زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مهناز خد‌‌ا‌د‌‌وست

میزان شیوع ناباروری در جوامع مختلف کاملا متفاوت است، دلیل آن تفاوت در امکانات بهداشتی، درمانی و تفاوت در سلامت جامعه است. بسیاری از موارد ناباروری اکتسابی هستند و در طول زندگی ایجاد می‌شوند. بسیاری از آنها نیز قابل پیشگیری‌اند. البته هزینه تشخیص و درمان ناباروری بسیار زیاد و برعهده سیستم‌های بهداشتی و درمانی یک کشور است؛ بنابراین با افزایش آگاهی مردم و سلامت جامعه و با انجام اقدامات پیشگیرانه می‌توان به سه موفقیت عمده دست پیدا کرد:

1- از میزان ناباروری در جامعه کاست.

2- از تبعات اجتماعی و خانوادگی ناباروری مانند طلاق جلوگیری کرد.

3- به مقدار زیادی از اتاف هزینه‌های بهداشتی - درمانی جلوگیری کرده و می‌توان بودجه مربوطه را در موارد دیگر مانند كمك به درمان کودکان سرطانی استفاده نمود.

امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی، برای تمام محققان عرصه ناباروری معلوم شده که نازایی تنها یک مشکل زنانه نیست، بلکه فاکتورهای مردانه نیز در این امر دخالت دارند و با وجود آنکه در گذشته عنوان می‌شده که بخش عمده‌ای از علل ناباروری را باید در زنان جستجو کرد، پزشکان امروز اذعان دارند که نقش زوجین در این امر یکسان است و زن و مرد هر دو حدود 35 تا 40 درصد از علل ناباروری را شامل می‌شوند.

دكتر محمد رنجبری یكی از پزشكان متخصص و محقق در حوزه ناباروری مردان است كه بخش اعظمی از زندگی خود را صرف تحصیل علم و كمك به ارتقای سطح آگاهی در زمینه ناباروری مردان و حل مشكلات آنها كرده است. او متولد 1348 در تهران و فارغ‌التحصیل رشته پزشكی عمومی در سال 1374 از دانشگاه علوم پزشکی شیراز است و دارای بورد تخصصی اورولوژی در سال 1382 از دانشگاه علوم پزشکی تهران  می باشد.

دكتر رنجبری مدیریت گروه اورولوژی بیمارستان پیامبران از 1385، آندرولوژیست و مسوولیت بخش ناباروری مردان بیمارستان پیامبران و نویسندگی و ویراستاری کتاب مبانی اورولوژی دانشگاه تهران را نیز در كارنامه فعالیت‌های خود دارد.

از همین‌رو و به مناسبت پرونده این شماره از ماهنامه دنیای سلامت كه به موضوع ناباروری در مردان اختصاص داده شده، گفتگوی صمیمانه‌ای با دكتر محمد رنجبری ترتیب دادیم تا شاید بتوانیم تنها گوشه‌ای از رسالت آگاهی بخشی در بحث ناباروری مردان را جامه عمل بپوشانیم و پاسخ تعدادی از سوالات بیشماری كه خوانندگان محترم تاكنون برایمان ارسال كرده‌اند را از دكتر رنجبری دریافت نماییم. در ادامه این گفتگوی خواندنی از نظرتان می‌گذرد؛

آقای دكتر لطفاً در ابتدا بفرمائید کدام مردان بیشتر در معرض ناباروری قرار می گیرند؟

مردهایی که سنشان بالاست، مردهایی که در خانواده زمینه ارثی مشکلات ناباروری داشته باشند. آنهایی که شاخص توده بدنی آنها بالای 30 باشد یعنی افراد بسیار چاق، و نیز افرادی که شاخص توده بدنی آنها کمتر از 17 یعنی خیلی لاغر باشند بعلاوه مواردی که ناشی از بیماری‌های مختلف از جمله مهمترین آنها واریکوسل، سرطان لنفوم و آنهایی که شیمی‌درمانی شده‌اند.

