فرزانه درویشی، کارشناسی ارشد مامایی؛ عضو انجمن علمی مامایی ایران
تیرویید غده کوچک و پروانه‌ای شکل است که در جلوی گلو قرار گرفته است و هورمون‌های مهمی ترشح می‌کند.
تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) هورمون‌های مهمی هستند که توسط تیرویید ترشح می‌شوند و در سوخت و ساز طبیعی بدن، تنظیم درجه حرارت، تولید انرژی و همچنین در همراهی با سایر هورمون‌ها در تنظیم سیکل ماهانه زنان و باروری و همچنین در تکامل جنین نقش بسیار مهم و غیر قابل انکاری دارند؛ به طوری که هرگونه اختلال در ترشح آنها (چه کم کاری و چه پرکاری تیرویید) با اختلال عملکرد و آسیب دیگر اندام‌های بدن همراه است.
تنظیم ترشح این دو هورمون در مغز و توسط هورمونی بنام هورمون محرک تیرویید (TSH) صورت می‌گیرد؛ به طوری که با کاهش هورمون‌های تیرویید، هورمون محرک آن افزایش و با افزایش آنها، هورمون محرک تیرویید کاهش می‌یابد؛ بنابراین در تشخیص بیماری‌های تیرویید و پیگیری پاسخ به درمان نقش مهمی دارد.
علت
این بیماری به علل متفاوتی رخ می‌دهد؛ شایع‌ترین علت کم کاری تیرویید بیماری‌های خود ایمنی است؛ در این شرایط دستگاه ایمنی علیه غده تیرویید عمل کرده و باعث ایجاد اختلال در ترشح هورمون‌های تیرویید می‌شود. سایر علل
1- کم کاری مادرزادی تیرویید؛ کم کاری مادرزادی تیرویید در 1 مورد از هر 3000 نوزاد رخ می‌دهد و یکی از قابل پیشگیری‌ترین علل عقب‌ماندگی ذهنی در کودکان است؛ نوزادانی که نتیجه غربالگری آنها نشان دهنده کم کاری تیرویید شدید است، درمان باید بلافاصله و بدون منتظر ماندن کسب نتایج قطعی آغاز شود.
2- افرادی که تحت عمل جراحی تیرویید قرار گرفته‌اند.
3- افرادی که تحت درمان طولانی پرکاری تیرویید قرار گرفته باشند.
4- کمبود ید که در برخی از کشورهای فقیر شایع است؛ تحقیقات نشان می‌دهند که ید به عنوان ماده‌ای ضروری در تولید هورمون‌های تیرویید بوده و در انسان نیز تکامل دستگاه عصبی در خلال سه ماهه اول بارداری کاملاً وابسته به دسترسی به ید است.
در سال‌های اخیر با افزودن ید به نمک طعام و برخی از مکمل-های دوران بارداری کمبود این ماده کمتر به چشم می‌خورد.
وجود هورمون‌های تیرویید در مراحل اولیه بارداری به عنوان عاملی برای حفظ و تداوم بارداری ضروری به نظر می‌رسند. نقش مهم‌تر این هورمون‌ها در تکامل طبیعی مغز جنین است و عدم حضور آنها در خلال تکامل باعث ضایعات غیر قابل برگشت مغزی می‌شود.
غده تیرویید جنین از هفته 12 بارداری یعنی ماه سوم شروع به فعالیت می‌کند بنابراین جنین از نظر تولید هورمون‌های تیرویید در 3 ماهه اول بارداری کاملاً وابسته به مادر و در سه ماهه‌های دوم و سوم نیز به میزان زیادی تحت تأثیر وضعیت تیرویید مادر قرار دارد.
در سال 1969 مشخص شد که کم کاری خفیف تیرویید به تنهایی با ضریب هوشی پایین فرزندان همراه است.
سایر عوارضی که به دنبال کم کاری تیرویید در بارداری قابل انتظار است
- سقط‌های مکرر
- زایمان زودرس
- خونریزی بعد از زایمان
- تولد نوزادان کم وزن
- عقب ماندگی رشد در داخل رحم
- پرکاری تیرویید در جنین و یا کم کاری مادرزادی تیرویید
عوارض نام برده شده در مادرانی که تشخیص و درمان کم کاری تیرویید در آنها با تأخیر صورت گرفته باشد و همچنین مادرانی که به طور نامنظم قرص‌های خود را مصرف می‌کنند و پیگیر درمان خود نیستند، دیده می‌شود؛ بنابراین تشخیص و درمان به موقع اهمیت بسزایی دارد.
علائم
طیف علائم بالینی کم کاری تیرویید در دوران بارداری مشابه با بیماران غیر حامله و شامل:
- خستگی
- عدم تحمل سرما
- یبوست
- اضافه وزن
- ریزش مو
- خشکی پوست
علائم ذکر شده (به جز عدم تحمل سرما) جز علائم نرمال بارداری هستند و به همین جهت ممکن است به حساب بارداری گذاشته و نادیده گرفته شوند.
درمان
درمان کم کاری تیرویید معمولاً آسان و مؤثر است؛ لووتیروکسین داروی معمول و بی خطر جهت کم کاری تیرویید در دوران بارداری و شیردهی است و هیچگونه آسیب جنینی به دنبال مصرف آن گزارش نشده است.
توصیه‌های مهم
1- تمام زنانی که قصد اقدام به بارداری دارند و یا به تازگی متوجه بارداری خود شده‌اند، باید بلافاصله با درخواست پزشک خود، اقدام به انجام آزمایش تیرویید کنند تا در صورت اختلال عملکرد آن در اسرع وقت اقدامات درمانی لازم انجام گیرد.
این توصیه در زنانی که سابقه اختلال عملکرد تیرویید دارند، یا در مناطقی زندگی می‌کنند که کمبود ید شایع است و یا قبلاً تحت عمل جراحی تیرویید قرار گرفته‌اند با حساسیت بیشتری بیان می‌شود.
2- در صورت اثبات کم کاری تیرویید علاوه بر پزشک متخصص زنان، مراجعه به پزشک متخصص داخلی و یا غدد الزامی است.
3- دوره درمان کم کاری تیرویید طولانی است و پزشک ممکن است برای ارزیابی پاسخ به درمان و تنظیم دوز دارو هر 6-4 هفته یکبار درخواست آزمایش تیرویید کند؛ بنابراین مراجعه منظم به پزشک و همچنین همکاری مستقیم و مستمر مادر با پزشک در کنترل این بیماری حائز اهمیت است.
4- باید از مصرف، تغییر دوز و قطع خود سرانه دارو به شدت پرهیز کرد و تنها با صلاحدید پزشک اقدام به مصرف و یا قطع دارو نمود.
5- اگر مصرف یک وعده قرص فراموش شود به محض یادآوری باید قرص فراموش شده را مصرف کرد اما اگر نزدیک وعده بعد به خاطر آورده شود باید طبق برنامه روزانه عمل شود و نباید دو قرص یکجا به مصرف برسد.
6- بهتر است مصرف قرص ها به صورت ناشتا و قبل از صبحانه صورت گیرد.
7- با انجام غربالگری کم کاری مادرزادی تیرویید در روزهای 5-3 تولد، می‌توان از عقب ماندگی ذهنی ناشی از این بیماری پیشگیری کرد.
8- پس از زایمان مقدار مصرف دارو به مقدار قبل ار بارداری برمی‌گردد و بیماران 8-6 هفته بعد از زایمان باید مجدداً وضعیت هورمون‌های تیرویید خود را بررسی کنند.
