دكتر اعظم‌سادات موسوی
چرخه طبیعی قاعدگی در اثر تغییر مقدار هورمون تخمدان‌ها رخ می‌دهد. غده هیپوفیز واقع در قاعده مغز كه تحت كنترل هورمون‌های هیپوتالاموس مغز می‌باشد، سیگنالی به تخمدان‌ها می‌فرستد و تخمدان‌ها در پاسخ به آن، هورمون ترشح می‌كنند. هر نوع اختلال در این چرخ كه هر یك از این اجزا را تحت تأثیر قرار دهد، می‌تواند منجر به آمنوره شود.
از آنجایی كه آمنوره نوعی تغییر فیزیولوژیك بدن در دوره بارداری است، اكثر زنان آن‌را نشانه بارداری می‌دانند و از آن غفلت می‌كنند. گاهی اوقات نیز یك مشكل زمینه‌ای كوچك، مثل بی‌اشتهایی یا ورزش زیاد، نقش عمده‌ای در ایجاد آمنوره خواهد داشت. البته توجه داشته باشید كه این عوامل به سن شخص و تجربه قاعدگی قبلی نیز بستگی دارد.
نشانه‌های آمنوره
مهم‌ترین نشانه آمنوره اولیه، به‌طور كل عدم تجربه قاعدگی در سن 16 سالگی و عدم شروع آن است و مهم‌ترین نشانه آمنوره ثانویه عدم قاعدگی در سه ماه پی در پی می‌باشد. نشانه‌ها و علائم دیگری نیز وجود دارند كه بسته به علت آمنوره متغیرند.
به‌طور مثال اگر علت آمنوره ترشح بیش از حد هورمون مردانه باشد، علائمی همچون آكنه، كلفت شدن صدا و رشد موهای زائد را نیز شاهد خواهیم بود و یا اگر آمنوره ناشی از ترشح بیش از حد پرولاكتین باشد، ترشح شیر از نوك پستان را به‌عنوان یكی دیگر از نشانه‌های آمنوره، خواهید دید. آمنوره یكی از بیماری‌هایی است كه اگر ناشی از بارداری یا یائسگی نباشد، حتماً باید جدی گرفته شود و برای درمان حتماً به پزشك مراجعه گردد.
آمنوره اولیه
شرایط ژنتیكی كه موجب آمنوره می‌شوند، معمولاً به‌دلیل عدم عملكرد صحیح اندام‌های زنانه یا عدم شكل‌گیری و رشد و تكامل طبیعی بعضی از ارگان‌های داخلی زنان است. بیماری‌های غده هیپوفیز و هیپوتالاموس نیز یكی دیگر از دلایل ابتلا به آمنوره هستند؛ زیرا همانگونه كه می‌دانید این غده‌ها در تنظیم هورمون‌های تخمدان نقش حیاتی ایفا می‌كنند. یكی دیگر از شایع‌ترین دلایل آمنوره اولیه در خانم‌های جوان، بیماری به نام «دیسژنری گناد» می‌باشد كه در این بیماری تخمدان‌ها قبل از زمان مقرر دچار نارسایی زودرس شده و فولیكول و تخمك تولید نمی‌كنند.
از دیگر دلایل آمنوره می‌توان به «سندرم قرمز» اشاره كرد كه ژنتیكی است و در آن تمام یا بخشی از یكی از دو كروموزم X كه به‌طور طبیعی در تمامی زنان وجود دارد، به‌طور طبیعی شكل نمی‌گیرد. در این بیماری ترشح هورمون استروژن بسیار كاهش می‌یابد و تخمدان‌ها با بافت پیوندی جایگزین شده و در نتیجه منجر به آمنوره می‌شود. در سندرم قرمز، تولید استروژن ناشی از بلوغ از دستگاه تناسلی زنان و ترشحات در حین مقاربت جنسی به‌طور طبیعی انجام می‌شود. از دیگر عواملی كه می‌توانند موجب آمنوره اولیه شوند، می‌توان به سندرم تخمدان و بیماری مادرزادی «هیپرپلازی آدرنال» و داشتن كروموزوم مردانه XY اشاره كرد.
