زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر فاطمه قائم‌مقامی : فوق‏ تخصص سرطان‏های زنان ؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

تحریریه زندگی آنلاین : تغييرات حوالي يائسگي و يائسگي عمدتاً مربوط به تغييرات درون تخمدان مي‏باشد. دوران قبل از يائسگي از 8-2 سـال قـبل از يـائسـگي شـروع ميشـود و تا يكسال پس از آخرين دوره پريود قـاعـدگـي طـول مي‏كشـد و در حقيقت يكسال بعد از قطع عادت ماهيانه يائسگي تثبيت مي‏شود. ميانگين سن آخرين عادت ماهيانه 50 سالگي است. پريودهاي منظم و تخمك‏گذاري عمدتاً تا سالهاي مياني يا پاياني دهه چهارم زنانگي ادامه مي‏يابد. سرانجام بيشتر زنان دورهاي از پريودهاي نامنظم و با فواصل طولاني و كم را تجربه مي‏كنند كه شاه علامت‏گذار به دوران يائسگي است. ماه‏هاي پيش از يائسگي همراه با تغييرات اساسي در تناوب پريود و عدم تخمك‏گذاري مي‏باشد و بارداري در اين دوره بعيد است. به‌هرحال از چندين سال قبل از اين دوران تغييرات نهفته‏اي در هورمون‏هاي تخمدان ايجاد مي‏شود هر چند از حـدود 25 سـالـگي كـاهش تدريجي باروري وجود دارد اما پس از 35 سالگي سرعت آن مسئله كاهش خيلي بيشتري مي‏نمايد. تخمك پير عمده‌ترین علت زمينه ناباروري وابسته به سن است. بروز سقط خودبه‌خود كه اكثراً به علت ناهنجاری‌های كروموزمي هستند به موازات افزايش سن مادر، افزايش مي‏يابد. ميزان ناهنجاری‌های جنيني با افزايش سن مادر افزايش مي‏يابد بطوري‏كه در تولدهاي زنده زير سن 30 سال 1 در500 مورد و در سن 45 سالگي به 1 در 20 مورد افزايش مي‏يابد. با افزايش سن فاصله بين دوره‏هاي پريود کوتاه‌تر مي‏شود مثلاً اگر ميانگين طول اين دوره در 20 سالگي 28 روز باشد در 40 سالگي به 26 روز مي‏رسد.

 بیشتر بخوانید:

یائسگی با چه علائمی در زنان آغاز می‌شود؟

1. نسخه ای برای شادابی پوست در دوران و یائسگی

تغييرات هورموني دوران يائسگي :

تغييرات هورمون‏هاي زنانگي در دوران پيش از يائسگي ايجـاد مي‏شود كـه بـا آزمـايشـات هـورمـونـي مي‏تـوان شـروع آن را نشـان داد بطوري‏كه زودرس‏ترين علامت افزايش هورمون FSH است.علائم ناشي از تغييرات هورموني يائسگي شامل گرگرفتگي، تعريق شبانه، خشكي واژن و درد در هنگام مقاربت و اختلال در خواب مي‏باشد. در صورت شدت اين علائم و استفاده از درمان جانشيني هورموني كه در موارد غيرقابل تحمل براي مدت محدود توصيه مي‏شود اين علائم با درمان جانشيني بهبود مي‏يابد.در دوران قبل از يائسگي كه طول پريودهاي ماهيانه كوتاه مي‏شود كه بدليل كاهش ترشح پروژسترون ميباشد كـم‏خـونـي و افـزايش ضخامت آندومتر رشد فيبروم‏هاي رحمي و پريودهاي سنگين را باعث مي‏شود، مصرف قرص‏هاي پيشگيري از بارداري از انواع ضعيف (low dose ) مي‏تواند روش ايده آن در كنترل كاهش عملكرد تخمدان و پيشگيري از اختلالات قاعدگي شود. مصرف قرص‏هاي پيشگيري از بارداري انواع ضعيف تا سن يائسگي درصورتی‌که موارد منع مصرف مثل سابقه لخته در عروق، انفاركتوس قلبي و مغزي و يا سرطان پستان يا بيماري‏هاي شديد كبدي وجود نداشته باشد و علاوه بر اين موارد فوق ريسك‏هاي ديگر مثل اعتياد به سيگار، فشارخون، بيماري قند، چاقي و مقادير زياد كلسترول خون همراه نباشد در خانم‏هاي بالاي 35 سال بهترين روش كنترل قاعدگي‏هاي نامنظم در اين دوران مي‏باشد. از تغييرات هورموني ديگر در اين دوران افزايش هورمون‏هاي گونادوتروپين مي‏بـاشـد كـه بـدليـل كاهش تخمك‏گذاري اين مسئله رخ مي‏دهد، اين تغييرات هورموني، منجر به پرموئي خفيف در اين دوران مي‏شود. با افزايش سن عملكرد تيروئيد كاهش مي‏يابد به همين دليل  به‏صورت دورهاي بايد فعاليت تيروئيد در خانم‏هاي يائسه مورد بررسي واقع شود. احتمال بروز بيماري ديابت يا قند بعد از سن 40 سالگي شايع است كه بايد از اين نظر مورد بررسي به‌طور پريود يك واقع شوند.

