گفتگو: مهناز خدادوست
کدام بیماری‌ها در بروز ناباروری نقش دارند؟
بیماری‌های مادرزادی و اکتسابی را باید جدا کنیم. بیماری‌های مادرزادی، ژنتیکی یا عفونت‌های مادر، می‌تواند به دلایل متفاوت باشد، دلایلی مانند: سرخجه یا به دلیل مشکلی باشد كه برای تخمدان پیش می‌آید یا این كه رحم تشکیل نشده باشد كه بیشتر این مسائل است؛ یا رحم تشکیل شده ولی خیلی کوچک است و نمی‌توان آن را ترمیم کرد. مسائل مادرزادی در زنان مانند این كه فرد مهبل نداشته باشد که اخیراً فردی [این چنین] از عراق آمده بود و درمان شد. در مردان می‌تواند عدم نزول بیضه یا اوریون باشد، یا ضربه به بیضه بخورد؛ مثلاً فرد کشتی‌گیر است یا بیماری‌هائی مانند سوزاک و سفلیس [دارد].
خانمی که احتمال سرطان دهانه رحم دارد و مواردی که بتواند بافت بیضه و بافت نطفه‌سازی را خراب کند، می‌تواند باعث ناباروری شود. افرادی که دچار سندروم ترنر هستند، دچار ناباروری می‌شوند؛ مثلاً علت تخمدان پلی‌کیستیک مشخص نیست ولی متأسانه در کشور ما بسیار شایع است. بیماری دیگری که می‌تواند در ناباروری تأثیر بگذارد، اندومتریوز است و نکته دیگر، خانمی که عفونت دارد، به علت خجالت زیاد یا بی‌‌اهمیت شمردن موضوع، می‌تواند باعث بسته شدن لوله‌های خود شود و تنبلی تخمدان‌ها، چند مدل است که برای آن‌ها راه حل درمان وجود دارد یا باید از لاپاراسکوپی، داروهای طبی و ivf کمک گرفت و آن‌هائی که رحم دوشاخ و نافرم دارند، با جراحی بهبود می‌یابند. هر اختلالی که باشد، برایش راه‌حلی وجود دارد.
در ناباروری، سهم زنان بیشتر است یا مردان؟
طبق آماری که اخیراً منتشر شده و پایان‌نامه یکی از دانشجویان فوق لیسانس و پزشکان بود، ثابت کرده‌اند که ظرف 10 سال ناباروری در مردان شایع‌تر است و علت آن هم آلودگی هوا و صوتی و نوع تغذیه بوده است. چون مردان در محیط آلوده و گاهی هم مجبور هستند به صورت دوشیفت كار می‌كنند، ولی خانم‌ها فعالیت اجتماعی کم‌تری دارند. به‌جرئت می‌توانم بگویم اگر [قبلاً] نسبت نازائی 50 به50 بوده، الان 70 به 30 است. سر پا ایستادن زیاد، واریکوسل زودرس و آلودگی هوا، باعث می‌شود هوا به بیضه کم برسد، سرب و کادمیوم هم سم هستند. نهایتاً می‌گوئیم 50 به 50! الان در کلانشهر‌ها ما ناباروری مردان را بیشتر می‌بینیم.
بالا بودن سن افراد و ازدواج‌هائی که دیر صورت می‌گیرد، به چه میزان می‌تواند در ناباروری تأثیر بگذارد؟
کسانی که در سنین مناسب ازدواج کرده‌اند، مشکلی در این زمینه ندارند؛ ولی هر قدر سن افراد بالا برود، ناباروری زنان بیشتر می‌شود. معمولاً سن مناسب برای بچه‌دار شدن 20-25 سال است. تا سن 30 و 35 سالگی یک حالت باقی می‌ماند و در سن 42 سالگی، به حد اقل می‌رسد. اگر خانمی در 40 سالگی بخواهد ازدواج کند، تخمک‌های او کیفیت خوبی ندارند و به احتمال زیاد رحم [این قبیل زنان] فیبروم یا اندومتریوز دارد و در سنین بالاتر ادنومیوزیس. رحم، شکل خود را ازدست می‌دهد. سقط جنین صورت می‌گیرد، درمان قطعی آن، به طور معمول درآوردن رحم است؛ اگر سن و سال بالا برود! پس در خانم‌ها هم ناباروری افزایش پیدا می‌كند.
اما اگر این عوارض را خانم‌ها بدانند، مثلاً خانمی که الان 25 سال دارد و هنوز تصمیم به ازدواج ندارد، ما امکان دیگری به وجود آوردیم؛ با عمل لاپاراسکوپی از تخمدان فرد نمونه‌برداری و فریز می‌کنیم. زمانی که تخمک جوان دارید، می‌توانید آن را فریز کنید و زمانی که ازدواج کردید، می‌توانید از آن تخمک‌ها استفاده کنید. این علم، در ایران و بعضی از مراکز از جمله مرکز ما هم انجام می‌گیرد و حتا بسیاری از زوج‌ها، شاید اول زندگی نخواهند باردار شوند. به آن‌ها این امکان را می‌دهیم. پس راه حل پیدا شده و با فریز بافت تخمدان یا فریز جنین، به جنگ این مشکل بزرگ می‌رویم.
