زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : سمیرا احمدی ، کارشناس ارشد ، علوم بهداشتی در تغذیه

زیر نظر: دکتر مریم جوادی ، متخصص تغذیه ، استاد دانشگاه علوم پزشکی قزوین

تحریریه زندگی آنلاین : برنامه غذایی متنوع، متعادل و مغذی برای حفظ سلامتی انسان ضروری است. هر فرد برای داشتن توان انجام فعالیت‌های روزانه، عملکرد صحیح سیستم‌ها و ارگان‌های مختلف بدن، سلامت جسمی و روانی، پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها و داشتن وزن مناسب، نیاز به غذای سالم، کافی و مناسب دارد.

 مصرف مقدار مناسب غذا از انواع گروه‌های غذایی یعنی میوه‌ها، سبزیجات، غلات، حبوبات، گوشت، تخم‌مرغ و محصولات لبنی برای تأمین نیاز بدن به انرژی و مواد مغذی ضروری است. برنامه و رژیم‌های غذایی مختلف ارزش یکسان ندارند و نیاز افراد در شرایط مختلف متفاوت است. یکی از دوران‌های خاص در زندگی دوران جنینی و تغذیه مادر در دوران بارداری است.

بیشتربخوانید:

راز گرسنگی همیشگی زنان باردار

سلامت جنین و سلامت مادر

تغذیه مناسب از دو دیدگاه، یعنی سلامت جنین و سلامت مادر حائز اهمیت و توجه می‌باشد. تغذیه مادر در دوران بارداری اثرات بسیار مهم و دراز مدتی بر سلامت جنین، وزن هنگام تولد نوزاد، سلامتی و بیماری‌های مزمن دوره بزرگسالی دارد. این موضوع اهمیت تغذیه در دوره بارداری و فرضیه منشأ جنینی بیماری‌ها را بیشتر مورد توجه و بررسی قرار می‌دهد.

 تغذیه مناسب و کافی در بارداری می‌تواند از بروز عوارضی مانند کم‌وزنی هنگام تولد، تولد نوزاد کرتن (نوزاد دارای عقب‌افتادگی رشد جسمی و ذهنی، کر و لال در اثر کمبود یُد در دوران جنینی)، افزایش میزان سزارین، طولانی شدن مدت زایمان و ... پیشگیری کند.

تنوع غذایی

بیشتر مطالعات در خصوص تغذیه مادر در هنگام بارداری، بر مبنای معیارهای تن‌سنجی و دریافت انرژی و پروتئین است. یکی از نکاتی که معمولاً در برنامه‌های تغذیه‌ای مورد توجه قرار نمی‌گیرد، تنوع غذایی است. تنوع غذایی به معنای مصرف همه مواد غذایی از هرم غذایی است تا فرد همه مواد مغذی مورد نیازش را با رعایت قابلیت دسترسی دریافت نماید. با توجه به اثر برهمکنش مواد مغذی، وجود یا کمبود یک ماده مغذی ضروری، می‌تواند قابلیت دسترسی، جذب، متابولیسم یا نیاز غذایی به سایر مواد مغذی را تحث تأثیر قرار دهد. در دوران بارداری، ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﺺ‌ﻫﺎی ﻧﺸﺎن‌دﻫﻨﺪه وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻞ رژﻳﻢ ﻏﺬاﻳﻲ درﻳﺎﻓﺘﻲ خانم باردار، ﺗﻨﻮع ﻏﺬاﻳﻲ است. تنوع غذایی نشانگر کمیت و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻏﺬاﻳﻲ است و اﻣﺘﻴﺎز ﺗﻨﻮع ﻏﺬاﻳﻲ  ﺑﺎ ﺷﻴﻮع بیماری‌های ﻣﺰﻣﻦ ﻣﺜﻞ ﺳﺮﻃان‌ها، پوکی‌استخوان و ﺑﻴﻤﺎری‌ﻫﺎی ﻗﻠﺒﻲ ﻋﺮوﻗﻲ مرتبط است. رژﻳﻢ‌ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺗﻨﻮع ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ، در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻣﺰﻣﻦ اﺛﺮات ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﻲ دارﻧﺪ.

