زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر رضا ملك‌زاده، استاد (full professor) دانشگاه علوم پزشكي تهران، رئيس مركز تحقيقات گوارش و كبد اين دانشگاه و معاون پژوهشي فرهنگستان علوم پزشكي است. شايد كمتر كسي بداند دكتر رضا ملك زاده به عنوان فردي كه داراي سابقه خدمت در عالي‌ترين سطوح علمي و اجرايي كشور است متولد روستايي دورافتاده مي‌باشد كه 3 سال نخست تحصيل خود را به دليل نبودن مدرسه در مكتب سپري كرده است. دكتر ملك زاده داراي 300 مقاله پژوهشي در مجلات معتبر بين المللي است و در جديدترين اطلاعات منتشر شده توسط معاونت تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت در زمينه شاخص H Index ، ميان اعضاي هيأت علمي باليني دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و سازمان‌هاي وابسته رتبه نخست و در كل رتبه چهارم را كسب نموده است. از سوي ديگر سوابق دكتر ملك‌زاده در عالي‌ترين سطح مديريت اجرايي كشور و به عنوان وزير بهداشت درمان و آموزش پزشكي بين سال‌هاي 69 تا 72 در حوزه تجربيات ايشان قرار دارد. دكتر ملك‌زاده همچنين پس از تصويب هيئت مميزه دانشگاه علوم پزشكي تهران و با تصويب هيئت ويژه مربوطه در سال 1386  به عنوان اولين مورد پس از پيروزي انقلاب اسلامي در دانشكده پزشكي تهران به درجة «استادي ممتاز» دانشگاه علوم پزشكي تهران انتخاب شد. شايان توجه است كه دكتر ملك‌زاده به كمك به دانشجوياني كه مايل به انجام تحقيقاتي در مراكز جهاني كه با اين مركز مرتبط هستند، تاكيد دارند. به گونه‌اي كه هر يك از مراكز مذكور يكي از دانشجويان ايراني (با phd، اپيدميولوژي و ژنتيك) همكاري دارند و به عنوان واسطه‌اي با ايران مشغول انجام فعاليت هستند.
اينك توجه شما را به متن مصاحبه با دكتر ملك زاده جلب مي‌نماييم:
آقاي دكتر لطفا در خصوص تحقيقاتي كه در مركز در ح ، توضيحاتي بفرماييد؟
براساس آخرين گزارشاتي كه who اعلام نموده است، در ايران بالاترين ميزان مرگ و مير ناشي از سرطان‌ها، سرطان معده، پس از آن سرطان مري و سرطان‌هاي دستگاه تنفسي است، بنابراين سرطان‌هاي دستگاه گوارش، بيشتر درصد سرطان‌ها را تحت پوشش قرار داده‌اند، به همين علت، با تشكيل گروه تحقيقاتي سرطان دستگاه گوارش فوقاني در اين مركز، با تاكيد بر تحقيق در زمينه سرطان‌هاي مري و معده فعاليت‌هاي زيادي، در حال انجام است.
از ديگر فعاليت‌هاي مركز در زمينه هپاتيت‌ها است. البته با توجه به تلاش‌هاي انجام شده، شيوع هپاتيت B در كشور كاهش يافته است، ولي شيوع هپاتيت C، (با توجه به تعداد معتادان تزريقي)، همچنان از شيوع بالايي برخوردار است. البته با توجه به اينكه در حال حاضر علت عمده مشكلات كبدي در ايران، كبد چرب است. تحقيقاتي در اين زمينه نيز در حال انجام است. از ديگر گروه‌هاي تحقيقاتي كه در اين مركز در حال انجام فعاليت‌هايي هستند، گروه رفلاكس و سلياك را مي‌توان نام برد كه با تشكيل كلينيك‌هاي اختصاصي در اين زمينه فعاليت دارند.
اين مركز در زمينه تحقيق در مورد بيماري‌هاي پانكراس و مجاري صفراوي و استفاده از روش ERCP بيماري‌هاي التهابي روده و بيماري IBS (سندروم روده تحريك پذير) فعال است.
 مركز تحقيقات گوارش و كبد در سطح جهان با چه مراكز دانشگاهي در ارتباط است؟
اين مركز با دانشگاه‌‌هاي؛ (IARC) فرانسه، (NC1) امريكا، (Carolins- k) از سوئد- گلاسكو از انگليس، دانشگاه (YALE) از امريكا و مراكز معتبر در تورنتو كانادا در ارتباط است.