سرطان‌هایی که بیشتر در سن میانسالی شایع است سرطان لنفوم است. لنفوم سرطانی است که غدد لنفاوی بدن را درگیر می‌کند در میانسالی و در جوانان بسیار شایع است افراد مبتلا به این سرطان مجبورند شیمی‌درمانی شوند و یا حتی رادیوتراپی یا برق‌گزاری شوند وقتی این اتفاق می افتد شیمی‌درمانی تمام سلول‌های زاینده بدن را از بین می برد گاهی بیمار چهار تا شش سال توانایی باروری را ندارد و حتی ممکن است تا آخر عمر هم این توانایی را نداشته باشد.

از سرطان‌های دیگر سن بلوغ و جوانی سرطان خود ارگان جنسی یعنی بیضه است که در این موارد اگر درمان فقط شامل جراحی خارج  کردن تومور بیضه باشد معمولا منجر به ناباروری نمی‌شود ولی چون در بسیاری از موارد مجبور به انجام شیمی درمانی و همچنین رادیوتراپی هستیم،  این موارد منجر به این می‌شود که شخص تا آخر عمر هم عقیم می‌شود در این موارد هم تمهیدات خاصی را پیگیری می‌کنیم از دیگر  مواردی هم که اتفاق می افتد بیماری‌های ارثی خاص که به اختلالات کروموزومی انجامیده است.

در این موارد هم متاسفانه اسپرم مناسبی برای باروری وجود ندارد.از موارد دیگر نیز ابتلا به بیماریهای عفونی خاص خصوصااوریون پس از دوران بلوغ وسایر بیماری شدیدعفونی است.ضایعات عصبی شدید وبیماریهای دستگاه عصبی راتیز باید در نظرداشت.

مردانی که در کارخانه‌های صنعتی، معدن یا نیروگاه‌های هسته‌ای مشغول به انجام کار سخت و شبانه‌روزی هستند چند درصد امکان دارد که به ناباروری مبتلا شوند؟

از مواردی که ما نگران آن هستیم، عوامل محیطی است. عوامل محیطی، عواملی است که افراد با آن‌ها در کارخانه‌هائی مثل رنگرزی، رنگ‌سازی، تولید چرم و تولید لنت ترمز، سر و کار دارند. در نیروگاه‌های هسته‌ای، عموماً برای افراد محافظت‌های خیلی استانداردی انجام می‌شود.

زیرا استاندارهای حفاظت در نیروگاه‌های هسته‌ای بسیار بالاست. کسانی که در این محیط‌ها کار می‌کنند، همگی بج کنترل دارند که به آنها وصل می‌شود و چند وقت یک بار چک می‌شوند تا در اشعه‌ای دریافتی این‌ها از حد مجاز بالاتر نرود؛ ولی به هر حال ممکن است در ایجاد ناباروری موثر باشد.

از جملۀ موارد دیگر، تماس با اشعه است که سؤال بسیاری از افراد است. کسانی که در معرض اشعۀ خیلی بالای امواج مایکرویو قرار می‌گیرند، کسانی که در شبکه‌های ماهواره‌ای ومراکز تأسیساتی آنهاکار می‌کنند، کسانی که در مراکز مخابراتی کار می‌کنند، این احتمال وجود دارد که در باروری آنها تأثیر بگذارد. در مورد آلودگی هوا نیز مطالعات مختلف، ثابت کرده که بخصوص سرب هوا در کاهش اسپرم مردان تأثیر دارد.

شایع‌ترین علت ناباروری در مردان، چیست؟

شایع‌ترین علت شناخته شده‌اش واریکوسل است؛وپس از آن موارد ناشناخته‌هاست یعنی مواردی که نمی‌توانیم دلیلی برای آنها پیدا کنیم و یعنی اگر عمدۀ موارد را طبقه‌بندی کنیم، برای بیش از 20 درصد ناباروری‌ها نمی‌توانیم دلیل شناخته شده ای پیدا کنیم. علت آن هم، دانش کم ماست. مثلاً ما به ‌مرور زمان متوجه شده‌ایم که بسیاری از مواد شیمیائی یا موارد دیگر، بر ناباروری تأثیر دارد. برای مثال، زمانی فکر می‌کردند کسانی که زیاد با دوده سر و کار دارند، ممکن است گرفتار ناباروری شوند، ولی اولین دلایل آن ناشناخته است. در شناخته‌ها هم، مهم‌ترین آنها- که در رأس قرار دارد- واریکوسل است که حدود 40 درصد موارد می باشند.

