فرانک سادات حسینی : کارشناس پرستاری
زیرنظر: دکتر رزا زاوشی - متخصص تغذیه و رژیم درمانی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین
تحریریه زندگی آنلاین : زنانی که باردار هستند یا شیرده بوده یا در حال اقدام برای بارداری هستند، به مقدار بیشتری نسبت به سایر افراد به ویتامین‌ها و مواد معدنی نیاز دارند. باوجود داشتن رژیم غذایی سالم در دوران بارداری، ممکن است باز هم برخی عناصر و ویتامین‌ها از طریق غذاها به اندازه کافی تأمین نشوند. آهن و اسید فولیک از این دسته مواد هستند که ممکن است به شکل مکمل‌هایی برای زنان باردار تجویز شوند. استفاده از مکمل‌های ویتامینی خاص بارداری می‌تواند خطر عوارض پیش روی مادر و جنین را کاهش دهد و همچنین به مادر کمک کند تا بارداری را با موفقیت پشت سر بگذارد.
بیشتربخوانید:
بهترین غذاها برای بارداری
مکمل مولتی‌ویتامین (ساده یا مینرال)
مولتی‌ویتامین بارداری، نوعی مولتی‌ویتامین است که مناسب نیازهای مادران باردار تولید شده و همه ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز آنها را تأمین می‌کند. پزشکان به زنان باردار توصیه می‌کنند، علاوه بر مصرف اسیدفولیک و مکمل آهن از مولتی‌ویتامین‌ها نیز استفاده کنند. احتمال زایمان پیش ازموعد، خطر کم‌وزنی نوزاد هنگام تولد و کوچک بودن نوزاد نسبت به سن بارداری در زنان بارداری که مکمل مولتی‌ویتامین بارداری مصرف می‌کنند، کاهش می‌یابد. همچنین زنانی که پیرامون زمان لقاح از مکمل‌های مولتی‌ویتامین استفاده می‌کنند، کمتر از دیگران در خطر ابتلا به عارضه مسمومیت حاملگی قرار دارند. در شرایطی که خانم باردار به علت حاملگی‌های مکرر و به ویژه با فاصله کم، ذخایر بدنی کافی ندارد، مصرف مکمل‌های مولتی‌ویتامین توصیه می‌شود. در کشور ما بر اساس دستور‌العمل کشوری، کلیه خانم‌های باردار از پایان ماه چهارم تا سه ماه بعد از زایمان باید روزانه یک عدد کپسول مولتی‌ویتامین ساده یا مولتی‌ویتامین مینرال مصرف نمایند. توصیه می‌شود که بدون نظر پزشک مصرف آن را شروع نکنید و دوز پیشنهادی پزشکتان را هم تغییر ندهید. توجه داشته باشید که پزشک شما، با توجه به وضعیت و آزمایش‌هایتان برایتان مکمل تجویز می‌کند، بنابراین مسئول داروخانه، برای تجویز این مکمل‌ها مناسب نیست.
مکمل آهن
زنان باردار به حدود دو برابر آهن بیشتر از مقدار توصیه شده قبل از بارداری، نیاز دارند. آهن یکی از اجزای مهم و اساسی گلبول‌های قرمز خون است و برای رشد جفت و جنین ضروری است. کم‌خونی فقر آهن در دوره بارداری با کمبود انرژی و آهن دریافتی، افزایش خطر زایمان زودرس و مرگ و میر مادران، افزایش خطر مرگ و میر جنین و وزن کم هنگام تولد در ارتباط است. بر اساس دستور‌العمل کشوری وزارت بهداشت، خانم‌های باردار باید از پایان ماه چهارم بارداری یک عدد قرص آهن (فرو سولفات) در روز مصرف کرده و تا سه ماه پس از زایمان ادامه دهند. منابع غذایی سرشار از آهن عبارتند از گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، حبوبات، غلات کامل و با مقدار کمتر آهن عبارتند از: سبزیجات مثل اسفناج، کدو حلوایی، کلم بروکلی و چغندر. مصرف قرص آهن ممکن است عوارضی مانند تهوع، درد معده، اسهال و یا یبوست به دنبال داشته باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود قرص آهن بعد از غذا میل شود تا عوارض جانبی آن به حداقل برسد. برای جذب بهتر آهن بهتر است همراه با ویتامین C مصرف شود. به‌عنوان مثال در صبحانه به همراه غلات صبحانه غنی شده با آهن، یک لیوان آب پرتقال نیز بنوشید. همچنین توصیه می‌شود از مصرف همزمان شیر و فرآورده‌های لبنی، چای و قهوه با قرص آهن خودداری شود، زیرا کلسیم موجود در لبنیات و تانن موجود در چای و قهوه در جذب آهن اختلال ایجاد می‌کند.
