مریم غواصه؛ کارشناس ارشد تغذیه، زهرا شکوری؛ کارشناس تغذیه معاونت بهداشتی
سوء تغذیه در دوران بارداری
سوء تغذیه ناشی از کمبود دریافت (خفیف، متوسط و شدید) انرژی و مواد غذایی بر سلامت مادر و جنین تأثیر می‌گذارد. مشخص‌ترین علامت سوء‌تغذیه در خانم‌های باردار، وزن‌گیری نامناسب در طول دوران بارداری است. علاوه بر وزن‌گیری ناکافی، ضعف و خستگی، ابتلا به عفونت‌های مکرر، تاخیر در بهبود زخم، مسمومیت حاملگی، ریزش مو در مادر و همچنین تولد نوزاد کم وزن و افزایش احتمال مرگ جنین، از عوارض دیگر سوء تغذیه است که به دلیل کمبود دریافت انرژی و انواع موادمغذی در مادر یا جنین او رخ می‌دهد.
بنابراین خانم‌های باردار لاغر بیش از خانم‌های باردار با وزن طبیعی به افزایش وزن نیاز دارند و لازم است با رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای و رفتاری مناسب، میزان انرژی دریافتی و وزن خود را افزایش دهند.
به خانم‌های باردار لاغر توصیه می‌شود از غذاهای مقوی و مغذی استفاده كنند تا افزایش وزن مناسب داشته باشند.
مقوی کردن آن یعنی افزایش میزان پروتئین، ویتامین‌ها و املاح غذا علاوه بر افزایش انرژی.
راه‌های مقوی کردن غذا (افزایش دریافت انرژی)
.1 افزایش دریافت شیرینی و مواد قندی طبیعی
- استفاده از عسل، خرما، شیره انگور و شیره خرما همراه با صبحانه
- استفاده از حداقل دو میان وعده در فواصل وعده‌های اصلی غذایی؛ یعنی یک لیوان شیر به همراه بیسکویت (در حد امکان سبوس‌دار) یا نان شیرمال، کمی نان و تخم مرغ با گوجه فرنگی، نان و پنیر با خیار، نان و خرما یا انواع میوه‌های تازه و خشک و ...
- استفاده از بستنی، شیرینی‌های طبیعی و میوه‌های شیرین (انگور، خربزه، انجیر، توت، خرما) و انواع خشکبار بعنوان میان وعده
- مصرف مقدار بیشتر گروه نان و غلات، مثل نان، برنج و ماکارونی (خانم‌های باردار لاغر می‌توانند روزانه تا یازده سهم از این گروه که معادل 330 گرم نان یا 770 گرم برنج پخته می‌باشد، مصرف کنند).
- استفاده بیشتر از سیب زمینی در انواع غذاها
- مصرف نان همراه با سایر موادغذایی، مانند برنج، در وعده ناهار و شام
.2 افزایش دریافت چربی
- استفاده از لبنیات پرچرب درحد متعادل (شیر و ماست پرچرب، پنیر خامه‌ای و...)
- افزودن مقداری روغن مایع (زیتون، کلزا، سویا، آفتابگردان و ...) به غذا در هر وعده غذایی
- استفاده از روغن زیتون در داخل سالاد
- استفاده از قلم گوسفند یاگاو در طبخ غذا
راه‌های مغذی کردن غذا (افزایش دریافت پروتئین، ویتامین‌ها و املاح)
.1 افزایش مصرف شیر و لبنیات
- استفاده از شیر، ماست، پنیر، بستنی و... به عنوان میان‌وعده؛ مانند بیسکویت و شیر، نان و ماست، نان و پنیر، شیربرنج، فرنی و ... (خانم‌های باردار لاغر می‌توانند روزانه تا چهار سهم از مواد این گروه مصرف نمایند.)
- مصرف دوغ کم‌نمک و غلیظ در وعده‌های غذایی
- استفاده از غذاهایی نظیر آش کشک، آش دوغ و کشک بادمجان در برنامه غذایی روزانه
.2 افزایش مصرف انواع گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغزها با:
- استفاده بیشتر از غذاهای تهیه‌شده با انواع گوشت‌ها (کتلت، کباب، انواع خورش و ...)
- استفاده از تخم‌مرغ در صبحانه یا میان‌وعده (آب پز، نیمرو، املت)
- استفاده از تخم‌مرغ همراه با غذا (عدس پلو یا رشته پلو همراه با خاگینه)
- استفاده از غذاهای تهیه‌شده با تخم‌مرغ (انواع کوکو، کتلت و ...)
- استفاده از غذاهای تهیه‌شده با انواع حبوبات (برخی از خورش‌ها، آش‌ها، خوراک‌ها، آبگوشت، عدسی، خوراک لوبیا و ... (
- مصرف انواع خشکبار و مغزها (گردو، پسته، بادام و ...) به عنوان میان‌وعده
.3 افزایش مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها با:
- استفاده بیشتر از غذاهای تهیه‌شده با سبزی‌ها (انواع آش، سوپ، برخی خورش‌ها، کوکوها و...)
- استفاده بیشتر از میوه‌ها به عنوان میان‌وعده
.4 مصرف بموقع مکمل‌های ویتامین، آهن و اسیدفولیک
توجه: یکی از بهترین توصیه‌ها برای مقوی و مغذی کردن غذا، استفاده از غلات و حبوبات جوانه‌زده (جوانه گندم، ماش یا عدس) و یا پودر غلات و حبوبات جوانه‌زده در برنامه غذایی است. مصرف جوانه غلات انرژی و پروتئین غذا را افزایش می‌دهد.
روش‌های افزودن انواع جوانه غلات به غذا
- استفاده از جوانه غلات در تهیه انواع سالاد، سوپ‌ها و آش‌ها
- افزودن پودر جوانه غلات به انواع سالاد، ماست، ماست و خیار و ...
راه‌های افزایش اشتها در خانم‌های باردار لاغر
- کشیدن غذا در بشقاب بزرگ‌تر
- استفاده از سبزی‌های رنگی (نظیر هویج، گوجه فرنگی، فلفل دلمه‌ای و ...) به منظور تزئین غذا
- استراحت کافی در طول روز؛ به ویژه پس از صرف غذا
- جلب حمایت همسر، سایر اعضای خانواده و اطرافیان برای ایجاد محیطی آرام و کمک به او در انجام کارهای روزمره.