لطفاً بفرمائید با درمان بیماری واریكوسل، می‌توان مشکل ناباروری مردان را به‌طور کامل حل کرد؟

واریکوسل، عبارت است از گشاد شدن سیاهرگ‌های بیضه که به علت اختلال در دریچه‌های لانه‌کبوتری این عروق اتفاق می‌افتد. بین 10 تا 15درصد آقایان درگیر آن هستند. پس می‌توان گفت که مسئلۀ بسیار شایعی است ولی با شدت متفاوت، یعنی از درجات بسیار خفیف تا شدیدواز آن جا که واریکوسل را یک عامل قابل کنترل و قابل درمان می‌دانیم و توجه زیادی به آن داریم، اگر واریکوسل را هم درمان کنیم، به مراجعین خواهیم گفت به احتمال 60 تا 80 درصد می‌تواند در باروری ایشان تأثیر داشته باشد نه صد در صد!

این، بسته به میزان تغییرات  اسپرم فرد و نیز درجۀ واریکوسل دارد. اگر درجۀ آن بالا و تغییرات اسپرم شگرف باشد، این عمل جراحی به فرد کمک فراوانی خواهد کرد؛ ولی در فردی که درجۀ واریکوسل پایینی دارد و آزمایش اسپرم او هم خیلی مختل است، انتظار خیلی زیادی نمی‌توان از جراحی واریکوسل وی داشت.

جراحی آن نیز، به این شکل است که با جراحی بسیار کوچک و با دقت خیلی بالا، یک برش یک تا دو سانتیمتری در کشالۀ ران بیمار داده می‌شود. جراحی متعارف، به این شکل است که برش می‌دهیم و داخل شکم می‌رویم و عروق مشکل‌دار را قطع می‌کنیم. اگر بخواهیم این عروق را خیلی خوب تشخیص دهیم، با استفاده از میکروسکوپ یا دوربین‌های چشمی ‌است که این روش، خیلی در نتیجه بخش بودن عمل مؤثر است وبه آن روش میکروسرجری گفته می شود.لازم به ذکر است که لیزر هیچ جایگاهی در درمان واریکوسل ندارد. در مورد هزینه هم، بستگی به مراکز مختلف دارد و متفاوت است. هزینه، از حدود یک تا چند میلیون تومان در نظرگرفته می‌شود(بدون درنظر گرفتن بیمه).

آیا رژیم غذائی خاص، برای بارور شدن بیماران وجود دارد؟ 

بر پایۀ مطالعات مختلف، موادی که رادیکال‌های آزاد را آزاد می‌کنند و درواقع در بدن منجر به فرایندهای اکسیداتیو می‌شوند، و همچنین زمانی که اکسیدان‌ها افزایش یابند، این‌ها می‌تواند در کارکرد سلول‌های باروری تأثیر بگذارد. برای همین هم معکوسش را نتیجه‌گیری کرده‌اند و گفته‌اند: اگر مواد غذائی ما،رادیکال‌های اکسیژن آزاد را کاهش دهد، خود این کمک می‌کند به این که باروری بهتر شود.

برای این که این اتفاق بیفتد، مهم‌ترین موادی که می‌توان استفاده کرد، طبیعتاً تغذیۀ سالم است که شامل استفاده از میوه و سبزی فراوان بخصوص میوه‌های تیره مانند توت‌فرنگی، شاتوت، سیب قرمز، انگور قرمز و سیاه و سبزی‌های تیره همچون کلم قرمز می‌شود. هر چقدر این مواد را زیادتر استفاده کنند، بیش‌تر کمک می‌کند به این که اثرات سمی محیطی را مهار کنیم. استفاده از چربی‌های ترانس بالا و چربی‌های دارای منشأ حیوانی را تا حد امکان کم‌تر مصرف کنیم.

آیا افزایش سن در مردان می‌تواند بر ناباروری‌شان تأثیر بگذارد؟

در آقایان نیز، باروری با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند. بهترین زمان باروری، 25 تا 35 سالگی است. بعد از 35 سالگی تعداد اسپرم‌ها کم می‌شود.