آیا مصرف فست‌فودها و غذاهای کنسروی، می‌تواند باعث ناباروری افراد شود؟
فست‌فودها، دارای مواد نگه‌دارنده هستند. به هر صورت موادی که قابل هضم نیست می‌تواند عوارض ایجاد کند. ممكن است استاندارد FDA داشته باشد، ولی هرگز مانند مواد اولیه‌ای که خودمان تهیه می‌کنیم، نخواهد بود. پس به‌تدریج می‌تواند چاقی کاذب ایجاد کند و باعث اختلال در هورمون‌ها شود که یکی از آن‌ها مقاومت به انسولین است.
در خانم‌هائی که تخمدان پلی‌کیستیک دارند، دلایل متفاوتی دارد که هنوز شناخته شده نیست؛ ولی حدس می‌زنیم یکی از این موارد فست‌فودها باشد که افزایش چربی منجر به مقاومت به انسولین می‌شود و می‌تواند سوخت و ساز سلول را به هم بزند و شما هر چیزی را بخورید، درست نسوزد و به سلول نرسد و سلول همیشه گرسنه بماند و در کبد تبدیل به چربی شود. پس فست‌فودها، فقط شکم پرکن هستند. باید به مراکز اشتها فرصت دهید تا آن‌ها هم سیر شوند. اگر گرسنه بماند، قطعاً هارمونی در سیستم‌های هورمونی به هم می‌خورد و می‌تواند دچار اختلال هورمونی چاقی و لاغری و اشکال در تولید مثل شود.
آیا کمبود یا اضافه وزن و چاقی، در ناباروری مؤثر است؟
افرادی که ورزشکار حرفه‌ای و ژیمناستیک‌کار هستند و آن‌هائی که به طور مرتب فست‌فود می‌خورند، ناباروری و عدم تخمک‌گذاری در آن‌ها بسیار زیاد دیده می‌شود. در مردان، باعث نطفه‌سازی کم یا باعث کم‌کاری یا پرکاری تیروئید یا اشکالات دیگر مانند تومورهای مغزی می‌شود. تمام بیماری‌ها مانند مشكلات کبد و کلیه، به طور غیر مستقیم باعث نابارور ی می‌شوند.
لطفاً، در خصوص آمار ناباروری در ایران بفرمائید.
متأسفانه، آمار مشخصی در این زمینه نداریم. اخیراً پژوهشگاه ابن سینا، در بررسی انجام شده، آن را حدود 22 درصد اعلام کرده است.
لطفا مختصری در مورد مراكز باروری و ناباروری توضیح دهید؟
پس از مدتی فعالیت پژوهشی، آموزشی و درمانی در تاریخ 30 مرداد 1372 شمسی مرکز باروری و ناباروری خصوصی خود را در خیابان خردمند جنوبی تهران تأسیس کردم و از آن پس منشاء نوآوری‌های جدیدی در علم و عمل ناباروری، همچنین علاوه بر GIFT و IUI و IVF روش میکرواینجکشن، ZIFT، هچینگ، استفاده از چسب جنین انجماد اسپرم شوهر، انجماد جنین و باروری موفق با استفاده از اسپرماتید (یاخته اولیه اسپرم) شدم؛ همینطور در مورد سقط‌های مکرر ایمونولوژیک با استفاده از لنفوسیت تراپی و یا در مرگ‌های جنین در اثر حساسیت Rh با تزریق خون به جنین داخل رحم(IUT) ، بررسی سلامت جنین و تشخیص پیش از تولد اختلالات ژنتیک و تالاسمی از طریق CVS و آمینوسنتز، کلینیک‌های فوق تخصصی مربوطه راه‌اندازی شد.
در راه اندازی مراکز ناباروری IVF شیراز، تبریز، ارومیه، اصفهان و دانشگاه آزاد اسلامی(واحد پزشکی تهران) و پیشنهاد دهنده تأسیس حداقل پنجاه مرکز ناباروری در کشور همكاری داشته‌ام. دیرباز در تکاپو بودم که به آرزوی پدر و پدربزرگم- که تأسیس بیمارستان بود- جامه عمل بپوشانم، از این روی عزم خود را جزم کردم تا بیمارستانی مجهز و درخور مقام مادر در ایران بنا کنم که جهت تحقق اهدافم در صدد شناسایی مکانی مناسب برآمدم و عاقبت با مطالعاتی که صورت گرفت، در سال 1374 قطعه زمینی به مساحت شانزده هزار متر مربع از وزارت مسکن با کاربری بیمارستان در شهرک اکباتان خریداری نمودم.
آقای دكتر، هزینه درمان چقدر است؟
هزینه ایران، یک‌دهم هزینه خارج از کشور از قبیل کشورهای آمریکا، کانادا، اروپا، حاشیه خلیج فارس، عراق و آذربایجان است. خوشبختانه، در ایران با استفاده از بیمه‌های تکمیلی، هزینه را جزو درمان حساب می‌کنند. [ولی] داروها، گران است و بعضاً هزینه داروی IVF یک میلیون تومان است كه برای مریض قابل قبول نیست و حتماً باید بیمه تکمیلی داشته باشد که اکثر آن‌ها با ما قراداد دارند و همان را می‌گیریم. باید خانواده‌ها به فرزندان کمک کنند تا معضل آن‌ها برای حفظ و بقای این وصلت، حل شود.
پايان عصر نـاباروری (مصاحبه با دکتر صارمی) (قسمت اول)