بیشتربخوانید:
میان وعده‌های مفید برای خانم‌های باردار
تغذیه ماه به ماه در دوران بارداری
مکمل اسید فولیک
اسید فولیک یکی از انواع ویتامین‌های B است که با نام‌های فولات و یا ویتامین B9 نیز شناخته می‌شود. نیاز به فولیک اسید در دوران بارداری افزایش می‌یابد و معمولاً زنان نمی‌توانند مقدار مورد نیاز اسید فولیک خود را از رژیم غذایی عادی تأمین کنند.
مصرف فولیک اسید خطر ابتلا به نقص مادرزادی مغز و ستون فقرات جنین را کاهش می‌دهد. به دلیل نقش اسید فولیک در پیشگیری از نقص مادر زادی لوله عصبی، بهتر است مصرف این مکمل از سه ماه یا حداقل یک ماه قبل از بارداری شروع شود و برای خانم‌های بارداری که از قبل تصمیم به بارداری نداشته‌اند به محض اطلاع از بارداری مصرف روزانه 400 میکروگرم از این مکمل توصیه می‌شود.
فولیک اسید همچنین به بدن مادر کمک می‌کند تا گلبول‌های قرمز خون بیشتری بسازد و به طور بالقوه خطر ابتلا به کم‌خونی را کاهش می‌دهد.
سبزیجات با برگ‌های سبز تیره، مثل اسفناج، میوه‌ها، آجیل و لوبیا و مرکبات از منابع اسید فولیک هستند که استفاده از آنها در رژیم غذایی توصیه می‌شود.
با توجه به اینکه بخش عمده اسید فولیک در اثر پخت سبزی‌های از بین می‌رود، باید توصیه شود از سبزی‌ها تازه (مثل سبزی خوردن) و سالاد شامل کاهو و خیار در برنامه غذایی روزانه استفاده شود.
ویتامین‌ها و مواد مغذی دیگر
علاوه بر فولیک اسید و آهن، چندین ماده مغذی کلیدی دیگر نیز می‌توانند در دوران بارداری و شیردهی بر رشد جنین مفید باشند. این مواد مغذی شامل موارد زیر هستند:
روی
سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و به ساخت پروتئین در بدن کمک می‌کند. سلول‌ها را تقسیم کرده و DNA را برای ساخت سلول‌های جدید ترکیب می‌کند. در طول دوره‌های رشد سریع از قبیل نوزادی، بلوغ و اواخر بارداری، دختران و زنان بیشتر از هر زمان دیگر مستعد کمبود روی می‌باشند. کمبود روی کاهش قدرت ادراک و یادگیری، کاهش ضریب هوشی، تضعیف سیستم ایمنی و افزایش ابتلا به بیماری‌ها و کاهش سرعت رشد را به دنبال دارد. در زنان باردار کمبود خفیف روی می‌تواند منجر به بارداری طولانی مدت و زایمان آهسته، تأخیر رشد داخل رحمی، انقباضات ضعیف رحمی و خونریزی شود. منابع روی نیز گوشت‌های قرمز و سفید، غلات کامل و حبوبات هستند.