نقش استعمال دخانیات، مواد مخدر و الکل، در ناباروری چقدر است؟

یکی از مهم‌ترین فاکتورهای محیطی، متأسفانه مواد دخانی بخصوص سیگار است که عوارض آن شناخته شده است و منجر به کاهش باروری می‌شود. بقیۀ مواد مخدر هم، چه در قدرت جنسی و چه در باروری صد در صد تأثیرگذار است. مصرف الکل نیز، هم به میزان وسلامت کروموزوم‌های اسپرم صدمه می‌زندو هم بر تعداد و حرکت اسپرم اثر سوء دارد.

تغییر سبک زندگی، تا چه میزان بر ناباروری تأثیرگذار است؟

از حدود دهۀ 40 میلادی، تغیرات سبک زندگی در اروپا و آمریکا بشدت شگرف بوده است. در گزارشی از اروپا و امریکا بخصوص در امریکا، تغییرات میزان اسپرم شناسائی و شناخته شده ودر آمار رسمی‌ نیزوجود دارد. برای همین و با فاصله‌زمانی که از آنها داریم و سبک زندگی را تغییر می‌دهیم، مطمئناً پیامد آن را باید به جان بخریم؛ بعلاوه این که ما  در رفتار وعادات تغذیه ای و رفتاری و برخوردهای اجتماعی از آنهاگاهی بالاتر هستیم. به‌طور واضح، می‌توان دید که الآن مسئلۀ ناباروری در جامعه، در قیاس با سال‌های پیش، آشکارا افزایش پیدا کرده است.

آیا آمار خاصی، در مورد تعداد افراد نابارور وجود دارد؟

آمار خاصی در این مورد تهیه نشده است. ولی در مراجعۀ افراد به کلینیک‌ها، می‌توان به این معضل پی برد. در جلساتی که در انجمنهای اورولوژی و ناباروری برگزار می‌شود، همیشه این را می‌توان دریافت که همکاران اذعان می‌کنند طی سال‌های گذشته، سن ناباروری مکررا کاهش و میزان ناباروری، افزایش یافته است.

آیا استفادۀ مداوم از لوازم پیشگیری از بارداری، تأثیر منفی بر توان جنسی افراد دارد؟

بعضی از پیشگیری‌های کنونی مثل استفاده از کاندوم، مکانیکی است. پیشگیری مکانیکی، در درازمدت تأثیری در ناباروری ندارد. در خانم‌ها هم، پیشگیری مکانیکی با استفاده از کاپ- که در گردن رحم گذاشته می‌شود- [تأثیر منفی ندارد]. البته این روش در ایران زیاد مرسوم نیست. روش شیمیائی- مکانیکی تلفیقی، استفاده از IUD است. در ناباروری زنان، ما به خانمی‌که هنوز بچه‌دار نشده به هیچ وجه روش  IUD را توصیه نمی‌کنیم؛ زیرا نمی‌توان قاطعانه گفت که تأثیر می‌گذارد. ولی استفاده از قرص‌های خوراکی، بهتر است تا حد امکان به صورت منقطع باشد تا بر تخمدان خانم‌ها تأثیر منفی نداشته باشدهرچن د به طور قاطع هنوز نمی توان اظهار نظر کرد.

چه داروهائی، بر قدرت ناباروری مردان تأثیر منفی می‌گذارد؟

آنهائی که منجر به تضعیف سیستم ایمنی بدن و یادر درمان سرطان‌هابکار گرفته می شوند. به این خاطرکه در درمان سرطان شاهد یک رشته تغییرات در اسپرم هستیم. بعد از این‌ها، داروهائی که می‌تواند تأثیر بگذارد، بعضی از آنتی بیوتیک‌ها، و همینطور داروهای موثر بر سیستم عصبی انسان است که می‌توانند درکارکرد دستگاه جنسی اختلال ایجاد کنند.

خیلی از آقایان ورزشکار، ورزش‌های بدن‌سازی انجام می‌دهند و از پودرهای مکمل استفاده می‌کنند. آیا استفاده از این مواد، بر باروری آنان تأثیر می‌گذارد؟ چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟

متأسفانه مسئلۀ ورزش بدن‌سازی همه‌گیری زیادی ایجاد کرده؛ از این جهت که داروهائی که این افراد استفاده می‌کنند، عمدتاً داروهای هورمونی است. در کنار آن، مکمل‌های تقویتی، ویتامینی و پروتئینی استفاده می‌شود. استفاده از مکمل‌های ویتامینی و پروتئینی نظیر وی، کارنیتین یا کراتین تأثیری بر باروری نمی‌گذارد، ولی متأسفانه استفاده از داروهای هورمونی بشدت در این مسئله تأثیرگذار است.

