تحریریه زندگی آنلاین : پيرمرد وقتي با دستان لرزان چاي را جلويم می‌گیرد با شرمندگي خودم را جمع‌وجور می‌کنم. چهره مهربان و رنج کشیده‌اش از سال‌هاي سال زحمت و تلاش براي امرار معاش خود و خانواده‌اش حکايت دارد. بعد از 30 سال خدمت صادقانه حالا درست در شرایطی که ايام استراحتش فرا رسيده و بايد بنشيند و از زندگي در کنار همسر و فرزندان و نوه‌هایش لذت ببرد، دو دوتا چهارتاي زندگي دوباره او را به کار و فعاليت کشانده؛ آن هم کار از نوع خدمات در يک شرکت خصوصي! در ميان دوستان و رفقايش هم کم نيستند افرادي که بعد از بازنشستگي براي چرخاندن چرخ هزینه‌های زندگي و سربلند بيرون آمدن در مقابل عروس و داماد و نوه و نتيجه همچنان کار میکنند. يکي با ماشين، يکي در مغازه آشنايان و اقوام و خیلی‌ها هم در مشاغل خدماتي و حتي دستفروشی و مشاغلي از اين قبيل. اين در حالي است که در بسياري کشورهاي دنيا حقوق دوران بازنشستگي افراد به اندازه‌ای است که يک زندگي خالي از رنج و زحمت کارهاي سخت و طاقت‌فرسا را تحمل کنند و اغلب اوقات بازنشستگان به جهانگردي و کارهايي می‌پردازند که در ايام جواني فرصت يا پول کافي براي دنبال کردنش را نداشتند. اما در کشور ما به دليل حقوق ناچيز دوران بازنشستگي، خيلي وقت‌ها با پيرمردان و پيرزنان بازنشسته‌ای مواجه می‌شوید که در شرکت‌های خصوصي براي کارمندان چاي می‌ریزند يا زمين می‌شویند.
بیشتربخوانید:
ورود با شکوه به دوران بازنشستگی
دوران بازنشستگي به معناي گوشه‌نشینی، بيکاري و غير مفيد بودن نيست. در واقع اغلب زنان و مرداني که بعد از 30 سال کار و داشتن شغل رسمي بازنشسته می‌شوند براي ايام بازنشستگي خود برنامه دارند و بیکار و گوشه‌نشین نخواهند بود. اما اين برنامه‌ریزی براي مهارت‌آموزی يا پرداختن به شغل و فعالیت‌های مورد علاقه با اجبار و دغدغه نان و مشغول شدن در يک شغل خدماتي يا مشاغل سطح پايين ديگر و حتي دستفروشي براي جور کردن دخل‌وخرج زندگي زمين تا آسمان فرق می‌کند. اشتغال بعد از ايام بازنشستگي وقتي با اضطرار همراه باشد می‌تواند از نظر روحي و جسمي به افراد بازنشسته آسيب بزند. از سوي ديگر ساختار اشتغال، بيمه و خدمات اجتماعي در کشور بايد به گونه‌ای طراحي شود تا دوران بازنشستگي افراد، زماني براي استراحت و تفريح آنان باشد و بتوانند به کارهايي سرگرم شوند که در ايام جواني به‌واسطه مشغله کاري و يا حتي نداشتن بودجه کافي از انجامش جا مانده بودند و حالا با فراغت کاري و بهره‌گیری از حقوق بازنشستگي بتوانند اين علايق را دنبال کنند. اما وقتي به جامعه پا می‌گذاری، واقعيت با فانتزي آسايش و خوش گذراندن در دوران بازنشستگي زمين تا آسمان فرق می‌کند.