بیشتربخوانید:
میان وعده‌های مفید برای خانم‌های باردار
تغذیه ماه به ماه در دوران بارداری
ویتامین B12
این ویتامین برای ساخت گلبول‌های قرمز خون و سلول‌های عصبی که سلول‌های خاص موجود در نخاع و مغز هستند، به بدن کمک می‌کند. همچنین ویتامین B12 به این سلول‌ها کمک می‌کند تا به درستی کار کنند. این ویتامین در اغلب غذاهای حیوانی وجود دارد، ولی در غذاهای گیاهی معمول، موجود نیست.
کلسیم و ویتامین D
این دو ماه مغذی با همدیگر کمک می‌کنند تا رشد استخوان‌ها و دندان‌های جنین به درستی انجام شود. همچنین ویتامین D برای داشتن چشم‌ها و پوست سالم بسیار مهم و حیاتی است. کلسیم خطر ابتلا به مسمومیت بارداری که عامل اصلی بیماری و مرگ در زنان باردار و نوزادان است را کاهش می‌دهد. ویتامین D در غذاهای دریایی وجود دارد و آفتاب خوردن به پوست نیز به ساخت آن در بدن کمک می‌کند. کلسیم در لبنیات و به میزان کمتری در گیاهان خانواده کلم وجود دارد.
ویتامین A
به رشد و تمایز سلول‌ها کمک می‌کند. این ویتامین در رشد بینایی و بسیاری از ارگان‌های حیاتی مشارکت می‌کند. همچنین ویتامین A یک عامل رژیمی مهم برای کاهش وقوع بیماری‌های قلبی عروقی است.
ویتامین B6
ویتامین B6 نقش مهمی در رشد شناختی، متابولیسم گلوکز، عملکرد سیستم ایمنی و تشکیل خون بازی می‌کند. همچنین می‌تواند به کاهش حالت تهوع در دوران بارداری کمک کند.
ید
عنصر کمکی برای رشد سیستم عصبی مرکزی، مغز و سیستم اسکلتی است. در اوایل بارداری به علت افزایش جریان خون کلیوی و فیلتراسیون گلومرولی، کلیرانس کلیوی ید افزایش پیدا می‌کند که نتیجه آن کاهش غلظت ید پلاسما و افزایش نیاز به ید از طریق مواد غذایی می‌باشد. کمبود شدیدید در زنان باردار ممکن است منجر به کاهش رشد جنین یا نقص سیستم عصبی، مرده‌زایی یا سقط جنین شود. مرغ، نمک یددار و غذاهای دریایی حاوی ید هستند.
امگا۳
امگا ۳ باعث کاهش خطر زایمان زودرس، پیشگیری از افزایش فشار خون، کاهش هورمون استرس و بهبود گردش خون مویرگ‌ها می‌شود.
همچنین مواد مغذی، حیاتی و مهمی را برای رشد سیستم عصبی جنین فراهم می‌سازد و رشد اندام‌های جنین را ارتقاء می‌بخشد. اسیدهای چرب امگا ۳ معمولاً در ویتامین‌های دوران بارداری وجود دارند، زیرا برخی از زنان ممکن است مقدار کافی آن را از رژیم غذایی خود دریافت نکنند.
ماهی و غذاهای دریایی منابع اصلی امگا ۳ می‌باشند، اما بسیاری از گونه‌های دریایی حاوی مقادیر زیادی جیوه هستند که طبق تحقیقات مصرف آنها مرتبط با بسیاری از ناهنجاری‌های هنگام تولد است.
نتیجه‌گیری
زنانی که باردار هستند یا شیرده بوده یا در حال اقدام برای بارداری می‌باشند، به مقدار بیشتری نسبت به سایر افراد به ویتامین‌ها و مواد معدنی نیاز دارند. با وجود داشتن رژیم غذایی سالم در دوران بارداری ممکن است باز هم برخی عناصر و ویتامین‌ها به اندازه کافی تأمین نشود. استفاده از ویتامین‌های خاص بارداری می‌تواند خطر عوارض پیش روی مادر و جنین را کاهش داده و همچنین به مادر کمک کند تا بارداری را با موفقیت پشت سر بگذارد. از جمله ویتامین‌ها و املاح معدنی که در دوران بارداری مهم هستند می‌توان به فولیک اسید، آهن، کلسیم، ویتامین D و ید اشاره نمود.