تغييرات تناسلي ادراري در دوران يائسگي:

بدليل كاهش استروژن در دوران يائسگي مخاط واژن نازك مي‏شود و اين باعث خارش، درد موقع مقاربت و تنگي واژن مي‏گردد. آتروفي دستگاه ادراري تنـاسـلي بـاعـث ايجاد علائمي مي‏شود كه روي كيفيت زندگي تأثیر مي‏گذارد و براي مثال دچـار عفـونـت مـكرر در مثانه و مجراي ادرار مي‏گردد. اين مشكلات تا حدي با استفاده از استروژن‏هاي موضعي كه به‌صورت كرم يا قرص واژينال تجـويـز مي‏شود تـا حدي برطرف مي‏شوند. درمان موضعي با استروژن باعث درمان و بهبود بي‏اختياري استـرسي ادرار در 50 درصد موارد مي‏شود. فعاليـت جنسي باعث بهبود جريان خون واژن و باعث تشديد اثرات درماني استروژن مي‏گردد.

  اختلالات خلق‏وخو در يائسگي:

يكي از علائم ديگر در دوران بعد از يائسگي اختلالات خلق‏وخو و افسردگي در اين دوران است كه با درمان دارويي از جمله فلوكسيتين اين اختلالات قابل كنترل است.

بيماري‏هاي قلبي عروق در يائسگي:

 در زنان يائسه ميزان مرگ‏ومير ناشي از بيماري‏هاي عروق قلبي سه برابر مرگ نـاشي از  سرطان پستان و ريه مي‏باشد. از هر 5 زن در سنين يائسگي يك نفر دچار بيماري‏هاي قلبي يـا عروقي مي‏شود.بيماريهاي قلب و عروق نتيجه آرترواسكلروز عروق بزرگ است. عوامل خطر شبيه به عوامل خطر در مردان است. سابقه فاميلي بيماري‏هاي قلب و عروق، فشارخون بالا، مصرف سيگار، بيماري قند، كلستـرول و چـربـي بـالاي خـون و چاقي از اين عوامل خطرساز ميباشند. با تغيير رژيم غذايي و كاهش وزن مي‏توان شانس بيماري‏هاي قلبي عروق را در دوران يائسگي كاهش داد. خطر بيماري‏هاي قلبي عروقي در زنان با كلسترول بالاتر از mgrdl 256 سه برابر زنان با كلسترول نرمال مي‏باشد. خطر بيماري عروق قلبي بعد از سن 75 سالگي با ميزان كلسترول تغيير نمي‏يابد و نيازي به غربالگري چربي خون در اين دوران نيست. ورزش منـظم، پيـادهروي به مدت نیم ساعت يا شنا و پياده‏روي تند روزانه به كاهش سطح كلسترول كمك مي‏نمايد و ميزان سكته با ورزش منظم 30 درصد، بيماري عروق قلبي 40 درصد كاهش مي‏يابد.

بیشتربخوانید:

چگونه یائستگی را 20 سال به تاخیر بیاندازیم؟

 استئوپوروز و پوكي استخوان در يائسگي :

يكي از مشكلات دوران يائسگي كاهش توده استخواني است بطوري كه 20 سال اول بعد از يائسگي حدود 30 درصد كاهش توده استخـواني ايجـاد مي‏شود و اين مي‏تواند زمينه‏ساز شكستگي باشد. سابقه فاميلي پوكي استخوان، سابقه شكستگي افزايش سن، مصرف سيگار، سفيد پوست بودن و نژاد، كاهش استروژن، وزن پائين عوامل خطرساز شكستگي مي‏باشند. سابقه شكستگي لگني در مادر بخصوص بعد از 50سالگي، مصرف داروهاي ضد صرع، پركاري تيروئيد و كاهش توده استخواني خطر شكستگي را بالا مي‏برد.اندازه‏گيري تراكم استخواني در زنان يائسه و بالاي 65 سال پيشنهاد مي‏شود فواصل 5 سال يـكبار احتمالاً كافيست. براي درمان پوكي استخوان ورزش در تمام گروههاي سني كه بايد با فشـار وزن همـراه باشد نيم ساعت سه بار در روز، مصرف كلسيم 1000 ميلي‏گرم در دوران يائسگي و 1500 ميلي‏گرم در دوران بـعد از يـائسـگي توصيه ميشود مصرف ويتامين D 400- 800 واحد با كلسيم توصيه مي‏شود. در موارد شديد مصرف استروژن با داروهاي ديگري كه جذب كلسيم را روي استخـوان افزايش مي‏دهد توصيه مي‏شود.