از آبدارچی شرکت تا دست‌فروش و راننده تاکسی
" عمو" صدايش میکنند. خوش‌مشرب و دوست‌داشتنی است و با جوانترها زود ارتباط می‌گیرد، حتي با مني که براي انجام کارهایم ساعتي مهمان شرکتشان هستم.تازه وارد شرکت شده و به بخش مورد نظر رفته‌ام که با سيني چاي از راه می‌رسد و با دستان لرزانش سيني چاي را جلويم می‌گیرد. سریع‌تر چاي را بر می‌دارم تا خسته‌اش نکنم اما در عين حال عذاب وجدان دارم. ظاهراً بازنشسته يکي از وزارتخانه‌هاست و حالا با شش سر عائله دخل‌وخرجش جور نيست. در ايام جواني کارگر جوشکار بوده و بعد از عمل قلبش توان کارهاي سنگين فني را ندارد و مجبور شده براي امرار معاش خانواده‌اش سر از آبدارخانه شرکتي خصوصي در بياورد. از شرکت که بيرون می‌آیم در کنار خيابان به بساط پيرمردي بر می‌خورم که يک وزنه جلويش گذاشته و در حالي که چند اسکناس 2 و 5 هزار توماني در دستان نحيفش مچاله کرده روي زمين چمباتمه زده و منتظر است عابري بر روي وزنه‌اش قرار بگيرد و در ازاي بالا و پايين شدن وزن چربی‌هایش، پولي به او بدهد. براي ادامه راه سوار تاکسي می‌شوم. راننده تاکسي هم پيرمردي حدود 70 ساله است که خودش سر صحبت را باز می‌کند و می‌گوید:" چند سالي می‌شود بازنشسته شده‌ام اما بعد از بازنشستگي اين تاکسي را گرفتم و هر روز چند ساعتي در خیابان‌ها می‌چرخم و مسافر می‌زنم تا کمک خرجم باشد." می‌پرسم زندگی‌تان با حقوق بازنشستگي نمی‌چرخید؟ که می‌گوید:" شما هم در همين مملکت زندگي می‌کنی و می‌بینی شب که می‌خوابی و صبح بلند می‌شوی قيمت همه چيز دو برابر شده است. عروس و داماد و نوه‌ها و رفت‌وآمد که داشته باشي مجبور هستي درآمدت را بيشتر کني."
بیشتربخوانید:
پنج مرحله دوران بازنشستگی
حدود یک میلیون بازنشسته بالای 60 سال همچنان شاغلند!
پیری جمعیت و افزایش سهم سالمندان واقعیتی است که از سالها پیش درباره آن هشدار داده شده است. خیل جوانان دهه شصتی مجرد، بیکار و با کوله باری از مشکلات و چالش‌ها که حالا در آستانه ورود به دوره میانسالی هستند حاصل رها شدگی و بی‌برنامگی در سالهای نه چندان دور هستند و اگر بخواهیم سالمندان و بازنشستگان کشور در سالهای آینده با افزایش جمعیت و افزایش سن دچار مشکلات جدی معیشتی و سلامت نشوند حتی اگر همین امروز هم برنامه‌ریزی برای آنان را آغاز کنیم باز هم دیر است. بر اساس برآوردها حدود 10 درصد از جمعیت کشور را سالمندان به خود اختصاص داده‌اند و به عبارت دیگر از هر ۱۰۰ نفر حدود ۱۰ نفر در رده سنی سالمند قرار دارند. جمعیت سالمندی در کشورمان اما با سرعتی بالا در حال پیشروی است و طی ۲۰ سال آینده ۲۵ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند. اگرچه طبق قوانين موجود، سن بازنشستگی در ایران ۶۰ سالگی است اما حدود یک میلیون نفر از افراد ۶۰ ساله و بالاتر در ایران هنوز کار میکنند. همچنین نرخ مشارکت اقتصادی سالمندان ۱۶.۶ درصد است که این نرخ برای مردان و زنان سالمند به ترتیب ۲۹.۴ درصد و ۴ درصد است.بر اساس گزارشی مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در آستانه روز جهانی سالمند در مهرماه سال گذشته، حتی ۶۰۴ هزار و ۱۲۳ سالمندان زن و مرد بالای 65 سال در ایران همچنان کار میکنند.بر اساس یافته‌های این گزارش جمعیت سالمند کشور طی ۲۰ سال آینده با ۸/ ۱۱۴ درصد افزایش از چهار میلیون و ۸۷۱ هزار و ۵۱۸ نفر در سال ۱۳۹۵ به ۱۰ میلیون ۴۶۵ هزار نفر در سال ۱۴۱۵ می‌رسد.طبق گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه در سال ۱۳۹۸، ۳/ ۲ درصد از جمعیت فعال اقتصادی و ۴/ ۱۳ درصد از جمعیت غیرفعال اقتصادی متعلق به افراد سالمند (۶۵ ساله و بیشتر) بوده است. همچنین ۵/ ۲ درصد از افراد شاغل سالمند هستند. در همین سال نرخ مشارکت اقتصادی سالمندان ۷/ ۱۱ درصد و نرخ بیکاری سالمندان ۳/ ۱ درصد بوده است. از ۶۰۴ هزار و ۱۲۳ سالمندی که در ایران کار میکنند تنها ۷۹۵۴ نفر زن هستند. به بیان دیگر نرخ بیکاری سالمندان ۲.۳ درصد است که این نرخ برای مردان و زنان سالمند به ترتیب ۲.۳۶ درصد و ۰.۷ درصد است. در نقاط شهری به نسبت نقاط روستایی نرخ بیکاری سالمندان بیشتر است. البته این نرخ بیکاری اعلام شده مربوط به سالمندان متقاضی کار و آنهایی است که تمایل به کار دارند.
