دكتر ریحانه بركتین؛ متخصص اطفال
واکسیناسیون در کودکان جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های عفونی و یا کاهش شدت آن انجام می‌شود. واكسن خود از میكروب یا ویروس‌هایی كه باعث برخی بیماری‌های خاص می‌شوند، ساخته شده است، این میکروب‌ها یا ویروس‌ها در شرایط آزمایشگاهی كشته شده و یا تضعیف شده و سپس مورد استفاده قرار می‌گیرند، بعضی از واکسن‌ها نیز از سم (یا به اصطلاح توکسین حاصل از میکروب) ساخته می‌شوند. با تزریق واكسن، سیستم ایمنی بدن تحت حمله این میكروب‌ها و یا ویروس‌ها قرار می‌گیرد و در نتیجه موادی بنام آنتی‌بادی یا پادتن در بدن ساخته می‌شود. این آنتی‌بادی‌ها که بصورت اختصاصی علیه همان بیماری دفاع می‌کنند، در بدن كودك فعال باقی مانده و در صورتی كه بدن با بیماری واقعی مواجه شود از آن محافظت می‌كنند. از آنجایی‌که واکسیناسیون در هر کشوری براساس دستورالعمل خاص آن کشور انجام می‌شود، تزریق آن بایستی به موقع و بر اساس جداول مخصوص صورت گیرد، این برنامه هر چند سال یکبار بر اساس لزوم ایمن سازی علیه برخی بیماری‌ها و عرضه واکسن مخصوص آن تغییرمی‌یابد و در ایران از سال قبل تا کنون مجددا مورد بازنگری قرار گرفته و بصورت زیر انجام می‌شود:
بدو تولد: ب‌ث‌ژ. فلج‌اطفال. هپاتیت ب
٢ ماهگی: پنج گانه (ثلاث (كزاز، دیفتری و سیاه سرفه)، هموفیلوس آنفولانزا، هپاتیت ب). فلج اطفال
٤ ماهگی: پنج گانه (ثلاث، هموفیلوس آنفولانزا، هپاتیت ب). فلج اطفال
٦ ماهگی: پنج گانه (ثلاث، هموفیلوس آنفولانزا، هپاتیت ب). فلج اطفال
یكسالگی: MMR (سرخك. اوریون. سرخجه)
١٨ماهگی: سه‌گانه. فلج‌اطفال. MMR (سرخك. اوریون. سرخجه)
6 سالگی: سه‌گانه. فلج‌اطفال
واکسن ب.ث.ژ
این واکسن علیه بیماری سل محافظت ایجاد می‌کند، بصورت داخل جلدی در ناحیه عضله بازوی نوزاد، در بدو تولد تزریق می‌شود. این واکسن از میکروب ضعیف شده بدست می‌آید و پاسخ طبیعی به آن طی 2 تا 3 هفته ایجاد می‌شود و زخم محل تزریق نیز پس از حدود 3 ماه بهبودی کامل می‌یابد.
واکسن فلج اطفال
این واکسن علیه بیماری فلج اطفال مقاومت ایجاد می‌کند، از ویروس ضعیف شده بدست می‌آید، بصورت قطره خوراکی و بلافاصله پس از تولد استفاده می‌شده و در ماه‌های 2و 4و 6 تکرار می‌شود، همچنین در سن 18 ماهگی و قبل از ورود به دبستان در سن 6 سالگی لازم است مجدد استفاده شود. گاهی پس از مصرف آن استفراغ مختصری رخ می‌دهد که مساله مهمی نبوده و نیاز به تکرار واکسن نیست.
واکسن هپاتیت
این واکسن علیه ویروس هپاتیت ب محافظت ایجاد می‌کند و بصورت عضلانی، معمولا در عضله ناحیه ران تزریق می‌گردد. این واکسن علاوه بر هنگام تولد در2 و 4و 6 ماهگی نیز (در قالب واکسن پنج گانه) تکرار می‌شود. بدنبال تزریق آن بجز درد و قرمزی مختصر ناحیه تزریق معمولا عارضه دیگری مشاهده نمی‌شود. این واکسن از حدود 10 سال قبل تاکنون جزو پروتکل واکسیناسیون ایران قرار گرفته است. همچنین در افراد بزرگسال که به جهت نوع شغل خود با بیماران و یا محصولات و فراورده‌های خونی در تماس هستند این واکسن براساس برنامه خاص خود تزریق می‌شود.
واکسن پنج گانه یا پنتاوالان
این واکسن که تغییر جدید برنامه واکسیناسیون محسوب می‌شود ترکیبی از دو واکسن قبلی یعنی سه‌گانه (ثلاث) و هپاتیت و واکسن جدید یعنی هموفیلوس آنفولانزا می‌باشد. این واکسن در سنین 2 و 4 و 6 ماهگی تزریق می‌گردد.
