افزایش جمعیت سالمندان، به علت کاهش موالید، بهبود وضعیت بهداشت و افزایش امید به زندگی، ضرورت توجه به مشکلات این قشر را روز افزون نموده است.
به طوریکه در سال 2002 حدود 600 میلیون نفر از جمعیت کل جهان را افراد بالای 60سال تشکیل میدادند و پیش بینی میشود که این رقم در سال 2050 به دو میلیارد افزایش یابد. بر اساس برخی پیش بینیها جمعیت ایران تا 42 سال دیگر حدود 130 میلیون نفر خواهد بود که یک پنجم آن را سالمندان تشکیل خواهند داد.
زمین خوردن یا افتادن یکی از شایعترین و جدی ترین مشکلات دوران سالمندی است که بسیار تکرار میشود و دارای عواقب و عوارض جسمانی، مانند شکستگی لگن، از کارافتادگی، از دست دادن توانایی فیزیکی و مرگ و همچنین عواقب روانی، مانند از دست دادن اعتماد به نفس و عزت نفس و کاهش امید به زندگی میباشد و با توجه به هزینههای بالای این عواقب و عوارض جسمانی و روانی، شناسایی علل و عوامل آن و روشهای پیشگیری از آن مورد توجه قرار میگیرد.
دوران سالمندی میتواند با بروز برخی مشکلات مانند افزایش فشار خون، بیماریهای رماتیسمی، پارکینسون، آلزایمر، پوکی استخوان و غیره همراه باشد. به همین دلیل سالمندان باید تلاش کنند که در این دوران تناسب اندام و سلامت خود را بیش از پیش مورد توجه قرار دهند. اغلب افراد در دوران سالمندی، در حفظ تعادل بدن اندکی با مشکل مواجه میشوند، در آمریکا بسیاری از سالمندان به منظور پیشگیری از زمین خوردن و صدمات ناشی از آن، دورههای ویژه ای را برای تمرین حفظ تعادل میگذرانند. هر ساله در آمریکا یک سوم سالمندان 65سال به بالا (حدود 12 میلیون نفر) زمین خوردن را تجربه میکنند، این زمین خوردنها علت اصلی مرگهای ناشی از آسیبها و رایج ترین عامل صدمه و بستری شدن سالمندان در بیمارستان است. بیش از 90درصد از شکستگیها میتواند عواقب ناخوشایندی داشته باشد. طبق آمارهای موجود، فقط یک چهارم این بیماران به طور کامل بهبود مییابند. 40درصد از آنها به پرستاری و مراقبت در منزل نیاز دارند و 24درصد از بیماران مبتلا به شکستگی مفصل ران در گروه سنی بالای 50سال پس از یک سال میمیرند. این حوادث به شدت کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار میدهد. ترس از زمین خوردن، به تنهایی میتواند باعث کم شدن فعالیت افراد مسن شود و بنابراین منجر به کاهش حضور آنها در فعالیتهای اجتماعی شده و در عین حال زمینه ایجاد افسردگی را فراهم میآورد.
زمین خوردن به علت تغییراتی که در عملکرد دستگاههای اسکلتی-عضلانی، دهلیزی، حسی-پیکری ، بینایی و نیز دستگاههای فیزیولوژیک درگیر در تعادل، رخ میدهد، اتفاق میافتد. دلایل مهم دیگری مثل کاهش یکپارچگی حسی، عملکرد گیرندههای عمقی، بینایی و شنوایی منجر به کاهش تعادل میشوند. سیستم اعصاب به منظور حفظ تعادل بدن، مجموعه حسهای دریافت شده از سه مرکز اصلی را به طور همزمان پردازش میکند، این سه مرکز شامل چشم ها، ساختار دهلیزی مربوط به حس حرکت و جاذبه در گوش داخلی و همچنین سیستم حسهای پیکری است. هنگامی که فرد رو به سالمندی میرود، حفظ تعادل در بدن به تدریج دچار نقصان میشود، یعنی پاها دیگر توانایی درک سریع پستی و بلندیهای زمین را نخواهد داشت؛ از سرعت واکنشهای طبیعی بدن به محرکهای محیط کاسته میشود. ماهیچهها قدرت قبل را نخواهند داشت و مغز اطلاعات حسی را با سرعتی مطلوب، پردازش نخواهد کرد. به طور کلی تعادل به صورت توانایی حفظ موقعیت بدن و تحمل وزن روی سطح اتکا بدون زمین خوردن تعریف شده است. بنابراین ناتوانی در حفظ تعادل یکی از علل اصلی زمین خوردن به شمار میرود. تعداد زمین خوردنها و ناتوانی در حفظ تعادل و شدت آسیب ناشی از آنها همراه با سن افزایش مییابد. زمین خوردنها در جمعیت سالمندان میتواند منجر به مرگ شود و غالبا به علت آسیب ناشی از آن موجب بستری شدن در بیمارستان میگردد.