 پيشگيري از سرطان در دوران يائسگي:

  خطر سرطان با افزايش سن در بيشتر سرطانها افزايش مي‏يابد و از اين جهت در دوران يائسگي اين مسئله بايد مورد توجـه بيـشتري واقع شود. در موارد شديد مصرف استروژن با داروهاي ديگري كه جذب كلسيم را روي استخـوان افزايش مي‏دهد توصيه مي‏شود. در دوران يـائسـگي ممكن است در ارتـباط بـا خـشـكي واژن و نـازك شـدن مـخـاط تـناسـلي و رحم، لكه بيني‏هايي ايجاد شود كه نياز به بررسي جهت رد مشكلات ناشي از سرطان رحم و گردن رحم و يا تخمدان دارد بطوري‏كه 20 درصد خونريزي‏هاي بعد از يائسگي ميتواند دليل بر بيماري‏هاي بدخيم باشد. به همين جهت بايد گردن رحم مورد بررسي واقع شود. تست پاپ اسمير كه توصيه مي‏شود از 21 سالگي سه سال يكبار در نوع معمول و 5 سال يكبار در نوع غوطه‏ور در مايع انجام شود تا سن 65-70 سالگي بايد انجام گيرد در صورت غير طبيعي بودن پاپ اسمير يا غير طبيعي بودن ظاهر گردن رحم در معاينه نياز به كولپوسكوپي است كه در اين روش گردن رحم با يك ميكروسكوپ سه بعدي با درشت نمائي 6-16 برابر مورد بررسي واقع مي‌شود.علاوه بر اين در تمام خونريزي‏هاي غير طبيعي در دوران بعد از يائسگي بايد سونوگرافي واژينال جهت بررسي ضخامت رحم و اندازه تخمدان‏ها، انجام شود و نهايتاً نمونه برداري، رحمي به صورت كـورتاژ انجام گيرد. اولين علامت سرطان رحمي در خانم هاي يائسه خونريزيهاي واژينال مي باشد و از اين نظر با اين علامت خانم هاي يائسه بايد مورد بررسي دقيقتر واقع شوند. سرطان تخمدان نيز عمدتاً در سنين بالاي 50 سال شايعتر است. علائم سرطان تخمدان متاسفانه ديررس است و گاهي در موارد پيشرفته با بزرگي شكم و آسيت (آب داخل شكم) و علائم گوارشي تظاهر مي‏نمايد. چون  در معـاينـات لـگني بزرگي تخمدان اولين و شاه كليد تشخيص ميباشد به اين جهت تمام خانم هاي يائسه بايد هر 6 ماه يكبار تحت معاينات لگني واقع شوند. متاسفانه خيلي از خانم هاي يائسه بدليل اتمام دوران باروري به معاينات پريوديك لگني توجه نمي نمايند و به اين دليل ممكن است سرطان تخمدان در مراحل پيشرفته تشخيص داده شود معاينات هر 6 ماه يكـبار خـصـوصاً در خانم هايي كه سابقه در فـاميـل درجـه يك مبتلا به سرطان پستـان، تـخمـدان، رحم و روده دارند تـوصيـه ميشود. انـدازه گيري مـاركـر شـيميايـي 125CA و سـونـوگـرافـي واژيـنـال بـه تشخيص زودتر كـمك بيـشتري مي نمـايد. حـتي در بـعضي از خـانم ها با سابقه فاميلي در دوران يائسگي برداشتن پيشگيرانه تخمدان توصيه ميشود. مسئله ديگر توجه به پستانها است بطوري كه شایع‌ترین سرطان وابسته به جنس در زنان سرطان پستان است كه از سن 50 سال به بالا افزايش مي يابد. خانم ها به‌طورکلی از سن 30 سالگي خصوصاً بعد از 50 سالگي هر ماه بايد سينه ها را خودشان مورد معاينه قرار دهند و جهت معاينات پزشكي شش ماه يكبار از پزشكان بخواهند كه سينه هم مورد معاينه واقع شود.معمولا دست خود شخص توده هاي بالاي2سانتيمتر را تشخيص ميدهد. پزشك ضايعات حدود يك سانتيمتري را تشخيص ميدهد به همين دليل آن را وسيله اي براي تشخيص زود هنگام اين سرطان مي دانند. توده اي كه توسط دست بيمار در سينه لمس مي‏شود بالاي دو سانتی‌متر است و نشان دهنده مرحله 2 سرطان سينه است درحالی‌که بقاي فرد به اين امر بستگي دارد كه بتوانند توده را قبل از رسيدن به مرحله 2 يعني قبل از دو سانتي شدن تشخيص دهند و درمان كنند. ماموگرافي مي‏تواند ضايعات در حدود mm5 را تشخيص دهد به اين جهت توصيه مي‏شود  ماموگرافي از سن 40 تـا 50 سالگي دو سال يكبار و از 50 سال به بعد سالي يكبار انجام شود. قدرت تشخيص ماموگرافي و حساسيت آن بالاي 90درصد است ولي 10 تا 15 درصد امكان دارد نتيجه منفي كاذب باشد درصورتی‌که در اين موارد توده در سينه وجود داشته باشد حتماً بايـد حـتي در صـورت مـنفي بودن ماموگرافي اين توده خارج شود. شيوهاي كه براي تشخيص دقيقتر به كمك ماموگرافي مي‏آيد سونوگرافي است اما جايگزين آن نمي‏تواند باشد. گاهي براي تشخيص بهتر و زماني كه پاسخ ماموگرافي مشكوك است MRI هم براي فرد توصيه ميشود، اما به دليل گران بودن اين روش كمتر توصيه ميشود. در خانم‏هايي كه سابقه خانوادگي سرطان سينه، تخمدان و رحم روده در دو فاميل درجه يك دارند، صلاح است كه ماموگرافي اوليه در سنين زودتر يعني 30 تا 35 سالگي شروع شود. سرطان‏هاي ديگر كه بعد از سن 50 سالگي بايد مورد بررسي پيشگيرانه واقع شود سرطان ريه است كه راديوگرافي ريه بايد ساليانه انجام شود. همچنين سرطان روده بزرگ يا كولون است كه بايد با آزمايش مدفوع از نظر خون منفي ساليانه يا كولونوسكوپي پريود يك مورد غربالگري  واقع شود.

