پریسا جندقي؛ دانشجوي كارشناسي ارشد علوم بهداشتي در تغذيه دانشگاه علوم پزشکی قزوين
زير نظر: دکتر رزا زاوشی؛ دانشیار تغذیه- دانشگاه علوم پزشکی قزوین
آیا ورزش ذخیره یا محتوای مواد مغذی شیر را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
مطالعات هیچ تفاوتی در حجم یا ترکیب شیرمادر یا وزن‌گیری نوزاد بعد از ورزش ما در نشان نداده است. دوی و همکارانش در سال 1994 اثرات ورزش ایروبیک متوسط 4 یا 5 بار در هفته را روی ترکیبات شیر مادر از جمله: چربی، پروتئین، لاکتوز، چگالی انرژی، و حجم شیر مادر مطالعه کردند. آنها نتایج مطالعه‌شان در سال 1990را تصدیق کردند و دریافتند که تفاوت‌هایی قابل توجهی بین گروه ورزشکار و گروه کنترل در وزن مادرزادی بچه، حجم یا ترکیب شیرمادر، افزایش وزن نوزادان، سطح پرولاکتین مادری و دیگر هورمون‌های پلاسما وجود ندارد و همچنین فلای و همکارانش نشان دادند که غلظت عناصر معدنی عمده در پلاسما مثل کلسیم، فسفر، منیزیم، سدیم و پتاسیم بعد از حداکثر ورزش، بدون تغییر بود . در اینجا ورزش شدید انتخاب شده بود تا دلیلی باشد بر اینکه اگر ورزش شدید ترکیب شیر را تغییر نداد، بنابراین ورزش ملایم نیز تغییر نخواهد داد.
آیا اسید لاکتیک در شیر مادر بعد از ورزش افزایش می‌یابد؟
تحقیقات افزایش قابل توجهی دراسید لاکتیک ساخته شده بعد از ورزش متوسط با شدت 50 تا 70 درصد نشان نداده است. اما اگر مادر با شدت 100 درصد ورزش کند که ورزش خسته کننده محسوب مي‌‌شود، اسید لاکتیک در شیر مادر تا حدی افزایش پیدا می‌کند. این افزایش ممکن است تا 90 دقیقه پس از ورزش ادامه یابد ولی اثرات مضر شناخته شده‌ای برای کودک وجود ندارد.
اسید لاکتیک به طور طبیعی در انسان‌‌ها همانند حیوانات وجود دارد و همانطور که مي‌‌دانیم اسیدلاکتیک از گلیکوژن، توسط سلولهای ماهیچه‌ای وقتی که ذخیره اکسیژن ناکافی باشد برای تولید انرژی ساخته مي‌‌شود. یعنی در ورزش‌‌های طولانی مدت و ورزش‌‌های غیر هوازی تولید اسید لاکتیک بیشتر است. زنانی که در دوران شیردهی هستند بعضی اوقات در مورد توصیه‌‌هايی که در مورد ورزش در این دوران مي‌‌شود دچار سردرگمی می‌شوند و در مورد اثرات ورزش روی نوزاد شیرخوار و خودشان مطمئن نیستند. سوالاتی که ممکن است توسط مادران ورزشکار مطرح شود به این ترتیب است:
آیا کودک سینه مادر را بعد از ورزش مادررد می‌کند؟
در اکثر مطالعات هیچ تفاوتی در پذیرش سینه مادر دیده نشده حتی بعد از ورزش با حداکثر شدت. یک مطالعه اخیر تغییراتی در پذیرش نوزاد از شیر مادر یک ساعت پس از ورزش نشان نداد. حتی برای مادرانی که با حداکثر شدت ورزش کرده بودند و در نتیجه یک افزایش ناچیز در اسید لاکتیک شیرشان داشتند. گرچه سطح اسید لاکتیک در 10 دقیقه بعد از ورزش متوسط نزدیک به 6-4 برابر،هم در شیر مادر و هم در ادرار افزایش مي‌‌یابد اما نتایج تحقیقات نشان دادند محتوی اسید لاکتیک شیرمادر در ظرف 60 دقیقه استراحت مي‌‌تواند به سطح نرمال قبل از ورزش برگشت کند، بدون کاهش پذیرش توسط نوزادان شیرمادرخوار. به هرحال به دلیل افزایش قابل توجه در غلظت اسید لاکتیک شیر مادر در اثر بر روی مزه شیر مادرکه به آن مزه ترش مانندی مي‌‌دهد، توصیه مي‌‌شود تا حدود یک ساعت از شیردادن دست بکشند تا اسید لاکتیک از طریق ادرار دفع و یا توسط بیکربنات خنثی شود.
