زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

اما گاهی، متاسفانه در این مسیر حساس، اشتباهاتی رخ می دهد که می تواند منجر به آسیب های جسمی، روحی و حتی جبران ناپذیر برای بیمار شود. سوال مهم این است که مسئولیت این خطاها با کیست و قانون چه نگاهی به آن دارد؟

در این مطلب قصد داریم به زبان ساده اما دقیق، به بررسی مسئولیت های قانونی پزشکان در قبال خطاهای درمانی، به ویژه تفاوت میان قصور و تقصیر پزشکی و مراجع رسیدگی کننده به این موارد بپردازیم.

قصور پزشکی در برابر تقصیر پزشکی

قانونگذار برای تعیین مسئولیت پزشک، میان دو حالت اصلی تمایز قائل می شود:

قصور پزشکی ( خطای غیر عمدی )

این حالت زمانی رخ می دهد که پزشک یا کادر درمان، بدون اینکه قصد آسیب رساندن به بیمار را داشته باشند، به دلیل یکی از موارد زیر باعث ورود صدمه می شوند:

• بی احتیاطی، عدم دقت کافی در انجام وظیفه (مثلا تجویز دارو اشتباه).

• بی مبالاتی، سهل انگاری و کوتاهی در انجام اموری که باید انجام می دادند (مثلا عدم انجام آزمایش ضروری یا نگرفتن شرح حال کامل).

• عدم مهارت، انجام اقدامی پزشکی که پزشک مربوطه مهارت علمی یا عملی کافی برای انجام آن را نداشته است.

• عدم رعایت نظامات دولتی، نادیده گرفتن قوانین، مقررات، آیین نامه ها و دستورالعمل های حرفه ای پزشکی.

در قصور پزشکی، عمدی در کار نیست، اما کوتاهی یا خطای غیرعمدی رخ داده که منجر به آسیب شده است. اثبات قصور معمولا نیازمند بررسی دقیق پرونده و ارجاع امر به کارشناسان رسمی دادگستری (پزشکی قانونی) است.

تقصیر پزشکی (خطای به عمد یا عمدی )

این حالت زمانی است که پزشک، با علم به اینکه اقدامش ممکن است خلاف موازین علمی یا قانونی باشد یا خارج از حیطه تخصص اوست، آن کار را انجام می دهد و منجر به آسیب بیمار می شود.

در تقصیر، عنصر "آگاهی" یا "قصد" (بسته به مورد) نقش پررنگ تری دارد و به همین دلیل، مسئولیت سنگین تری را متوجه پزشک می کند.

مثال برای درک بهتر:

فرض کنید دندانپزشکی که هیچ تخصصی در امور زیبایی پوست ندارد، صرفا برای کسب درآمد بیشتر، اقدام به تزریق فیلر یا ژل به صورت بیمار می کند.

اگر این تزریق به دلیل عدم مهارت یا دانش ناکافی منجر به نقص عضو یا آسیب دائمی در صورت بیمار (مانند کج شدن فک یا آسیب به بافت لب) شود، این اقدام می تواند مصداق "تقصیر" پزشکی باشد، زیرا پزشک با علم به عدم تخصص خود، اقدامی خارج از حیطه صلاحیتش انجام داده است. در اینجا صرفا بی احتیاطی ساده مطرح نیست.

تشخیص دقیق اینکه خطای رخ داده مصداق قصور است یا تقصیر، اهمیت زیادی در تعیین نوع مسئولیت (حقوقی و کیفری) و میزان مجازات احتمالی دارد.

اگر قربانی قصور یا تقصیر پزشکی شده اید، راهکار چیست؟

متاسفانه، گاهی بیماران یا خانواده هایشان پس از طی یک دوره درمان یا انجام عمل زیبایی، احساس می کنند به دلیل خطای پزشک دچار آسیب شده اند.

اگر شما هم با چنین وضعیتی مواجه شدید و حس می کنید رفتار غیرحرفه ای یا خطای پزشکی باعث صدمه به شما شده است، بهترین اقدام اولیه، مشورت با یک وکیل قصور پزشکی در محل زندگی خود است

وکیل می تواند با بررسی اولیه مدارک و شنیدن شرح حال شما، ارزیابی کند که آیا اساسا خطایی قابل پیگیری قانونی رخ داده است یا خیر و در صورت مثبت بودن، شما را در مورد بهترین مسیر اقدام راهنمایی کند.

مراجع صالح برای رسیدگی به خطاهای پزشکی کدامند؟

پیگیری خطاهای پزشکی می تواند از طریق دو مرجع اصلی صورت گیرد:

سازمان نظام پزشکی

این سازمان قدیمی ترین نهاد صنفی و حرفه ای جامعه پزشکی در ایران است که وظیفه رسیدگی به تخلفات انتظامی پزشکان، دندانپزشکان، داروسازان، ماماها، کارشناسان آزمایشگاه و سایر اعضای نظام پزشکی را بر عهده دارد.

شکایت در این سازمان می تواند منجر به مجازات های انتظامی مانند توبیخ کتبی، محرومیت موقت یا حتی دائم از اشتغال به حرفه پزشکی شود. رسیدگی در این سازمان نافی رسیدگی در مراجع قضایی نیست.

دادسرای ویژه جرایم پزشکی

این دادسرا به عنوان بخشی از قوه قضاییه، مرجع تخصصی برای شروع تحقیقات در خصوص جنبه کیفری و حقوقی (مطالبه دیه و خسارت) خطاهای پزشکی است.

