دكتر سپیده خداوردی
فیبروم رحمی كه میوم یا لیومیوم هم نامیده می‌شود، تومورهای خوش‌خیم (غیر سرطانی) عضله صاف هستند كه باعث تغییر شكل یا اندازه رحم می‌شوند. شیوع فیبروم با افزایش سن افزایش می‌یابد شیوع آن در سنین بالای 35 سال، 20 تا 40 درصد می‌باشد. سابقه وجود فیبروم در خانواده نژاد (نژاد آفریقایی - امریكایی)، چاقی و اضافه وزن احتمال فیبروم را در خانم‌ها بالا می‌برد.
میوم‌ها در شرایطی كه سطح استروژن در بدن بالاست مثل بارداری رشد می‌كنند ولی عمدتاً بعد از یائسگی كه تولید استروژن از تخمدان‌ها قطع می‌شود به تدریج كوچك شده و از بین می‌روند.
معمولا فیبروم علامتی ندارد و تنها 10 تا 20 درصد زنان دارای فیبروم راعلامت پیدا می‌كنند از جمله قاعدگی‌های دردناك، خونریزی‌های شدید قاعدگی و دفع لخته، درد هنگام نزدیكی و احساس فشار یا پر بودن قسمت تحتانی شكم یا كمردرد، یبوست، نفخ و علائم ادراری ناشی از اثر فشاری رحم، یا فیبروم به روده بزرگ یا مثانه. فیبروم‌ها میتوانند به كوچكی یك نخود یا به بزرگی یك توپ فوتبال باشند.
فیبروم‌ها باعث افزایش خطر سرطان نمی‌شوند چرا كه تقریباً همیشه خوش‌خیم هستند. فیبروم‌ها معمولا متعدد هستند ولی به صورت منفرد نیز دیده می‌شوند.
علت اصلی ایجاد فیبروم نامشخص است ولی در كل مجموعه‌ای از عوامل ژنتیكی، هورمونی و محیطی منجر به تشكیل فیبروم می‌شود علائمی كه فیبروم ایجاد می‌كند و همچنین نوع درمان مورد نیاز در هر مورد بستگی به محل فیبروم در رحم و اندازه و تعداد آنها دارد. میوم رحمی معمولا در قسمت تنه رحم كه بافت عضلانی بیشتری دارد ایجاد می‌شود ولی گاهی در جاهای دیگری مثل گردن رحم و به‌طور نادر در بافت‌های اطراف رحم و تخمدان‌ها نیز دیده می‌شوند.
میوم‌های رحمی
فیبروم‌های ساب‌سروز: این فیبروم‌ها عمدتاً در بخش بیرونی دیواره رحم قرار دارند شیوع این فیبروم‌ها حدود 55 درصد است. 1- فیبروم‌های اینترامورال كه 45 درصد فیبروم‌های رحمی را تشكیل می‌دهند و در بخش عضلانی رحم قرار گرفته‌اند. 2- فیبروم‌های ساب موكوس یا زیر مخاطی كه در مجاورت لایه داخلی پوشانده حفره رحم قرار داشته و به داخل حفره رحم برآمدگی پیدا كرده‌اند. این فیبروم‌ها 5 درصد از كل فیبروم‌های رحمی هستند. همچنین فیبروم‌ها میتوانند با یك پایه به رحم آویزان باشند.
آیا فیبروم‌ها میتوانند میزان باروری را كاهش دهند؟
از آنجا كه فیبروم رحمی یافته شایعی محسوب می‌شود، فیبروم در 10 تا 50 درصد زنان نابارور نیز دیده می‌شود. اگر به صورت كلی بخواهیم در مورد فیبروم و نازایی صحبت كنیم. باید بگوئیم میوم‌ها بر قدرت باروری یك زن اثرات منفی زیادی ندارند و فقط حدود 3 درصد زنان مبتلا به فیبروم به علت فیبروم‌های متعدد یا فیبروم‌های بزرگ اینترامورال (فیبروم‌های با قطر بیش از 6 سانتی‌متر) و یا فیبروم‌های پایه‌دار دچار عارضه و مشكل می‌شوند.