  درمان هورمون جايگزيني در يائسگي:

درمان جايگزيني به‌عنوان جانشين ترشح هورموني است كه با افزايش سن كاهش يافته يا از دست برود و اين مسئله ممكن است نهايتاً باعث بيماري شود. گرگرفتگي و ناپايداري عروقي كه در سالهاي قبل از يائسگي ايجاد مي‏شود و خشكي شديد ناحيه تناسلي كه باعث ناراحتي يا سوزش و خارش و درد جنسي ميشود و پوكي استخوان شديد بعد از يائسگي نياز به مصرف هورمونهاي جايگزيني را مطرح نمايد.درمان هورمون جايگزيني با استفاده از استروژن تنها، در خانم‏هايي كه رحم دارند ممكن است  باعث ايجاد تغييرات در رحم و احتمال ايجاد سرطان رحمي شود به اين جهت همراه با استروژن در خـانـمهايي كه قـبلاً تـحـت رحم برداری واقع نشده‏اند پروژسترون تجويز ميشود. استفاده از استروژن و پروژسترون باعث بهبود علائم يائسگي مي‏شود ولي مصرف طولانی‌مدت اين تركيبات هورموني ممكن است باعث درد پستان و تغييرات در پستان و نهايتاً خطر سرطان پستان گردد.

مصرف اين تركيبات هـورمـوني بـاعـث بهبود علائم پوكي استخوان، كـاهش نـازك شـدن مـخاط دستـگاه ادراري تنـاسلي، كاهش گرگرفتگي ميشود. فواید احتمـالـي ديـگـر آن كـاهش خطر بيماريهاي قلبي عروقي، كاهش خطر سرطان روده بزرگ (كولون) كنترل بيماريهاي رواني، بهبود در چربيهاي خون بهبود اختلال خواب ميباشد. دارو به‌صورت خـوراكـي يـا كـرم يـا قـرصهاي واژينـال استفاده ميشود.   در مـواردي كه مصرف تركيبات هورموني ممنوع است ميتوان از تركيبات گياهي مثل ايزوفلاون، ســـوي، اســتروژنهاي با منشـــاء گياهــي (فيتواستروژنها) استفاده نمود. ممكن است چند دارو براي تخفيف اثرات يائسگي استفاده شود. بهرحال امروزه شرايطي فراهم شده است كه باعث عمر طولاني و بهبود سلامت فيزيكي افراد يائسه شده است. افزايش كيفيت زندگي هدف مطلوب است و درمان جايگزيني براي ايجاد و نگهداري سلامتي در افراد يائسه ميباشد كه نياز به مطالعات طولانيتر روي اين تركيبات دارد.

 بیشتر بخوانید:

همه چیز درباره غربالگری سرطان سینه