درمان آمنوره
برای درمان آمنوره اولیه یا ثانویه باید علت دقیق آن مشخص شود. هدف از درمان، از بین بردن علائم عدم تعادل و هماهنگی در ترشح هورمون‌ها، ایجاد قاعدگی، پیشگیری از عوارض و دست‌یابی به قدرت باروری است؛ اگر چه همیشه نمی‌توان در درمان به تمامی این اهداف دست یافت.
در مواردی كه آمنوره ناشی از اختلالات ژنتیكی و فیزیكی است، اغلب برای درمان ناهنجاری‌های آناتومیك از روش جراحی استفاده می‌شود. اگر آمنوره هایپوتالامیك ناشی از كاهش وزن شدید یا ورزش شدید باشد، با افزایش وزن و مراجعه به پزشك تغذیه و یا كاهش ورزش می‌توان آن‌را درمان كرد. در درمان آمنوره ناشی از نارسایی زودرس تخمدان، از هورمون درمانی استفاده می‌شود كه ممكن است قرص‌های پیشگیری از بارداری تجویز گردد. در حالی كه این روش (هورمون درمانی) در زنان مسن با برخی خطرات بهداشتی و پزشكی همراه است، در زنان جوان علاوه بر درمان آمنوره، مانع از پوكی استخوان نیز می‌شود.
زنانی كه مبتلا به سندرم تخمدان و یا پلی كیستیك هستند نیز ممكن است روش‌های درمانی كه موجب كاهش ترشح هورمون‌های مردانه یا آندروژن می‌شود، باشد. در بیماران آمنوره كه بیماری آنها ناشی از ترشح بیش از حد پرولاكتین است، استفاده از داروهای آگونیست دوپامین، مثل بروموكریپتین، مقدار پرولاكتین را تنظیم و آمنوره را درمان می‌كند. درمان‌های گیاهی مختلفی نیز توسط شركت‌ها و افراد مختلف هر ساله به بازار عرضه می‌شود، اما FDA هیچ یك از آنها را به‌طور قطع مؤثر اعلام نكرده و حتی معتقد است برخی از آنها عوارض جانبی شدیدی دارند و در برخی موارد نادر كشنده بوده‌اند. بنابراین قبل از هر نوع تصمیم‌گیری برای استفاده خود سرانه از داروهای شیمیایی و گیاهی، حتماً با پزشك خود مشورت كنید.
آمنوره ثانویه
مشخص‌ترین و شایع‌ترین علت آمنوره ثانویه، بارداری است؛ اگر چه عوامل دیگری نیز می‌توانند موجب آمنوره ثانویه شوند؛ مثل شرایطی كه تخمدان، رحم، هیپوتالاموس و یا غده هیپوفیز را تحت تأثیر خود قرار دهد. آمنوره هایپوتالامیك آمنوره‌ای است كه به دلیل اختلال در تنظیم هورمون‌های هیپوتالاموس ایجاد می‌شود. هماهنگی و تنظیم این هورمون موجب اختلال در غده هیپوفیز شده و غده هیپوفیز كه به نوبه خود مسؤول فرستادن سیگنال به تخمدان‌ها برای ترشح هورمون است، با مشكل مواجه و منجر به آمنوره می‌شود.
عوارض آمنوره
ناباروری، یكی از بدترین و قابل توجه‌ترین عوارض آمنوره در خانم‌هایی است كه قصد بچه‌دار شدن دارند. پوكی استخوان و كاهش تراكم استخوان نیز یكی از دیگر عوارض جانبی آمنوره است.
پیشگیری از آمنوره
می‌توان آمنوره را به خودی خود یك نشانه دانست تا یك بیماری. بنابراین از آمنوره فقط در حدی می‌توان پیشگیری كرد كه از یك علت زمینه‌ای می‌توان جلوگیری نمود. به‌عنوان مثال، از آمنوره‌ای كه ناشی از مشكلات ژنتیكی و مادرزادی است، نمی‌توان جلوگیری كرد؛ ولی اگر آمنوره ناشی از كاهش وزن یا ورزش شدید باشد، می‌توان از آن پیشگیری نمود.
