زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر لادن سیفی

استفراغ حاملگی استفراغی است كه به دلیل حاملگی در خانم‌ها دیده می‌شود. 50 تا 90درصد حامله‌ها درجاتی تهوع و استفراغ حاملگی را تجربه می‌كنند. شروع معمولا از هفته 5 حاملگی است، در هفته 9 حاملگی به حداكثر شدت می‌رسد و غالباً در سه ماهه دوم حاملگی خوب می‌شود. حدود پانزده درصد افراد تا سه ماهه سوم حاملگی و 5 درصد تا موقع زایمان استفراغ حاملگی‌شان برقرار است.

در حاملگی‌های چند قلویی در كسانی كه در حاملگی قبلی سابقه استفراغ حاملگی داشته‌اند، در افرادی كه میگرن قاعدگی دارند و یا با مصرف  قرص ضد حاملگی دچار تهوع و استفراغ می‌شوند و نیز كسانی كه دچار ماشین گرفتگی و دریاگرفتگی (motion sickness) می‌شوند و در بعضی از حالات غیر طبیعی مثل حاملگی مول (بچه‌خوره) استفراغ حاملگی‌ شایع‌تر و شدیدتر است.

علت نامعلوم است. افزایش سطح هورمون‌های حاملگی(چند قلویی و یا مول ) و كند شدن حركات گوارشی و عوامل روحی روانی( حاملگی ناخواسته ) در بروز آن موثرند.

منافع و مضرات استفراغ حاملگی

در مطالعات دیده شده در كسانی كه تهوع و استفراغ حاملگی دارند به شرطی كه به علت بیماری گوارشی و یا مول و چندقلویی نباشد، شانس سقط خودبخودی و مرگ جنین كم‌تر است. كلا استفراغ حاملگی روی جنین اثر بدی ندارد. بدون درمان هم اكثراً خودبخود بهبودی می‌یابد.

درمان‌های موجود استفراغ را به درجاتی بهبود می‌دهند و كاملا برطرف نمی‌كنند و اثر سوئی بر جنین ندارند  اما اگر خانمی قبل از حاملگی بیش از ده درصد كمبود وزن داشته باشد و BMI كمتر از 18 داشته باشد و حامله شود  و در 3ماهه اول حاملگی هم افزایش وزن نداشته باشد، استفراغ حاملگی ممكن است روی وزن بچه اثر بگذارد و جنین با وزن پایین متولد شود.

روش‌های كاهش استفراغ حاملگی

 قبل از حاملگی

اگر بیماری گوارشی موجود است، درمان شود. رفلاکس و زخم معده ازعلل محرک استفراغ حاملگی‌اند. رفع اضافه یا كسری وزن، با روحیه خوب و بدون اضطراب به استقبال حاملگی رفتن و پذیرش حاملگی و اثرات آن بر بدن، به كم‌تر ظاهر شدن استفراغ حاملگی كمك می‌كند.

حین حاملگی

اگر تهوع و استفراغ خفیف باشد سعی بر این است كه درمان دارویی صورت نگیرد و با تغییر در رژیم غذایی و سبك زندگی با آن مقابله كنیم. تغییر در رژیم غذایی یعنی هر 2-1 ساعت یكبار به مقدار كم مواد غذایی نرم و خشك میل شود قبل از گرسنه شدن غذا مصرف شود تا معده خالی نماند و هر غذایی را كه فرد احساس می‌كند راحت‌تر تحمل می‌كند بخورد. غذاهای پر ادویه، بودار (مثل ماهی)، خیلی شیرین، پرچرب، اسیدی، قهوه و چای كمتر مصرف شوند.

غذاهای پرچرب زمان تخلیه معده را كه در حاملگی در اثر هورمون پروژسترون جفتی طولانی شده طولانی‌تر می‌كند و لذا شانس استفراغ را بالا می‌برد. غذاهای پر پروتئین، كمی شور، نرم، خشكبار بهتر هستند. نان‌های خشك مثل نان خشك اسكو (آذربایجان)، نان خشك اصفهان كه باعث جذب بیشتر بزاق می‌شوند و در سوپر‌ماركت‌ها موجود است و نیز كشك‌های رشته ای خشك بسیار بهتر از بیسكویت‌ها و چیپس‌های طبخ شده درروغن جامد است. مصرف مایعات به همراه غذا توصیه نمی‌شود بلكه باید در فاصله غذاها باشد و بصورت  خنك، كمی ترش و حاوی كربنات باشد مثل لیموناد. دم‌كرده نعنا و یا آب‌نبات نعنایی و پرتقالی قبل یا بعد از غذا توصیه می‌شود.