بیشتربخوانید:

مواد مغذی کلیدی برای بارداری سالم

کفایت مواد غذایی

ارزیابی كفایت مواد مغذی دریافتی در زنان باردار معمولاً گران و وقت‌گیر است، اما ارزیابی امتیاز تنوع غذایی در این گروه یك وسیله آسان و كاربردی جهت ارزیابی كفایت مواد مغذی است. برای شناسایی تنوع غذایی، اطلاعات در مورد مصرف گروه‌های اصلی مواد غذایی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد، نتایج حاصل از بررسی تنوع غذایی ممکن است یک مزیت در اجرای عملی توصیه‌های تغذیه‌ای باشد. برخی مطالعات نشان داده‌اند كه كفایت تغذیه‌ای كل رژیم با افزایش تعداد غذاهای مصرف شده افزایش میابد. و برخی مطالعات حاکی از ارتباط امتیاز تنوع غذایی مادر با وزن هنگام تولد نوزاد است. هر چند بررسی ارتباط بین وضعیت تغذیه مادر در دوران بارداری با مشخصه‌های تن‌سنجی و سن هنگام تولد نوزاد در مطالعات مختلف، نتایج متفاوتی داشته است.

ارتباط بین الگوهای غذایی بارداری و وزن هنگام تولد نوزاد

مطالعه‌ای در آمریکا و مکزیک نشان داد بین الگوهای رژیم غذایی در دوران بارداری با وزن هنگام تولد نوزاد ارتباط وجود دارد. از آنجایی که رژیم غذایی انسان از مواد مغذی متعددی تشکیل شده و اغلب این مواد مغذی به همراه هم مصرف می‌شوند، ارزیابی و تجزیه و تحلیل کلی الگوی غذایی افراد بهتر از بررسی یک ماده مغذی خاص، ارتباط غذا با سلامتی را بیان می‌کند. در مطالعه‌ای در ایران پس از تعیین الگوی غذایی مادران باردار، ارتباط الگوی غذایی و مشخصه‌های تن‌سنجی هنگام تولد نوزاد، در 3 مدل ارائه شد. الگوی غذایی سالم ارتباط مثبت معنی‌داری با قد، دور سر و وزن تولد نوزاد در هر سه مدل داشت. الگوی غذایی غربی در مدل 1 و 2 ارتباط منفی معنی‌داری با دور سر نوزاد و در مدل 1 با وزن تولد داشت. در حالی که الگوی غذایی سنتی و شاخص‌های تن‌سنجی هنگام تولد نوزاد در هیچ یک از مدل‌ها ارتباط معنا‌داری نشان نداد.

در برخی مطالعات ارتباط وزن هنگام تولد با رژیم غذایی بررسی شده و نتایج نشان داده است: گوشت قرمز، گوشت فرآوری شده و دریافت چربی بالا، لبنیات پرچرب، نوشابه و رژیم فقیر از سبزیجات و فراورده‌های دریایی با افزایش احتمال خطر تولد نوزاد کم‌وزن، و زود‌رس مرتبط است.

بر اساس نتایج مطالعات می‌توان گفت عوامل مختلف تغذیه‌ای بر رشد شده و وزن‌گیری جنین اثر دارند. با توجه به اهمیت سلامت نوزاد و برای پیشگیری از کم‌وزنی هنگام تولد بایستی به مادران توصیه نمود در الگوی غذایی خود به مصرف غلات کامل، سبزی، میوه، لبنیات کم‌چرب و فراورده‌های گوشتی به خصوص ماهی توجه لازم را داشته باشند.

بیشتربخوانید:

خود مراقبتی در ناباروری ( قسمت اول )

وزن‌گیری جنین

با استفاده از سونوگرافی وضعیت وزن جنین در هفته‌های مختلف بارداری مشخص می‌شود، معمولاً اولین سونوگرافی در سه ماهه اول بارداری انجام می‌شود. در سونوگرافی با اندازه‌گیری بخش‌های متفاوتی از بدن جنین، وزن جنین تخمین زده می‌شود. نحوه رشد و وزن‌گیری جنین‌ها با یکدیگر کاملاً متفاوت است و به عواملی از قبیل ناباروری اولیه، نمایه توده بدن مادر، دریافت ناکافی مواد مغذی و ... بستگی دارد. به خصوص تغذیه مادر طی بارداری که نقش اساسی در وزن‌گیری نوزاد را دارد.

 وزن جنین در هفته پنجم بارداری حدود یک گرم، ماه هشتم حدود 1700 گرم و در شروع زایمان حدود 3 تا 3.5 می‌باشد. در دنیا شیوع کم‌وزنی هنگام تولد بین 7 درصد (کشورهای توسعه یافته) تا 16.5 درصد (کشورهای در حال توسعه) گزارش شده است. در ایران شیوع کم‌وزنی هنگام تولد در استان‌های مختلف متفاوت و بین 8.5 درصد تا 32 درصد گزارش شده است.