سالمندان 7 برابر جوانان کار پیدا میکنند!
کاریابی سالمندان ۷ برابر جوانان راحت‌تر است! این مسئله به دلیل آن است که سالمندان جویای کار اغلب بازنشسته هستند و علاوه بر تجربه کاری، حقوق کمتری مطالبه میکنند و نیازی به بیمه کردن آنها هم نیست چراکه معمولاً از شغل قبلی خود بیمه دارند. این مسئله هزینه‌های کارفرمایان را کاهش می‌دهد و به همین خاطر هم ترجیح می‌دهند به جای یک جوان تازه نفس فردی بازنشسته را به کار بگیرند. از سوی دیگر بازنشستگان هم که اغلب حقوق بازنشستگی‌شان از حقوق زمان اشتغال کمتر است و علاوه بر این از مزایای زمان اشتغال همچون اضافه‌کاری محرومند خیلی وقت‌ها دخل‌وخرجشان جور نیست و ناگزیرند دوباره شاغل شوند. اما سن بالا معمولاً با بیماری و ناتوانی همراه است و همین مسئله هم به بازنشستگانی که کارهای سنگین انجام می‌دادند اجازه نمی‌دهد تا در همان شغل قبلی خود فعالیتشان را ادامه دهند. این افراد به دنبال مشاغلی هستند که انرژی و قدرت کمتری بخواهد و در عین حال کمک خرجشان باشد. در حال حاضر ۶۵ درصد بازنشستگان تأمین اجتماعی حداقل بگیرند و با در نظر گرفتن افزایش هزینه‌ها اعم از مسکن، بسیاری از مواد خوراکی، دارو و تغییر نرخ بنزین، مستمری دریافتی آنها کفاف هزینه‌های زندگی، درمان و اجاره‌بها را نمی‌دهد. طبق گزارش‌های رسمی سال ۹۸ متوسط هزینه سالانه بهداشت و درمان یک خانوار دارای سالمند شهری ۴/ ۱۹ افزایش یافته است. این عدد امروز و با عنایت به اثرات اقتصادی و اجتماعی بیماری کرونا افزایشی جدی خواهد داشت.به همین خاطر هم این افراد به سراغ مشاغلی همچون نیروی خدماتی شرکت‌های کوچک، دستفروشی، کار کردن در مغازه‌ها و بنگاه‌ها و یا کار کردن با ماشین روی می‌آورند. کارهایی که اگرچه درآمد بیشتری برایشان به ارمغان می‌آورد اما جسم فرسوده یک سالمند دست‌کم 60 یا 65 ساله را فرسوده می‌کند.
بیشتربخوانید:
مفهوم لغوی بازنشسته
تبعیض‌های حقوقی بازنشستگان
بازنشستگان با هم فرق دارند! اوضاع همه بازنشستگان به گونه‌ای نیست که دخل‌وخرجشان با هم جور نباشد.تبعیضی جدی بین حقوق بازنشستگان کشوری و تأمین اجتماعی وجود دارد و سالهاست بحث همسان‌سازی حقوق بازنشستگان بین دولت و مجلس دست به دست می‌شود و به‌رغم بهبود وضعیت و اجرای بخشی از این همسان‌سازی اما تا وضعیت مطلوب فاصله زیادی وجود دارد.چندی پیش اما علی ربیعی سخنگوی دولت با بیان اینکه از این پس همه بازنشستگان تا ۹۰ درصد حقوق شاغل همتراز خودشان را خواهند گرفت، گفت: "این موضوع مشمول بازنشستگان تأمین اجتماعی هم خواهد شد."وی از تصویب لایحه همسان‌سازی حقوق بازنشستگان در هیئت دولت خبر داد. به گفته ربیعی همسان‌سازی حقوق بازنشستگان از برنامه پنجم توسعه همواره دنبال می‌شده و همیشه تعارض‌هایی بین بازنشستگان کشوری و لشکری و تأمین اجتماعی وجود داشته است.وی، علّت عدم همسان بودن حقوق بازنشستگان تأمین اجتماعی با سایر بازنشستگان را منابع نامعلوم تأمین اجتماعی دانست و گفت:" این قانون چند دوره هم اجرای ناموفق داشت." حالا ظاهراً در قانون برنامه، موضوع همسان‌سازی حقوق بازنشستگان با عنوان «متناسب‌سازی» آمده است و لایحه‌ای که امروز در دولت با عنوان همسان‌سازی تصویب شده است، همان متناسب‌سازی است. به گفته سخنگوی دولت با بیان اینکه از این پس همه بازنشستگان تا ۹۰ درصد حقوق شاغل همتراز خودشان را خواهند گرفت که این موضوع مشمول بازنشستگان تأمین اجتماعی هم خواهد شد. بر اساس یکی از تبصره‌های این قانون چنانچه بر مبنای حکم کارگزینی، حقوق بازنشستگی فردی طبق مقررات بیش از ۹۰ درصد شده باشد تفاوت تطبیق، پرداخت خواهد شد.