با توجه به توضیحات فوق از آنجائی‌كه تعداد كثیری از خانم‌هایی كه میوم دارند، نابارور نیستند، بنابراین زوج ناباروری كه فیبروم رحمی هم دارند، ابتدا باید از نظر سایر علل نازایی و عواملی كه قدرت باروری را كاهش می‌دهند مورد بررسی دقیق قرار بگیرند و در این زمینه یك متخصص نازایی بهتر می‌تواند تعیین كند كه آیا علت كاهش باروری و نازایی در یك زوج فیبروم رحمی است یا خیر؟
چگونه فیبروم رحمی می‌تواند باعث نازایی شود؟
برای این مساله تاكنون چندین مكانیسم مطرح شده است. 1- اگر فیبروم در ناحیه سرویكس قرار گرفته باشد می‌تواند باعث تغییر شكل یا موقعیت دهانه رحم شده در نتیجه مقدار كمتری اسپرم میتوانند از سرویكس عبور كرده و به تخمك برسند.2- تغییر در شكل رحم و افزایش فضای حفره رحمی كه مانع تحرك كافی اسپرم‌ها شده میزان لقاح كاهش می‌یابد.
3- بسته شدن لولههای رحمی با فیبروم‌هایی كه در مجاورت لولههای رحمی قرار گرفته باشند كه باز هم مانع رسیدن اسپرم به تخمك رها شده و یا در حركت تخم لقاح یافته به سمت حفره رحم اختلال ایجاد می‌كنند. 4- اختلال در خونرسانی رحم كه باعث اختلال در لانه گزینی رویان در داخل رحم می‌شود.
در طی بارداری چه اتفاقی برای فیبروم می‌افتد؟
فیبروم‌ها در 2 تا 12 درصد زنان باردار دیده می‌شوند به طور كلی در طی بارداری اندازه فیبروم‌ها افزایش پیدا نمی‌كند و در بارداری مشكل‌ساز نیستند. در صورت افزایش اندازه فیبروم در طی بارداری این بزرگ شدگی عمدتاً‌در سه ماهه اول اتفاق می‌آفتد گاهی فیبروم‌ها در طی بارداری كوچك می‌شوند.
گاهی در طی بارداری به علت كاهش خونرسانی، فیبروم، ماهیت و قوام فیبروم دچار تغییر می‌شود كه این تغییر با درد بسیار شدید شكمی و حتی انقباضات رحمی همراه است كه می‌تواند باعث سقط یا زایمان پیش از موعد گردد. البته این تغییر ماهیت در افراد غیر حامله نیز دیده می‌شود.
فیبروم رحمی چه اثراتی بر حاملگی دارد؟
برخی از عوارضی كه در حاملگی پیش می‌آید و به فیبروم نسبت داده می‌شود عبارتند از: 1- تغییر شكل حفره رحمی ناشی از میوم‌های اینترامورال یا ساب موكوس كه باعث سقط می‌شود. 2- بسته به محل و اندازه میوم، زنان حامله دارای فیبروم ممكن است در معرض خطر بالاتری از نظر زایمان زودرس قرار داشته باشند.
3- به علت افزایش سطح استروژن در طی بارداری فیبروم‌ها ممكن است بزرگ شده و باعث جابجا با جفت و حوادث ناگوار ناشی از جداشدگی جفت شوند. 4- فیبروم‌های بزرگی كه فضای داخلی رحمی را اشغال می‌كنند می‌تواند رشد جنین را تحت تأثیر قرار داده و حتی باعث سقط یا تغییر شكل اندام‌های جنینی شوند.
5- فیبروم‌های متعددی كه در بخش تحتانی رحم قرار گرفته باشند میتوانند مانع زایمان طبیعی شده و در نتیجه انجام زایمان سزارین اجتناب‌ناپذیر باشد. 6- در نهایت فیبروم‌ها به علت اشغال فضای رحم مانع تحرك كافی جنین شده و باعث تغییر عضو نمایش جنین (با پا بودن جنین یا قرار گرفتن جنین به صورت عرضی داخل رحم) شده كه میزان زایمان سزارین را افزایش می‌دهد.