در موارد بسیاری دیده‌ایم که افراد بعد از چند سال استفاده از این داروها، متأسفانه به ناباروری کامل مبتلا می‌شوند. برای همین، به دوستان جوان توصیه می‌کنم از داروهای هورمونی، برای این مسئله تا حد امکان استفاده نکنند.

کسانی هم که بخواهند این گونه داروها را استفاده کنند، بهتر است تحت نظر متخصص با دوره‌های کوتاه‌مدت و پیگیری نزدیک به هم، این کار را دنبال کنند تا چنانچه تغییراتی در بدن پیش آمد، (به محض ایجاد تغییرات)، بتوان متوجه آنها شد. حتی در این موارد  با استفاده از داروهای هورمونی جایگزین، می‌توان به آنها کمک کرد تا این اتفاق برایشان نیفتد.

اضطراب و استرس در مردان، چقدر باعث ناباروری می‌شود؟

استرس‌های منفی، به علت تغییراتی که در هورمون‌های بدن می‌تواند ایجاد کند، در درازمدت منجر به این می‌شود که شخص تغییرات روحی- روانی پیدا کند؛ ولی به این معنی نیست که ما صرفاً به دنبال این مسئله بگردیم؛ چون مسئلۀ تغییرات روحی و روانی، از عواملی است که فاکتورهای زیادی در آن تأثیر دارد و ما می‌کوشیم آنها را به بیمار تفهیم کنیم. به عنوان مثال، درگیری‌های خانوادگی بسیاری از زوج‌ها با خانواده به خاطر خود مسئلۀ ناباروری، مشکلات زیادی در پی دارد.

استرس‌های شغلی هم، به علت مشغلۀ زیاد بخصوص شغل‌هائی که شیفت‌های کاری آنها به صورت نامنظم است، مثلاً آن‌هائی که شب‌کاری زیادی دارند یا استراحت کافی ندارند، خیلی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. بعد از این‌ها، افرادی هستند که دغدغۀ خانوادگی و مالی دارند. این مشكلات می‌تواند کمک کند که روحیۀ آن افراد به سمت منفی شدن برود و متأسفانه سیکل‌های هورمونی آن‌ها به هم بخورد.

چند درصد از مردان نابارور، درمان می‌شوند؟

تقریباً می‌توان گفت که نزدیک به80 تا 90 درصد مردان نابارور قابل درمان هستند. تنها در 20 درصد موارد است که متأسفانه نمی‌توانیم از خود فرد برای باروری وی استفاده کنیم؛ به این علت که این افراد، کسانی هستند که اصلاً اسپرم ندارند و حتی در نمونه‌برداری بیضه- که انجام می‌شود- متأسفانه هیچ نوع اسپرمی ‌پیدا نمی‌شود. در این جا، چاره‌ای جز اهدای جنین نداریم. به هر حال، دارای فرزند می‌شوند ولی از خود آنها نیست.

هزینه‌های درمان در مردان نابارور، به طور میانگین چقدر است؟ و برای پیشگیری از هزینه‌های اضافی درمان و کوتاه شدن راه‌های درمان، چه باید کرد؟

اگر ناباروری را به طور خالص از منظر مردانه یا زنانه نگاه کنیم؛ چنانچه یک زوج نابارور صرفاً اشکال یا اختلال مردانه داشته باشد، در این حالت با فرض حد اقل مشکل، با درمان داروئی و صرف چند صدهزار تومان تا جراحی‌های واریکوسل و بیماری‌های انسدادی- که حدود چند میلیون تومان هزینه دارد- جواب می‌دهد. ولی در بسیاری از موارد، نازائی به صورت ترکیبی از اشکالات مرد و زن است که در این مواقع، هزینه درجمع افزایش پیدا می‌کند.

یکی از مهم‌ترین فاکتورهای خوبی که می‌تواند کمک کند، این است که ارزیابی را قدم به قدم و سریع انجام دهیم؛ به این معنی که هر زوجی که ازدواج می‌کند، پس از گذشت 6 ماه تا  1 سال از باروری، اگر در سن  کم هستند، یکسال، و اگر در سن بالای 35 سال هستند، پس از گذشت حدود 6 ماه، ارزیابی سریع مرد و خانم باید انجام شود. در اینجا، تا حد زیادی تکلیف باروری روشن می‌شود. شرح حال ارزیابی بالینی و معاینه، تا حد زیادی می‌تواند به این افراد کمک کند.