تحقیقات نشان میدهد که افراد با استفاده از تمرین میتوانند همگام با افزایش سن، به حفظ تعادل خود کمک نمایند و حتی بعضی از مهارتهای از دست رفته را از طریق ورزش دوباره بازیابند.
از آنجا که تغییرات دوران سالمندی انجام برخی ورزشها را در سالمندی محدود میکند؛ با این حال، تمرینات مختلفی وجود دارد که میتواند برای سالمندان سودمند باشند. تمرینات کششی و قدرتی برای اندام فوقانی و تحتانی میتواند گزینهای مناسب برای سالمندان، جهت شرکت در فعالیتهای بدنی باشد. این تمرینات در عین سادگی و راحتی باعث نیرو بخشیدن به عضلات، مفاصل، اعصاب و ارگانهای داخلی میگردد.
زمین خوردن در جمعیت سالمندان منجر به از کارافتادگی و اغلب به بستری شدن در بیمارستان و در برخی موارد نادر منجر به مرگ میگردد. بر طبق اطلاعات مراکز کنترل بیماریها در سال 2001 در هر ساعت یک فرد سالمند به دلیل زمین خوردن جان خود را از دست میدهد، در سال 2002 بیش از سیزده هزار فرد 65 ساله و یا مسنتر در آمریکا به علت آسیبهای ناشی از افتادن جان خود را از دست دادند.
زمین خوردن ضررهای اقتصادی و فردی را به دنبال دارد. ضررهای فردی میتواند کاهش اطمینان، افت حرکتی، فقدان استقلال، انزوا، افت کیفیت زندگی، محدودیت فعالیت و پیشرفت ترس باشد. ضررهای اقتصادی نیز قابل توجه هستند. در سال 2003 بیش از 1.8 میلیون فرد 65 ساله و مسن تر در بخشهای اورژانسی به علت آسیبهای ناشی از زمین خوردن، درمان شدند و 421 هزار نفر بستری شدند. مراکزی برای کنترل بیماریها در سال 2006، فشار اقتصادی را در آینده، بی اندازه برآورد کرده است. مخصوصا این مراکز پیش بینی کردهاند که آسیبهای ناشی از زمین خوردن تا سال 2020 به 43.8 میلیارد دلار میرسد.
نیمی از سالمندان به دلیل شکستگی لگن ناشی از زمین خوردن، هیچ گاه نمیتوانند به سطح عملکرد اولیه خود بازگردند و بسیاری نسبت به زندگی مستقل ناتوان میشوند.
امروزه مطالعات اختصاصی کمی در مورد تمرینات ورزشی به عنوان روش مداخلهای که بتواند عوامل خطرزای زمین خوردن را کاهش دهد و همچنین مقایسه بر روی دو جنس صورت گرفته است. طی 40 سال گذشته و به روایت آمار، جمعیت سالمندان در کشور ما 3 برابر شده و این روند صعودی تا سال 2050 باعث میشود که یک چهارم جمعیت کشورمان به گروه سالمند اختصاص یابد، در نتیجه باید توجه بیشتری به این گروه سنی مبذول شود.
یکی دیگر از ضرورتهای فعالیت در دوره سالمندی به دیدگاه طول عمر در مطالعات رشد حرکتی برمی گردد که توجه ویژه به دوره سالمندی امروزه در مطالعات رشد حرکتی از اهمیت خاصی برخوردار است.