ظرفيت پذيرش براي دوره‌هاي فوق تخصصي گوارشي چند نفر در سال است؟
ساليانه حدود 5 تا 6 نفر، از متخصصين داخلي، براي دوره‌هاي فوق تخصصي گوارشي، پذيرفته مي‌شود. پذيرفته‌شدگان پس از اتمام دوره به بسته به علاقه‌اي كه دارند، جذب يكي از گروه‌هاي تحقيقاتي مركز، مي‌شوند.
از روش كپسول- اندوسكوپي در اين مركز استفاده مي‌شود؟
بله، در بيماراني كه قادر به انجام اندوسكوپي به روش معمول نيستند، استفاده از اين روش قابل انجام است. با خوردن اين كپسول از دهان تا انتهاي روده بزرگ، عكس‌برداري مي‌شود، در حالي كه استفاده از روش اندوسكوپي فقط تا انتهاي دئودنوم قابل عكس‌برداري است. اين كپسول به طور خود به خود دفع مي‌شود. ولي با توجه به گران بودن اين كپسول استفاده از اين روش متداول نشده است. ولي به راحتي در اختيار بيماراني كه مايل به استفاده از اين روش هستند، قرار مي‌گيرد.
آيا اين مركز در زمينه سلول‌هاي بنيادي نيز فعاليت دارد؟
بله، در بيماران مبتلا به سيروزكبدي، كارهاي جديدي انجام گرفته است، يكي از همكاراني كه فوق تخصص گوارش است، در دانشگاه (YALE)، در حال انجام طرح‌هايي هستند كه بيشتر در زمينه استفاده از سلول‌هاي بنيادي در زمينه درمان سيروز مي‌باشد.در اين مركز با همكاري مركز خون – انكولوژي و پزشكي هسته‌اي بيمارستان شريعتي نيز كارهايي انجام شده است كه نتايج آن در مجلات معتبر جهان به چاپ رسيده است.
لطفا در خصوص پيشينه و تاريخچه تحقيقي كه هم‌اكنون، در مورد سرطان مري در حال انجام است توضيحاتي، بفرماييد؟
در اين زمينه سوال اصلي كه مطرح بود، اين است كه چرا در استان گلستان، بالاترين شيوع سرطان مري وجود دارد، به همين مطالعاتي كه سي‌سال پيش انجام شده بود و ناقص مانده بود، مجددا ادامه داديم و با همكاري دانشگاه علوم پزشكي تهران و گلستان، اين كار انجام شد.
و با كمك تيمي كه در استان گلستان مستقر شد، با برپايي كلينيك، تحقيقات را به صورت ميداني انجام داديم. در اين رابطه مطالعه پنجاه هزاري را آغاز نموديم، مرحله اول آن را به پايان رسانديم و در حال حاضر در حال پيگيري هستيم و نتايج به دست آمده از اين مطالعات كه مطالب آن در معتبرترين مجلات جهان به چاپ رسيده است، به اين نتيجه رسيديم كه: 20- 15 علل ايجاد سرطان مري مصرف سيگار است، با توجه به اينكه در فرهنگ اين مردم، مصرف خوراكي ترياك به صورت سوخته رايج است، ترياك نيز عاملي در ايجاد سرطان مري شناخته شده است كه نقشي معادل سيگار دارد و اين دو عامل با هم شانس سرطان مري را افزايش مي‌دهند.
علاوه بر آن عدم مصرف سبزيجات و ميوه‌جات تازه كه فرهنگ آن منطقه به گونه‌اي بوده كه مصرف اين نوع مواد تازه، كم بوده است.بنابراين با توجه به اين مطالعه، ريسك ابتلا به سرطان مري با مصرف چاي داغ تقريبا 90 درصد مي‌باشد.
 
جنابعالی بر اساس ارزیابی ارائه شده توسط معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در زمینه شاخص H Index میان اعضای هیات علمی بالینی دانشگاه‌های علوم پزشکی و سازمان‌های وابسته رتبه اول و در کل رتبه چهارم را کسب کردید. لطفا مختصری در مورد H Index توضیح دهید و به دلایل توفیق خود نیز اشاره فرمایید.