چون بسیاری از افراد را می‌بینیم که به علت فقدان رابطۀ جنسی مناسب یا نبود ارتباط عاطفی مناسب و یا مشکلات کاری، متأسفانه نمی‌دانند چگونه باید باردار شوند. این اطلاع‌رسانی، کمک می‌کند تا خیلی از افراد حتی بدون ارزیابی و هزینۀ زیاد، باردار بشوند. ما مواردی داشتیم که مرد به علت شغل شیفتی، اصلاً تا مدت دو تا سه [سال] نمی‌دانسته چرا بچه‌دار نمی‌شده. این، طبیعتاً به خاطر این بوده که فاصلۀ رابطه جنسی کم بوده است.

بر همین اساس، توصیه می‌کنیم در مراحل اولیه، با مراجعه به همکاران اورولوژیست و یا متخصص زنان و زایمان، ارزیابی اولیه را سریع انجام دهند. بعد از انجام آن، بهتر است با پزشكی که در زمینۀ ناباروری تخصص دارد، هماهنگ شوند تا بتوانند با حداقل کارهای تهاجمی ‌و تشخیصی، بیمار را به سرانجام برساند.

اولین روش، درمان با داروست. اگر جواب نگرفت، 3 تا4 ماه بعد سراغ درمان‌های دیگر بروند. ما می‌توانیم بیماران نابارور را به دو گروه درمان داروئی و جراحی تقسیم کنیم که بسیاری از آن‌ها، با درمان داروئی جواب می‌گیرند.

جدیدترین اقدام‌ها و روش‌هائی که در حال حاضر در کشور برای درمان ناباروری صورت گرفته، کدام‌اند؟

اقدام‌هائی که در این جا انجام می‌دهیم، تقریباً با اقدام کشورهای پیشرفتۀ دنیا یکسان است؛ یعنی ما برای ناباروری مردان، جراحیهای مختلف مثل واریکوسل، وازووازستومی‌ و در صورت لزوم، نمونه‌برداری و در مورد نمونه‌برداری با روش‌های میکروسکوپیک هم این کار را انجام می‌دهیم تا با حد اقل صدمه به بیمار، حد اکثر نتیجه گرفته شود.

در مورد زنان هم، همکاران متخصص، طیف وسیعی از کارها را مثل IVF و IUI یامیکرواینجکشن رابه طور کامل انجام می‌دهند.

توصیۀ شما به زوج‌های جوان، در این خصوص چیست؟

خواهش می‌کنم در بدو ازدواج- اگر تصمیم خود را برای باروری گرفته‌اند- مشخصاً پس از 6 ماه از آغاز زمانی که تصمیم گرفتند برای فرزند و موفق نشدند، هر چه سریع‌تر یک ارزیابی برای بررسی بیش‌تر انجام دهند و به تأخیر نیندازند. دقت کنند که به  تغذیه‌شان  اهمیت دهند.

سعی کنند آرامش فکری داشته باشند. از کنار هم بودن لذت ببرند و تلاش کنند از موقعیتشان- که یک زندگی زناشوئی مناسب است- استفاده کنند و پس از تشخیص مشکل‌شان؛ خیلی جدی این مسئله را پیگیری کنند؛ به دنبال درمان آن بروند و رها نکنند.

در پایان، امیدوارم بتوانیم کاری کنیم که مردم از نعمت فرزند محروم نباشند و کمک کنیم این بزرگ‌ترین ودیعه را- که خدا به انسان داده- آدم‌های محروم از آن، به امید خدا به این نعمت برسند؛ و خوشحال باشیم و فکر کنیم که در کنار داشتن فرزند، تربیت فرزند هم بسیار مهم است.

برای همین، پدران و مادران همزمان به این نکته بیندیشند که الگوهای پرورشی مناسب را پیدا کنند و فرزند خود را در آینده با تربیت بسیار خوب تحویل جامعه بدهند و صرفاً به فکر بچه‌دار شدن نباشند!