دكتر محبوبه حسینی؛ فوق تخصص غدد
هیرسوتیسم، به افزایش رشد موها با الگوی مردانه در زنان گفته می‌شود كه حدود 10 درصد زنان را گرفتار می‌كند.
علل ایجاد هیرسوتیسم
اغلب هیرسوتیسم، ایدیوپاتیك است ولی ممكن است به سبب ایجاد شرایط مختلف همراه با افزایش بیش از حد آندروژن، نظیر تخمدان پلی‌كیستیك (Pcos) یا هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) ایجاد گردد. تظاهرات جلدی شایع كه با هیرسوتیسم همراهند، شامل آكنه و طاسی با الگوی مردانه می‌باشند.
از طرف دیگر ویریلیزاسیون (virilization) به شرایطی اشاره دارد كه در آن سطح آندروژن به حدی بالاست كه موجب ایجاد علائم و نشانه‌های دیگری از قبیل خشونت صدا، آتروفی پستان، افزایش توده عضلانی، كلیتورومگالی و افزایش میل جنسی می‌گردد. ویریلیزاسیون علامتی هشداردهنده است كه احتمال وجود نئوپلاسم تخمدان یا آدرنال را مطرح می‌كند.
ارزیابی بالینی
اجزایی از تاریخچه بیمار كه در ارزیابی هیرسوتیسم دخیل به نظر می‌رسند، شامل سن شروع و میزان پیشرفت رشد مو و نشانه‌ها یا علائم همراه (مانند آكنه) می‌باشد. براساس علت این اختلال، رشد بیش از حد موها، ابتدا در دهه‌های دوم و سوم مورد توجه قرار می‌گیرد. معمولا رشد آهسته، اما پیشرونده است.
بروز ناگهانی و پیشرفت سریع هیرسوتیسم، احتمال وجود نئوپلاسم ترشح‌كننده اندروژن را مطرح می‌كند، كه در چنین مواردی ممكن است یافته‌های ویریلیزاسیون نیز تظاهر یابند. سن شروع سیكل‌های قاعدگی (منارك) و الگوی سیكل‌های ماهیانه باید مشخص شود. سیكل‌های نامنظم از زمان منارك به بعد، بیشتر احتمال علل تخمدانی را مطرح می‌كند تا افزایش بیش از حد آندروژن از آدرنال‌ها (غدد فوق كلیوی).
نشانه‌های همراه نظیر گالاكتوره (احتمال وجود هایپركورتیزولیسم را مطرح می‌كند. در موارد نادر، بیماران دچار افزایش بیش از حد هورمون رشد و آكرومگالی) با تظاهرات هیرسوتیسم مراجعه خواهند كرد. استفاده از داروهایی نظیر فنی‌توئین، مینوكسیدیل یا سیكلوسپورین ممكن است با علل غیروابسته به آندروژنی رشد بیش از حد (هیپرتریكوز) همراه باشند.
وجود سابقه خانوادگی ناباروری و یا هیرسوتیسم، می‌تواند نشان‌دهنده اختلالاتی نظیر هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) غیركلاسیك باشد.معاینه فیزیكی باید شامل اندازه‌گیری شاخص توده بدنی (BMI) باشد. كه مقادیر بالای 30kg/m2 در اغلب موارد در ارتباط با هیرسوتیسم مشاهده می‌شود. همچنین توجه به فشارخون بیمار ضروری است. زیرا علل آدرنال ممكن است با افزایش فشارخون همراه باشند.
ارزیابی بالینی عینی انتشار و كمیت موها نقش اصلی را در بررسی یك زن مبتلا به هیرسوتیسم ایفا می‌كنند كه یكی از روش‌های ساده و متداول درجه‌بندی رشد مو روشی تعدیل شده فری من گال وی است كه توسط پزشك معالج استفاده می‌شود كه در آن نه نقطه حساس به آندروژن از صفر تا 4 درجه‌بندی می‌شود. امتیازهای بالاتر از 8، رشد بیش از حد موهای وابسته به آندروژن را مطرح می‌كند.
ارزیابی هورمونی
آندروژن‌ها توسط دو غده تخمدان و آدرنال و در پاسخ به هورمون محركه مربوطه كه به ترتیب LH و ACTH می‌باشند، ترشح می‌شوند. استروئیدهای اصلی در گردش دخیل در اتیولوژی هیرسوتیسم عبارتند از آندروستن دیون (Androstenedion)، دی هیدرواپی آندروستن (DHEA) و فرم سولفاته آن (DHEAs) و تستوسترون.
تستوسترون مهم‌ترین هورمون آندروژن در گردش خون به شمار می‌آید، در حالی كه از نظر میزان تاثیر دومین آندروژن ایجادكننده هیرسوتیسم است. این هورمون توسط آنزیم 5 آلفا ردوكتاز، به هورمون دی‌هیدروتستوسترون (DHT) كه از قدرت بیشتری برخوردار است تبدیل می‌گردد كه این هورمن واسطه اولیه عملكردی آندروژن در واحد پیلوسسب هم به شمار می‌آید.
در برخی موارد، جهت یافتن منشاء تولید آندروژن‌ها (تخمدانی یا آدرنال) نیاز به آزمون‌های تخصصی دیگری هست كه توسط پزشك متخصص درخواست می‌گردد.
درمان
درمان هیرسوتیسم ممكن است به صورت دارویی یا روش‌های مكانیك (غیردارویی) برداشت مو صورت گیرد. درمان‌های غیردارویی باید در تمامی بیماران در نظر گرفته شود و این درمان ممكن است به صورت منفرد و یا همراه با درمان دارویی باشد. درمان‌های غیردارویی شامل: رنگ‌زدایی، دپیلاتوری (برداشتن مو از سطح پوست) نظیر تراشیدن و اپیلاتوری (برداشتن مو شامل ریشه آن) ازقبیل چیدن، موم زدن، الكترولیز و درمان با لیزر است.
برخلاف فهم اشتباه، تراشیدن مو سبب افزایش میزان و تراكم رشد مو نخواهد شد.درمان دارویی براساس ایجاد وقفه در یك یا چند مرحله از مسیرهای سنتز و عملكرد آندروژن اعمال می‌گردد. شامل مهار تولید آندروژن آدرنال یا تخمدان، تحریك اتصال آندروژن به پروتئین‌های اتصال یابنده پلاسما، اختلال در تبدیل محیطی پیش‌سازهای آندروژنی به آندروژن فعال و مهار عملكرد آندروژن در سطح بافت هدف.
معمولا كاهش رشد مو در اثر درمان با داروهای فوق با تاخیر صورت می‌گیرد. انتخاب درمان دارویی باید براساس مشكل غالب بیمار و شرایط خاص هر بیمار از جمله تصمیم به بارداری صورت گیرد لذا نظر پزشك متخصص در این زمینه الزامی است و باید از درمان خودسرانه اجتناب گردد.