پس از ثبت شکواییه در این مرجع (معمولا از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی)، تحقیقات اولیه انجام می شود و در صورت احراز وقوع جرم یا قصور منجر به آسیب، پرونده برای صدور رای به دادگاه های کیفری یا حقوقی صالح ارسال می گردد.

آیا برگه های رضایت نامه و برائت، پزشک را از مسئولیت مبرا می کند؟

احتمالا شما هم قبل از بسیاری از اقدامات پزشکی، با فرم هایی مواجه شده اید که از شما خواسته می شود با امضای آن، رضایت خود را اعلام کرده و گاهی حتی پزشک را از عواقب احتمالی مبرا کنید (اخذ برائت).

درست است که "رضایت آگاهانه" بیمار شرط لازم برای شروع درمان است، اما باید بدانید که امضای این فرم ها، به معنی سلب مسئولیت کامل از پزشک در قبال هرگونه قصور یا تقصیر نیست.

قوانین مربوط به جان و سلامت افراد و مسئولیت های حرفه ای، جزو قوانین امری محسوب می شوند؛

یعنی افراد نمی توانند برخلاف آنها با یکدیگر توافق کنند. بنابراین، اگر قصور یا تقصیر پزشک (طبق نظر کارشناسی پزشکی قانونی) محرز شود، آن برائت نامه معمولا نمی تواند مانع محکومیت او به پرداخت دیه یا سایر مجازات ها شود.

همیشه قبل از امضای هرگونه رضایت نامه یا برائت نامه، متن آن را به دقت مطالعه کرده و در صورت وجود هرگونه ابهام یا نگرانی، حتما با یک فرد آگاه یا وکیل متخصص مشورت کنید.

مسئولیت پزشک در صورت اثبات خطا چیست؟

اگر پس از رسیدگی در مراجع قضایی، قصور یا تقصیر پزشک محرز گردد، بسته به نوع خطا و نتیجه آن، مسئولیت های زیر ممکن است متوجه او باشد:

جبران خسارت مالی (دیه و اَرش ) اصلی ترین پیامد حقوقی برای خطاهای غیرعمدی، پرداخت خسارت به بیمار آسیب دیده است. این خسارت عمدتا در قالب دیه (برای آسیب هایی که مقدار آن در قانون مشخص شده، مانند دیه شکستگی استخوان یا نقص عضو) یا اَرش (برای آسیب هایی که دیه مقدر ندارند، مانند آسیب به زیبایی یا کاهش کارایی عضو که میزان آن توسط کارشناس پزشکی قانونی و قاضی تعیین می شود) پرداخت می گردد.

مسئولیت کیفری (حبس یا مجازات جایگزین)

در موارد قصور غیرعمدیکه منجر به فوت بیمار شود، علاوه بر پرداخت دیه کامل، ممکن است پزشک مقصر طبق ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی، به حبس از یک تا سه سالنیز محکوم شود.

در سایر موارد قصور غیرعمدی که منجر به صدمات بدنی غیر از فوت شود، معمولا مجازات اصلی همان پرداخت دیه یا ارش است.

در موارد تقصیر پزشکی (که عنصر علم و آگاهی یا قصد در آن دخیل است)، بسته به شدت عمل و نتیجه آن، مجازات می تواند شامل پرداخت دیه و همچنین حبس (با توجه به عنوان مجرمانه خاص) باشد.

قانونگذار در سال های اخیر، امکان استفاده از مجازات های جایگزین حبس (مانند جزای نقدی یا خدمات عمومی) را برای حبس های کوتاه مدت افزایش داده است و قاضی می تواند با توجه به شرایط، از این مجازات ها استفاده کند.

اهمیت مشاوره با وکیل متخصص جرایم پزشکی

همانطور که دیدید، دعاوی مربوط به خطاهای پزشکی، دانشی میان رشته ای (حقوق و پزشکی) را می طلبد و دارای پیچیدگی های فراوانی است. یک وکیل خوب در این زمینه باید:

• به قوانین مجازات اسلامی، آیین دادرسی کیفری، قوانین نظام پزشکی و مسئولیت مدنی تسلط کامل داشته باشد.

• توانایی تحلیل پرونده های پزشکی و درک گزارش های کارشناسی را داشته باشد.

• با رویه عملی دادسرا و دادگاه های ویژه جرایم پزشکی و همچنین سازمان نظام پزشکی آشنا باشد.

• مهارت لازم برای جمع آوری ادله و ارائه دفاعیات مستدل را دارا باشد.

به نقل وکیل جرایم پزشکی سایت آوا دادیار :

وکیلی که در این حوزه تخصص دارد (که معمولا زیرمجموعه‌ای از حقوق کیفری یا مسئولیت مدنی است)، می تواند با بررسی اولیه مدارک و شرح حال شما، شما را در مورد امکان پیگیری قانونی، مراحل آن و حقوقی که دارید راهنمایی کند و در صورت لزوم، پیگیری پرونده در مراجع ذی صلاح را بر عهده بگیرد.

در نهایت

مواجهه با آسیب ناشی از خطای پزشکی، تجربه ای بسیار تلخ و دشوار است. اگر خدای ناکرده در چنین شرایطی قرار گرفتید، به خاطر داشته باشید که قانون مسیرهایی را برای احقاق حق شما پیش بینی کرده است.