی برای یافتن منبع صداست.
در چهارماهگی، حتی در تاریكی هم دست خود را در جهت منبع صدا حركت می‌دهند. در شش ماهگی به صداهایی كه با تصویرهای جالب همراه باشند، توجه فراوان نشان می‌دهند و میتوانند محل صدا را دقیق‌تر مشخص كنند. آنها صدای انسان را از صداهای دیگر تشخیص و بر اصوات دیگر ترجیح می‌دهند.
چشایی و بویایی
نوزادان اندكی پس از تولد تفاوت مزه‌ها را تشخیص می‌دهند. به عنوان مثال پاسخ مشخص نوزاد به مایع شیرین، حالتی شبیه لبخند ملایم است كه گاه با لیس زدن لب‌ها همراه می‌شود یا برای نشان دادن بیزاری از محلول تلخ، با لب و لوچه‌ی آویزان، زبانش را بیرون می‌آورد.
آنها بوهای مختلف را از هم تشخیص می‌دهند و سرشان را در جهت بوی خوش برمی‌گردانند. همچنین شیرخوارانی كه از سینه مادر تغذیه می‌شوند، بوی مادرشان را تشخیص می‌دهند. توانایی تشخیص بوها از لحاظ سازشی اهمیت دارد و به نوباوگان كمك می‌كند از مواد آسیب زننده اجتناب ورزند و از این لحاظ بر احتمال بقای خود بیفزایند.
یادگیری و حافظه
زمانی تصور می‌شد كه نوزادان نمی‌‌توانند چیزی را بیاموزند! اما باید گفت نوزادان در سه‌ماهگی حافظه نسبتاً خوبی دارند. در یك بررسی وقتی اسباب بازی متحركی بالای گهواره نوزادان سه ماهه با ریسمانی به دست یا پای آنها بسته شد، به سرعت كشف كردند كه دست یا پای‌شان شئ متحرك را به حركت درمی‌آورد. هشت روز بعد در همان موقعیت شیرخوار توانستند به یاد آورند كدام دست یا پای خود را برای به حركت درآوردن شئ بكار ببرند. شگفت‌تر آنكه شواهدی وجود دارد كه نوزادان از تجربه‌های قبل از تولد خود در رحم مادر، چیزهایی آموخته‌اند و به یاد می‌آورند.
در آزمایشی، نوزادانی كه صدای قلب را با 80 ضربان در دقیقه (حدود ضربان طبیعی قلب كه نوزاد در رحم می‌شود) شنیده بودند، در مقایسه با نوزادانی كه صوتی خاصی نشنیده بودند. (گروه گواه)، افزایش وزن بیشتر و گریه كمتری داشتند و نوزادانی كه صدای تندتر – 120 ضربان در دقیقه – را شنیده بودند، آنقدر آشفته و منقلب شدند كه محققان مجبور شدند این قسمت از آزمایش را متوقف سازند. به هر حال نوزادان برای سازگاری با محیط میتوانند چیزهایی در مورد دنیای جدیدشان بیاموزند...
برای خواندن بخش دوم -گام به گام با رشد نی‌نی‌ها- اینجا کلیک کنید.