تغییر در سبك زندگی

1- خواب بیشتر، 2-كم كردن ساعات كاری، 3- جلوگیری از خسته شدن 4-ترجیحاً انجام كارهایی مثل آشپزی را كم كند، 5- بلافاصله پس از غذاخوردن دراز نكشد، 6- بزاق اضافی را باید خارج كرد،7- بعد از مصرف غذا مسواك زدن كمك می‌كند كه حالت تهوع كم شود، 8- نرفتن به محیط‌های شلوغ، خفه، پردود و پر بو 9- عدم مواجهه با نور تند كه چشم را تحریك كند و 10- سوار نشدن به وسایل نقلیه.

سایر درمان ‌ها

اگر فرد اضطراب دارد سایكوتراپی توصیه می‌شود.

اگر استفراغ و تهوع با رعایت نكات فوق بهبودی نیافت كپسول زنجبیل 250 میلی‌گرم روزانه تا 4 عدد و یا دمكرده زنجبیل توصیه می‌شود.

ویتامین B6 (پیریدوكسین) كوآنزیم متابولیسم چربی است، تهوع و استفراغ متوسط را كاهش می‌دهد. به میزان روزانه 4-3 عدد قرص 25 میلی‌گرمی خوراكی به تنهایی یا همراه با doxylamin كه آنتی‌هیستامین است به میزان 10میلی‌گرم توصیه می‌شود. اگر باز هم خوب نشد قدم بعد استفاده از آنتی‌هیستامین diphenhydramin 50-25 میلی‌گرم خوراكی یا 50-10 میلی‌گرم وریدی هر 6-4 ساعت یكبار است این دارو حالت گیجی و خشكی بزاق می‌دهد.

در صورت لزوم می‌شود dimenhydrinate 50-25 میلی‌گرم خوراكی هر 4-6 ساعت یکبار مصرف كرد.

اگر با دارو‌های فوق خوب نشد ولی علایم كم‌آبی هم نداشت دوپامین آگونیست می‌دهیم مثل prochlorperazin 10-5 میلی‌گرم خوراكی یا وریدی یا 25 میلی‌گرم هر 12 ساعت مقعدی یا متوكلوپرامید 10 میلی‌گرم خوراكی یا وریدی هر 8-6 ساعت یك‌بار  نیم ساعت قبل از غذا. این دارو به تخلیه سریع معده کمک کرده و شانس استفراغ کم می‌شود. اگر باز هم خوب نشد داروی آنتاگونیست سرتونین Ondasetron 8-4 میلی‌گرم قرص خوراكی یا وریدی هر 8 ساعت توصیه می‌شود.

این دارو بسیار گران است و هر قرص آن 20 دلار است. اگر فرد خوب نشد و علایم كم‌آبی در بدنش ظاهر شد نیاز به استفاده از سرم و ویتامین B1 (تیامین) است این ویتامین از آنسفالوپاتی wernicke-UU-'sجلوگیری می‌كند. در موارد شدید ترجیحاً پس از 3 ماهه اول متیل پردنیزولون 16میلی‌گرم خوراكی یا وریدی هر 8 ساعت به مدت 3-2 روز توصیه می‌شود و بتدریج باید  این داروی كورتونی را كم کرد و در طی دو هفته قطع نمود.

استفاده از این دارو در صورت لزوم تا حداكثر 3 بار و به مدت 6 هفته مجاز است. البته تمام این درمان‌ها باید زیر نظر پزشك انجام شود.

اگر خانم در مدت بیش از 12 ساعت نتوانسته بود هیچ چیز بخورد و یا بنوشد، یا علایم كم‌آبی پیدا كند، یا اختلال اسیدوباز در آزمایش خونش ظاهر شود، یا اختلال الكترولیتی پیدا كند حتما باید در بیمارستان بستری شود چند ساعت استراحت گوارشی بگیرد و سرم و داروی لازم دریافت كند.

علایم بالینی كم‌آبی

 كم شدن حجم ادرار، پر رنگ شدن  ادرار (زرد تیره) احساس گیج رفتن سر به ویژه در موقع ایستادن، كم كردن وزن یعنی بیشتر از 5 درصد وزن قبل از حاملگی كم شود. یعنی فرد 60 كیلوگرمی بیش از  3 كیلو لاغر شود.

 چه كسانی نیاز به ویزیت سریع دارند؟

1- كسانی كه استفراغ شدید، 2-خون در استفراغ، 3- درد شكم یا لگن، 4- نخوردن غذا بیش از 12 ساعت، 5- كاهش وزن دارند  حتماً باید سریعاً تحت ویزیت و درمان قرار گیرند.

یادمان باشد كه عمر استفراغ حاملگی كوتاه است و غالباً خطری برای مادر و جنین ندارد.