دکتر الهام اکبری؛ جراح و متخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی پیشرفته
بندناف، ارگانی طناب مانند و بسیار باریک است که از ناف جنین تا سطح جنینی جفت ادامه دارد.
نمای خارجی آن به رنگ سفید مات است و با پرده آمنیون پوشیده شده است که در آن، دو سرخرگ (شریان) و یک سیاهرگ (ورید) قرار دارد که باعث اتصال جنین به جفت می‌گردد.
عروق بند ناف حالت مارپیچی دارند که این مارپیچی شدن از گره خوردن بند ناف، تا حد زیادی جلوگیری می‌کند.
طول بندناف در طی ماه‌های بارداری در حدود ۵۰ سانتی‌متر می‌شود، البته بند ناف ممکن است کوتاه یا بلندتر شود.
ضخامت بند ناف هم در جنین‌های مختلف متفاوت است.
هر چه جنین بیشتر رشد کند قطر بند ناف نیز بیشتر می‌شود و قطر آن در جنین ۹ ماهه تا حدی از یک جنین تا جنین دیگر متفاوت است.
تنها ارتباط خونی جنین با مادر از طریق جفت و بند ناف است.
وظیفه بندناف، خونرسانی سرشار از مواد غذایی جفت به جنین است و مواد زاید جنین را به جفت منتقل می‌کند تا دفع شود.
بندناف در مایع آمنیوتیک قرار دارد و مابین اندام‌های جنین و دیواره رحم قرار گرفته است.
بعد از زایمان بند ناف قطع شده و محکم بسته می‌شود و طی چند روز خشک و از بدن نوزاد جدا می‌شود.
چرا بندناف دور جنین می‌پیچد؟
ممکن است تحت شرایطی خاص که قابل پیش‌بینی و پیشگیری نمی‌باشد، بندناف دور اندام‌ها یا دورگردن جنین پیچیده شود.
برخی اعتقاد دارند که اگر زن باردار پا روی پایش بیندازد باعث پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین می‌گردد، اما این باور کاملا اشتباه است و ارتباطی بین این دو وجود ندارد.
برخی از تصورات دیگر می‌گویند زن باردار باید به پهلو بخواهد و طاقباز (به پشت) خوابیدن موجب پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین می‌شود.
در اینجا باید بگوییم که از نیمه دوم بارداری، از هفته ۲۰ تا ۲۴ به بعد، به‌علت بزرگ شدن رحم، اگر شخص باردار به پشت بخوابد، بند ناف دور گردن جنین نمی‌پیچد، اما به‌علت فشار رحم بر روی عروق بزرگ شکم (رگ آئورت و سیاهرگ بزرگی که خون را به سمت قلب می‌برد)، برگشت خون از اندام‌ها به قلب مختل می‌شود و خونرسانی به جنین دچار اختلال می‌شود.
در برخی اشخاص در ماه هشتم و نهم مخصوصا در مواردی که جنین درشت است یا شخص دو قلو یا چند قلو باردار باشد، به‌محض آنکه چند دقیقه به پشت می‌خوابند، دچار افت فشار، شوک و نامرتب شدن ضربان قلب می‌شوند، بنابراین بهتر است از نیمه دوم بارداری، خانم‌های باردار به پهلوی چپ بخوابند و اگر نمی‌توانند کامل به پهلو بخوابند، حداقل ۳۰ تا ۴۰ درجه به سمت چپ زاویه داشته باشند و یک بالش، سمت راست کمر خود قرار دهند که حداقل کمی به سمت چپ چرخیده باشند.
به این ترتیب فشار از روی عروق بزرگ برداشته می‌شود و خونرسانی به جنین بهتر انجام می‌گیرد.
از باورهای غیر علمی دیگر این است که وقتی زن باردار می‌خواهد در خواب پهلو به پهلو شود و به اصطلاح غلت بزند، بایستی ابتدا بنشیند و سپس بچرخد، اما پیچیده شدن بند ناف دور جنین ربطی به وضعیت قرارگیری مادر ندارد و فقط در اثر حرکت‌های خود جنین داخل مایع آمنیوتیکی اتفاق می‌افتد.
سلول‌های بنیادی خون بندناف
امروزه در اغلب کشورهای توسعه یافته بانک خون بند ناف وجود دارد که خون بند ناف نوزاد را به جای دور ریختن ذخیره نموده و در آینده برای خود او یا سایر بیماران استفاده می‌شود.
والدین قبل از تولد نوزاد اقدام به ثبت نام در این بانک می‌کنند. بلافاصله بعد از زایمان، بند ناف از نوزاد جدا می‌شود و توسط یک سوزن خون از بند ناف و جفت جمع‌آوری و به کیسه‌های خون منتقل می‌شود.
سپس خون بند ناف نوزاد منجمد و در بانک نگهداری می‌شود تا چنانچه نوزاد در بزرگسالی به بیماری‌هایی نظیر سرطان خون مبتلا شود، برای درمان استفاده گردد.