لایحه‌ای که خیلی نمی‌توان به آن دل بست!
با وجود این وعده سخنگوی دولت دوازدهم از سال ۱۳۹۶ که تخصیص اعتبارات لازم برای اجرای همسان‌سازی در صندوق‌های بازنشستگی کلید زده شد، توزیع این اعتبارات نابرابر بوده است. بررسی ارقامی که از این محل در قالب کمک دولت به صندوق‌های بازنشستگی پرداخت شده نشان می‌دهد؛ از سالهای ۹۶ تا ۹۸ علی‌رغم لحاظ شدن بخشی از بدهی دولت به سازمان تأمین اجتماعی در قوانین بودجه، بودجه‌ای برای اجرای همسان‌سازی در تأمین اجتماعی اختصاص نیافته است. این در شرایطی است که صندوق‌های بازنشستگی کشوری و لشکری در سالهای ۹۶ تا ۹۸ مجموعاً ۳۴۰۰ میلیارد تومان (۹۶)، ۳۴۰۰ میلیارد تومان (۹۷) و ۵ هزار میلیارد تومان (۹۸) از دولت اعتبار دریافت کرده‌اند؛ البته این رقم جدا از کمکی است که سالیانه برای پرداخت حقوق و دیگر تعهدات این صندوق‌ها به آنها پرداخت می‌شود.در سالهای ۹۹ و ۱۴۰۰ به دلیل بالا گرفتن اعتراض بازنشستگان تأمین اجتماعی به این روند، رفتار سازمان تأمین اجتماعی به ازای بدهی که از دولت دریافت می‌کند، تغییر کرد و ناچارا از مرداد سال ۹۹ ماه، مابه ازای بخشی از میزان رد دیون خود را برای اجرای متناسب‌سازی و نه همسان‌سازی تخصیص داد. بر اساس ارزیابی سازمان برنامه و بودجه این رقم برای سال ۹۹، ۱۱ هزار میلیارد تومان بود و در سال ۱۴۰۰ به ۴۲ هزار میلیارد تومان می‌رسد. با این حال صندوق‌های کشوری و لشکری در سالهای ۹۹ تا ۱۴۰۰ به ترتیب مجموعاً ۳۴ هزار و ۵۰۰ میلیارد و ۷۳ هزار و ۸۵۰ میلیارد تومان از این بابت دریافت کرده‌اند.لایحه دائمی شدن متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان صرفاً دولت را مکلف می‌کند بدهی گذشته‌ی خود که حسابرسی شده است، را به تأمین اجتماعی پرداخت کند و بعید به نظر می‌رسد با عنایت به بدهی‌های دولت به سازمان تأمین اجتماعی برای حدود ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار بازنشسته و مستمری‌بگیر این سازمان خروجی مثبتی داشته باشد.حدود ۶۰ درصد از بازنشستگان تأمین اجتماعی با مستمری ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تومانی و کمتر از آن زندگی میکنند اما به اذعان سازمان برنامه و بودجه، متوسط حقوق بازنشستگان کشوری و لشکری در سال ۱۴۰۰، ۷ میلیون و ۲۷۸ هزار تومان است. پس عجیب نیست اگر حدود یک میلیون بازنشسته را همچنان شاغل می‌بینیم.
