دكتر حمیدرضا فرشچی؛ متخصص تغذیه و متابولیسم
مقدمه
اختلالات غذا خوردن شامل «بولیمیا» و «آنوركسیا» و «مشكل خوردن مرضی (Binge eating)» است. به نظر می‌آید تغییرات عاطفی و جسمانی در دوران بلوغ یكی از زمینه‌های ایجاد این مشكلات باشند. از آنجا كه گاهی دختران با اعتماد به نفس بالا نیز در این دوران می‌توانند دچار مشكل شوند، به نظر می‌رسد كه این اختلالات در سنین بلوغ، نوعی راه كنترل استرس و اضطراب به حساب می‌آیند.
بی‌اشتهایی مریض‌گونه عصبی (Anorexia nervosa)
«آنوركسیا» یك مشكل حیاتی است كه می‌تواند مشكلات پزشكی خطرناك و تهدید‌كننده‌ای برای فرد ایجاد نماید.
به طور متوسط میزان شیوع این مشكل میان دختران جوان 3/0 درصد است. افراد با مشكل آنوركسیا به میزان زیادی وزن كم می‌كنند، به شدت از چاقی می‌هراسند، معمولا به سختی غذا می‌خورند و همچنین از غذاهای پركالری اجتناب می‌كنند.
معمولا فرد مبتلا به آنوركسیا، به طور بی‌سابقه و وسواس گونه‌ای ورزش می‌كند تا وزن خود را كم كند! آنوركسیا می‌تواند به صورت یك حمله محدود و منفرد، با كاهش وزن زیاد فرد طی چند ماه اخیر همراه باشد و یا اینكه می‌تواند به طور آهسته پیشرفت كند و برای سال‌ها ادامه یابد.
موارد تشخیص آنوركسیا در زیر آورده شده است:
- وزن بدن 15 درصد كمتر از میزان قابل انتظار (براساس قد، وزن و سن فرد) است (در حقیقت این فرد از رسیدن به وزن متوسط سرباز می‌زند!)
- ورزش سخت.
- ترس مرگبار از اضافه وزن و چاق شدن.
- مشكلات غدد درون‌ریز از قبیل قطع عادت ماهیانه.
- این افراد معمولا خود را چاق تصور می‌كنند!
- آنوركسیا می‌تواند برای سلامتی فرد مشكلات زیادی ایجاد نماید. مثل: قطع شدن پریود، خشك شدن پوست، نازك شدن مو، رشد موهای نازك در سراسر پوست، ایجاد اختلال در خواب و عدم تمركز، شكنندگی استخوان‌ها و ضعف در عضلات، نازایی، افسردگی، احساس سرما و ابتلای مكرر به بیماری‌ها.
پرخوری عصبی (Bulimia nervosa)
میزان شیوع بولیمیا در میان افراد بالغ، 5-1 درصد است و بیشترین احتمال خطر شیوع در میان دختران دبیرستانی است. افراد مبتلا به این نوع اختلال مانند آنوركسیا از چاق شدن می‌ترسند، اما معمولا می‌توانند وزنشان را در حد متعادل نگه دارند، به این علت كه معمولا بعد از صرف حجم زیاد غذا كه به خوردن مرضی (Binge eating) معروف است، می‌توانند به سرعت از طریق استفراغ و یا با استفاده از تهوع‌آورها و مدرها خود را از آن غذا رهایی دهند!
افراد مبتلا به بولیمیا معمولا در بین دوره‌های خوردن مرضی خود روزه هستند و یا به طور فراوانی ورزش می‌كنند.
این افراد در ظاهر سالم و موفق به نظر می‌رسند، ولی در حقیقت اعتماد به نفس بسیار پایینی دارند و بسیاری از آن‌ها افسرده هستند. در بیشتر اوقات تشخیص بولیمیا بسیار سخت است، چون به طور معمول این افراد دارای وزن نرمال بوده و یا حتی بالای وزن طبیعی هستند.
موارد تشخیص بولیمیا عبارت‌است از:
- غذا خوردن مرضی (binge eating).
- تلاش برای رها شدن از میزان كالری زیاد مصرف شده از طریق استفراغ اختیاری، جابجایی دوره نخوردن مرضی با خوردن مرضی، انجام حركات شدید ورزشی و استفاده از تهوع‌آورها.
- ترس مرگبار از چاقی.
- امكان وجود سابقه آنوركسیا در فرد.
- بعضی از علائمی كه به علت استفراغ در فرد ایجاد می‌شود، شامل صورت پف كرده، وجود زخم در انگشتان، یبوست طولانی و شدید، ضعف عضلات و تخریب دندان‌هاست كه به علت ایجاد محیط اسیدی در هنگام استفراغ رخ می‌دهد.
اختلالات خوردن مریض‌گونه (Binge eating disorders)
این مشكل شبیه بولیمیا است، یعنی یك دوره خوردن غیرقابل كنترل و حاد وجود دارد، ولی افراد با این مشكل دیگر اقدام به بیرون آوردن غذا نمی‌كنند. كنترل خوردن در این افراد از دست خارج می‌شود. این بیماران میزان زیادی غذا می‌خورند و توقفی در خوردن خود ندارند، بنابراین هرگز احساس پر بودن غیرقابل تحمل نمی‌كنند.
این افراد در كاهش وزن مشكل دارند و معمولا چاق هستند. 2 درصد كل جمعیت از این مشكل رنج می‌برند و شیوع آن در میان زنان بیش از مردان است. یك مطالعه جدید نشان داده كه اختلالات مریض‌گونه خوردن در 30 درصد از افرادی كه به دنبال كاهش وزن هستند وجود دارد.
موارد تشخیص این بیماری عبارت‌است از:
- خوردن حجم زیادی از غذا در فاصله كمتر از دو ساعت.
- درد بدنی و مشكلات عاطفی.
- حملات خوردن مرضی دو بار در هفته (دست كم به مدت شش ماه).
چگونه می‌توان به افراد دچار اختلال خوردن كمك كرد؟
بیشتر افرادی كه از این مشكل رنج می‌برند از اعتراف به داشتن این بیماری سرباز می‌زنند و به دنبال درمان آن نیستند! در حقیقت آن‌ها این باور را ندارند كه بیمارند؛ با توجه به این مساله نقش دوستان و فامیل در تشخیص بیماری و پیدا كردن درمان مناسب فرد بسیار مهم است. بهترین راه برای این كار پذیرفتن رفتار آن‌ها و تلاش برای حمایت از آن‌هاست، زیرا فشار ناخواسته بر این افراد كار را مشكل‌تر می‌كند! بهترین راه درمان این افراد، «تشخیص» مشكل آن‌هاست.
دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند كه افراد دچار این اختلال هر چه زودتر درمان را شروع كنند شانس درمان بهتری خواهند داشت. برای درمان این افراد به یك تیم درمانی شامل پزشك متخصص تغذیه و متابولیسم و روانشناس نیاز است. در پایان ذكر این نكته ضروری است كه خوشبختانه آنوركسیا و بولیمیا و اختلالات خوردن مریض‌گونه از بیماری‌های قابل درمان هستند. تشخیص زودهنگام این بیماری می‌تواند بسیار سخت و در ضمن بسیار مهم و حیاتی برای پیدا كردن درمانی مناسب باشد.