روش‌های درمانی فیبروم چیست؟
انتخاب روش درمانی به متغیرهای گوناگونی بستگی دارد از جمله سن، بیمار، شدت علائم بیمار، اندازه فیبروم و مهمتر از همه اینكه آیا فرد قصد بارداری در آینده دارد یا خیر؟ در بسیاری از بیماریان تنها درمان مورد نیاز، استفاده از داروهای مسكن برای كاهش درد می‌باشد ولی هورمون درمانی در گروه دیگری از بیماران یك انتخاب خوب برای جلوگیری از افزایش رشد فیبروم است.
مداخله جراحی معمولا برای فیبروم‌هایی لازم است كه علائم متوسط تا شدیدی ایجاد كرده‌اند. بهترین درمان در خانم‌هایی كه درد یا خونریزی و یا سایر علائمی دارند كه به درمان طبی پاسخ نداده و فرد تمایلی به بارداری در آینده را نیز ندارد، «هیستركتومی» یا خارج كردن رحم است كه رحم همراه با فیبروم به طور كامل خارج می‌شود و به همین دلیل به هیچ وجه امكان عود فیبروم وجود ندارد.
روش‌های دیگری كه می‌توان به این دسته از بیماران پیشنهاد كرد عبارتند از: 1- تخریب لایه داخلی پوشاننده حفره رحم (اندومتر) با استفاده از لیزر، گرما و یا برداشتن اندومتر با هیستروسكوپ 2- آمبولیزاسیون شریان رحمی كه باعث قطع خونرسانی به فیبروم شده و باعث كاهش اندازه و چروكیده شدن فیبروم می‌شود.
حفظ قدرت باروری
اما در خانم‌هایی كه تمایل به بارداری داشته و حفظ قدرت ناباروری در آنها اهمیت ویژ‌ه‌ای دارد، روش‌های درمانی كم تهاجمی‌تری به كار گرفته می‌شود.
شایعترین روش جراحی كه در این بیماران استفاده می‌شود میومكتومی نامیده می‌شود كه در این روش فقط فیبروم برداشته شده و رحم ترمیم می‌شود و چون رحم كه منشاء ایجاد فیبروم است همچنان باقی می‌ماند، در حدود یك سوم این افراد بعدها فیبروم جدیدی پیدا خواهند كرده از طرفی میزان حاملگی بعدی در زنانی كه تحت میومكتومی قرار گرفته‌اند، حدود 40 تا 60 درصد است.
البته هیستركتومی و میومكتومی (خارج كردن رحم و یا فیبروم رحمی) در حال حاضر در ایران به 2 روش انجام می‌شود: روش مرسوم برای میومكتومی، جراحی باز شكمی است كه جدار شكم مانند سزارین برش داده می‌شود و فیبروم خارج می‌شود و جدار شكم مجدداً دوخته شده و ترمیم می‌شود.
روش دوم برای انجام این جراحی‌ها، روش جراحی لاپاراسكوپیك است كه در این روش جدار شكم برش داده نمی‌شود و فقط با استفاده از سه یا چهار سوراخی كه در جدار شكم ایجاد می‌شود، ابزار جراحی را داخل شكم كرده و طی یك روند بسیار ظریف و دقیق، فیبروم رحمی خارج می‌گردد و در پایان جراحی سوراخ‌های جدار شكم بسته می‌شود.
در جراحی‌هایی كه از لاپاراسكوپی استفاده می‌شود، درد پس از جراحی بسیار كمتر بوده و دوره نقاهت بیمار كوتاهتر است. البته برای انجام جراحی هیستركتومی و میومكتومی با استفاده از لاپاراسكوپ، مهارت جراحی بالاتری مورد نیاز است كه خوشبختانه در حال حاضر در ایران نیز امكانات لازم و تخصص و دانش این جراحی وجود دارد.
به طور خلاصه فیبروم‌های رحمی بسیار شایع بوده و با مكانیسم‌های متعددی از جمله اثر بر لقاح و لانه‌گزینی قدرت باروری خانم‌ها را كاهش می‌دهند. روش‌های درمانی متعددی برای رفع علائم فیبروم و بهبود میزان باروری وجود دارد كه انتخاب روش درمانی مناسب بستگی به شدت و نوع علائم و توصیه‌های پزشك شما دارد.