در حقیقتH Index  معياريست كه علاوه بر تعداد مقاله، به مسئله اي مهمتر يعني تعداد ارجاع‌هايي كه به آن مقاله صورت گرفته است نيز اشاره مي‌كند. مثلاً اگر فرض کنیم شما 20 مقاله دارید که حداقل 20 بار مورد ارجاع قرار گرفته اند، H Index برابر با 20 خواهد بود. تفاوت H Index با امتياز تعداد مقالات آن است كه علاوه بر کمیت به کیفیت مقالات هم توجه مي‌كند و به اصطلاح معیاری است که دقیق‌تر از تعداد مقاله برای ارزشیابی افراد از نظر علمي بكار مي‌رود.
البته ممكن است H Index اشکالاتی نيز داشته باشد. از جمله اينكه این ایندکس به استنادهایی که در کتاب‌ها است چندان توجه نمي‌کند. استنادهایی که در کتاب‌ها وجود دارد بسيار مهم است. استنادات موجود مجلات فارسی زبان که ايندكس نشده‌اند نیز مورد توجه قرار نمی‌گیرد. به هر حال من فکر می‌کنم خوب است که به این نوع ارزشیابی‌ها توجه كنيم. متأسفانه ما در حال حاضر دچار اين مشکل هستیم که تعداد مقالات درکشور ما رو به افزایش است اما به جنبه‌هاي کیفی آن توجه نمي‌شود؛ در حاليكه اين دو فاكتور باید با هم جلو بروند.من در تمام 17 سال اول کار خود در دانشگاه مسئوليت‌هاي اجرايي داشته‌ام. طي این 17 سال فرصت نکردم زياد به کارهای تحقیقاتی بپردازم. عمده کارهای تحقیقاتی من از 13 سال پیش شروع شد و مقالاتی از من که مورد استناد قرار گرفته است حداکثر به 7 سال پیش باز می‌گردد. تصور می‌کنم شاید یکی از دلایل بالا بودن Index H من این بوده که سعی کرده‌ام کارهای تحقیقاتی را با کیفیت انجام دهم.
جايگاه تحقيقات ترجمه‌اي (Translational) را در كشور چطور مي‌بينيد و به نظر شما ارتباط بين پژوهشگران علوم پايه و باليني در كشورمان چگونه است؟
شما نگاه كنيد به توليدات علمي كه ما در مركز خودمان داشته ایم و آن را با خيلي مراكز ديگر مقایسه کنید. تقريباً 80% از كارهايي كه در این مرکز انجام مي‌شود به نوعی Translational محسوب می شود. در تمام كارها نوعی همكاری با علوم پايه وجود دارد. اكثر پژوهشها در جهت پاسخ به سؤالاتي است كه در بالين مريض داريم یا در پزشكي مملكت داريم. من فكر مي‌كنم اساساً روحيه و امكاناتي كه در ايران داريم عمدتاً با Translation research مناسبت دارد. ما متأسفانه خیلی كم مي‌توانيم Basic research انجام دهيم. Translational research كه در آمريكا و NIH خيلي از آن صحبت شده اساساً به دليل اين بوده كه آنها بیش از حد وارد Basic science شده اند اما در کشور ما مسئله فرق می کند.
ضمن تشكر از وقتي كه در اختيار ما قرار داديد، در پايان اگر صحبت خاصي داريد، بفرماييد.
با تشكر از شما كه اين وقت را به من داديد كه با هم صحبت كنيم. من فكر مي‌كنم كه يكي از بزرگترين دلايلي كه ما به عنوان يك كشور در مسائل علمي عقب مانده‌ايم این است که ما خودمان به عنوان نخبگان دانشگاهي، خيلي با ‌صبر و حوصله كار نكرده ايم. ما باید درک کنیم که اگر قرار است مملكت ما پيشرفت كند، ما بايد از خودمان مايه بگذاريم. خيلي از تحصيل كرده‌هاي ما به محض اينكه يک مشكل يا مانعي در برابرشان پيدا مي‌شود، کار خود را رها کرده و به خارج از کشور می روند. بالاخره چه كسي بايد نهايتاً اين كشور را درست كند؟ هيچكس از خارج برای این کار نمي‌آيد. شما ببينيد كشورهايي كه خارجي‌ها وارد آنها شده اند، مردمشان به چه بدبختي و ذلتي كشيده شده اند. من از همه شما و همه نسل جوان مي‌خواهم كه از خودتان مايه بگذاريد، انرژي بگذاريد، دلسوزي كنيد و مأيوس نشويد.