درآکادمی اطفال آمریکا مقاله‌ای تحت عنوان اسیدوزیس در نوزادان نارس به علت اسید لاکتیک چاپ شد که در آن به 16 نوزاد نارس یک شیر آماده شده به طور اختصاصی دارای اسید لاکتیک برای 10 – 7 روز داده شد و با گروه کنترل که با شیر نیمه خامه گرفته شده غیر اسیدی تغذیه شدند مقایسه شدند. گروه مورد آزمایش وزن کمتری حدود 5/6 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم در روز نسبت به گروه کنترل 14میلیگرم به ازای هر کیلوگرم در روز بدست آوردند. این وزن گیری ناکافی در گروه مورد آزمایش در ارتباط با تولید اسیدوز متابولیک یعنی کاهش PH متوسط خون از 39/7 به 25/7 و همینطورکاهش محتوای CO2 پلاسما از6/19 به 8/14میلی اکی والان درلیتربود، در حالیکه این اندازه گیری‌‌ها در گروه کنترل تغییرات محسوسی نشان نداده بود. اضافه کردن اسید لاکتیک به مخلوط غذایی با یک افزایش فوری در دفع لاکتات ادرار که تقریبا 4 درصد اسید لاکتیک خورده شده بود همراه بود.
فاکتورهای ایمني بخش
دوفاکتور بر خصوصیات ایمونولوژیک شیر مادر اثرگذار هستند و از وضعیت تغذیه مادری تاثير مي‌‌گيرند. درمادران دارای سوء تغذیه غلظت ایمونوگلوبولین A ولیزوزیم درحدود نصف ميزان آن در شيرمادران خوب تغذیه شده بود. همچنین درکلستروم زنان سوءتغذیه‌ای کلمبیا سطح ایمونوگلوبولین A و ایمونوگلوبولین Gدرمقایسه با زنان خوب تغذیه شده به‌طور قابل توجهی کمتر بود . فاکتور دیگر اثرگذار بر خصیوصیات یا ترکیبات ایمونولوژیک شیرمادر، ورزش مادراست. اثرات ورزش روی سیستم ایمنی بستگی به سطح تناسب اندام افراد، میزان شدت و طول مدت ورزش دارد. دانشمندان غلظت ایمونوگلوبولین A ( ترشحی یا بزاقی ) را به طور تصادفی قبل و بعد از جلسات ورزش سنگین و دوره استراحت آزمایش کردند، آنها گزارش کردند نمونه‌‌های شیر آزمایش شده 10 تا 30 دقیقه بعد از ورزش به طور قابل توجهی سطح ایمونوگلوبولین A کمتری در مقایسه با نمونه‌‌های کنترل داشت، اما سطح آن حدود 60 دقیقه بعد از ورزش شبیه به نمونه‌‌های کنترل بود. همچنین این مطالعه بیان کرد که ورزش متوسط در طی شیردهی روی غلظت‌‌های ایمونوگلوبولین A، لاکتوفرین ولیزوزیم شیرمادر تاثیر نمی‌گذارد وغلظت پایه‌ای این ترکیبات در زنان ورزشکار همانند زنان غیر ورزشکار (خانه نشین) بود. محققان همچنین به این نکته اشاره کردند که زنانی که به ندرت با ظرفیت بالا ورزش مي‌‌کنند کاهش درغلظت ایمونوگلوبولین A شیرشان ناپایدار (گذارا) است و در عرض یک ساعت به مقادیر کنترل بر می‌گردد. پیدایش جالب دیگر این بود که زنان شیرده افزایشی در ایمونوگلوبولین A بعد از خالی شدن سینه‌‌هایش از شیر با یا بدون ورزش زیاد داشتند.
نتیجه گیری
در سال 2010 راهنمایی‌های غذایی نوزادان برای کارکنان بهداشت در استرالیا بیان کردکه شواهد کافی برای گفتن این عبارت که تغذیه با شیر مادر تحت تاثیر ورزش متوسط (ملایم) قرار نمی‌گیرد و سطوح ورزش متوسط اثری بر روی طول و کیفیت شیردهی ندارد، وجود دارد واینکه ارتباطی بین ورزش و تغذیه با شیر مادر و رشد نوزاد وجود ندارد. همچنین این طور بیان شده است که ورزش هوازی با 70-60 درصد حداکثر ضربان قلب اثر نامطلوبی روی شیردهی نداشته و وزن نوزادان با همان سرعت افزایش مي‌‌یابد. دو محقق هم در یک مقاله مروري در سال 2001 نتیجه گرفتند، در حالیکه اسید لاکتیک در شیر مادر به دنبال حداکثر ورزش مي‌‌تواند افزایش یابد، اما ورزش متوسط یا ملایم باعث نمی‌شود که اسید لاکتیک در شیر تجمع یابد. با این وجود محققین توصیه کردند که مادران در طی اولین 30 دقيقه بعد از ورزش از شیر دادن دست بکشند چون ممکن است تغذیه با شیر مادر اولاً به دلیل افزایش قابل توجه اسید لاکتیک و ثانیا کاهش فاکتورهای ایمونولوژیک در30 دقيقه اول پس از ورزش، برای نوزاد مفید نباشد.