واکسن ثلاث یا سه گانه
در مجموع علیه بیماری‌های سیاه سرفه، دیفتری و کزاز مصونیت ایجاد می‌کند. برای ساختن این واکسن از سم میکروب کزاز و دیفتری و میکروب کشته شده سیاه سرفه استفاده می‌شود. این واکسن بصورت عضلانی در ناحیه عضله ران و در سنین بالاتر در ناحیه بازو تزریق می‌شود. بر اساس دستورالعمل کشوری این واکسن در قالب واکسن پنج گانه در 2 و 4 و 6 ماهگی و سپس به تنهایی در سنین 18ماهگی و سن 6 سالگی تزریق می‌شود. بنظر می‌رسد این واکسن در مقایسه با سایر واکسن‌ها یکی از پرعارضه‌دارترین آنها است. تب و بیقراری شایع‌ترین عارضه است که اغلب 2 تا 3 روز ادامه دارد، لذا جهت شیرخواران از قطره و در کودکان بزرگ‌تر از شربت استامینوفن می‌توان استفاده نمود. همچنین در محل تزریق واکسن درد وجود دارد که گاهی باعث لنگش موقت در شیرخواران می‌شود، لذا استفاده از کمپرس سرد در 24 ساعت اول تزریق و پس از آن استفاده از کمپرس گرم روی موضع توصیه می‌شود. این واکسن بدلیل داشتن جزء سیاه سرفه محدودیت سنی داشته و تزریق آن پس از پایان 6 سالگی ممنوع بوده و بایستی بجای آن در صورت نیاز از واکسن توام یا دوگانه (که جزء سیاه سرفه حذف شده است) استفاده نمود. در صورتیکه پس از تزریق واکسن تب بالا، گریه و بیقراری شدید و یا تشنج رخ دهد، نیز با نظر پزشک، بایستی در نوبت بعدی از واکسن توام یا دوگانه استفاده کرد.
هموفیلوس آنفولانزا
واکسن علیه این باکتری از سال گذشته جزو واکسیناسیون کشوری قرار گرفته است. باکتری هموفیلوس آنفولانزا عامل یک نوع مننژیت باکتریائی است که بیماری خطرناک و کشنده ایجاد می‌کند و موجب عوارض و عفونت‌های شدید مثل پنومونی (عفونت ریه‌ها)، سپتی‌سمی (عفونت خونی)، آرتریت سپتیک (عفونت چرکی مفصل) و التهاب مجاری تنفسی فوقانی می‌شود. هر چند آنتی بیوتیک برای درمان این بیماری استفاده می‌شود اما همیشه موثر نیست و میزان مرگ و میر ناشی از آن بالاست. از سویی دیگر، بعضی از انواع هموفیلوس آنفولانزا به آنتی بیوتیک‌ها مقاوم شده‌اند و درمان آنها خیلی سخت شده است، بنابراین برای مقابله با انواع عفونت‌های هموفیلوس آنفولانزا فقط باید واکسیناسیون را انجام داد. برای تزریق این واکسن شیرخواران باید حتما در زمان دریافت واکسن دو ماه داشته باشند، و سپس در 4 و 6 ماهگی تکرار می‌گردد. به این معنی که کودکانی که ۴ماهه و ۶ ماهه هستند و در نوبت‌های قبلی ثلاث تزریق کرده‌اند، باید مجددا مشابه نوبت قبل واکسن ثلاث دریافت کنند و برای این گروه کودکان واکسن جدید تزریق نمی‌شود.
MMR
این واکسن نیز علیه سه بیماری ویروسی سرخک، سرخجه و اوریون محافظت ایجاد می‌کند. نوبت اول این واکسن ابتدا در یکسالگی و سپس در 18 ماهگی تزریق شده و بعدا در سن6 سالگی یادآور آن تکرار خواهد شد. گاهی بدنبال تزریق این واکسن 2-1هفته بعد تب خفیف همراه با بثورات پوستی مختصر ظاهر می‌شود.
برای انجام واکسیناسیون در کودکان توجه به نکات زیر نیز ضروری است: 1)برنامه واکسیناسیون بایستی طبق جدول موجود و به موقع انجام شود. 2)سرماخوردگی خفیف یا شلی مختصر مدفوع مانع انجام واکسیناسیون نیست. 3)در کودکان مبتلا به سوء تغذیه انجام به موقع واکسیناسیون بطور جدی توصیه می‌شود. 4)در صورت وجود ضایعات مغزی خطرناک، سابقه تشنج بدنبال ثلاث، کودکان دارای نقص سیستم ایمنی (سرطان یا مصرف برخی داروهای خاص و فراورده های خونی) لازم است ابتدا با پزشک کودک خود مشورت کنید.