مراقبت از بندناف پس از تولد
بعد از تولد نوزاد، بند ناف او به تدریج خشک شده و می‌افتد. افتادن بند ناف دردی ندارد و معمولا طی دو هفته بعد از تولد رخ می‌دهد.
مراقبت خوب و اصولی از بند ناف نوزاد بسیار مهم است. پس از تولد، بند ناف با گیره‌ای بسته شده و از نزدیک بدن نوزاد قطع می‌شود و به این ترتیب، تکه‌ای از آن متصل به ناف کودک باقی می‌ماند که به مرور می‌افتد.
بند ناف معمولا طی 10 تا 21 روز بعد از تولد خشک شده و می‌افتد و جای آن به‌صورت زخم باقی می‌ماند که آن هم ظرف چند روز خوب می‌شود.
والدین نباید عجله‌ای برای افتادن بند ناف نوزاد داشته باشند، چرا که ممکن است روند افتادن بند ناف حتی تا 40 روز طول بکشد.
رنگ بند ناف در ابتدا سبز مایل به زرد است و در طی روند خشک شدن و افتادن، رنگ آن قهوه‌ای و بعد سیاه می‌شود.
اگر در طول این مدت مقدار کمی خون در محل ناف نوزاد مشاهده کردید، نگران نشوید. این خون، عادی و طبیعی است.
علائم عفونت بند ناف چیست؟
یک بندناف سالم به طور معمول بدون بو و تمیز است. بند ناف حدود سه روز مرطوب باقی می‌ماند و سپس شروع به سیاه و خشک شدن می‌کند.
در صورتی که هر یک از علائم زیر را در کودک خود مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید:
* تب یا بد حالی نوزاد
* ورم یا قرمزی ناف یا اطراف آن
* وجود چرک در محل ناف
* استشمام بویی بد از بند ناف
* خونریزی زیاد بند ناف قبل از افتادن آن (خونریزی جزئی اغلب در زمان افتادن رخ می‌دهد).
آیا بند ناف نیاز به الکل دارد یا نه؟
در اتاق زایمان، متخصص زنان یا ماما برای جلوگیری از عفونت، بند ناف را پس از قطع کردن با مواد ضدعفونی کننده تمیز می‌کند.
سال‌ها توصیه بر این بود که برای تمیز کردن بند ناف در روزهای بعد در خانه، از پنبه یا گاز استریل آغشته به الکل، یک یا دو بار در روز استفاده شود.
امروزه استفاده از الکل برای ضد عفونی کردن بند ناف لازم نیست، چرا که ممکن است روند افتادن آن را به تعویق بیندازد.
بسیاری از متخصصین کودکان هنوز هم به این روش اعتقاد دارند و معتقدند که بهتر است بند ناف را رها کرده تا خودش خشک شود و بیفتد.
مراقبت از بند ناف قبل از افتادن آن
مهم ترین مسئله در نگهداری بند ناف قبل از افتادن آن، جلوگیری از عفونت است.
* بند ناف را باید خشک و تمیز نگه داشت.
* در هنگام تعویض پوشک نوزاد، لبه بالای آن را باید از زیر بند ناف تا کرد تا بند ناف در معرض هوا قرار داشته باشد و با ادرار تماس پیدا نکند، یعنی پوشک نوزاد را باید زیر بند ناف بست.
* زمانی که بند ناف می‌افتد، ممکن است پوشک کمی خونی شود که طبیعی است.
* در هوای گرم باید به نوزاد فقط پوشک، یک شورت و لباس نخی گشاد پوشاند تا جریان هوا زیر لباسش برقرار بوده و بند ناف سریع‌تر خشک شود.
* هرگز سعی نکنید بند ناف را با دست جدا کنید، حتی اگر خیلی شل شده باشد و یا تنها با رشته‌ای نازک به شکم نوزاد متصل باشد.
* اگر بند ناف با ادرار یا چیز دیگری آلوده شد، از آب جوشیده ولرم برای تمیز کردن آن استفاده کنید. به این ترتیب که چند تکه پنبه را در این آب خیس و تمام قسمت اطراف ناف را پاک کنید.
* هرگز از پنبه خشک برای تمیز کردن بند ناف نوزاد استفاده نکنید، چون ممکن است الیاف پنبه روی بند ناف باقی بماند و باعث ایجاد حساسیت و حتی عفونت شود.
* از نگهداری نوزاد در اتاق مرطوب و گرم خودداری کنید، زیرا بند ناف باید خشک شود و بیفتد، ولی محیط گرم و مرطوب این کار را به تاخیر می‌اندازد.
* بند ناف را مدتی در معرض هوا قرار دهید تا خشک شود.
* از تمیز کردن بیش از حد بند ناف خودداری کنید.
* اطمینان حاصل کنید بند ناف به پوست نوزاد مالیده نمی‌شود. در این مدت از لباس‌های آزاد استفاده کنید تا بند ناف بیفتد.
* از گذاشتن هر گونه پوشش بر روی بند ناف خودداری شود.
