زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

زايمان طبيعی بهتر است يا سزارين؟

مقدمه

با توجه به بالا رفتن آمار سزارین در كشور، تعداد زیادی از سزارین‌ها بدون دلیل پزشكی است ولی اغلب خانم‌ها به دلیل آنچه درباره عوارض زایمان طبیعی از قول دوستان و اقوام شنیده‌اند، مایل به این كار نیستند و از ابتدای بارداری روش سزارین را انتخاب می‌كنند و علی‌رغم تلاش‌هایی كه در كشورمان از طرف وزارت بهداشت و درمان برای تشویق خانم‌ها در انتخاب زایمان طبیعی صورت گرفته، موفقیتی در این كار حاصل نشده است، در حالی كه به خصوص در كشورهای اروپایی و آمریكایی تمایل بیشتری به زایمان طبیعی وجود دارد.

به این جهت از سركار خانم «دكتر معصومه فلاحیان» متخصص زنان و مامایی و دانشیار دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی تقاضا كردیم تا به سوالات ما پاسخ دهند و از این زاویه با نگاه دقیق و ریزبین خانم دكتر، سعی می‌كنیم با دیدی مثبت به زایمان طبیعی بنگریم.

عمده فعالیت‌های خانم دكتر فلاحیان در زمینه بهداشت باروری و ناباروری و انكولوژی (سرطان شناسی) بوده است.

زایمان طبیعی بهتر است یا سزارین؟ سزارین چند درصد كل آمار زایمان‌ها را شامل می‌شود؟

اغلب خانم‌ها تقاضا دارند برایشان عمل سزارین انجام شود. در ایران آمار سزارین به طور غیرمنطقی بالاست. البته در آمریكا هم آمار 1/26 درصد است كه این عدد هم بالاست ولی در ایران طبق بررسی DHF سال 2000 كه در واقع طرح بررسی سلامت باروری بوده، به طور متوسط 50 درصد زایمان‌ها به طریق سزارین انجام می‌شود و در بخش خصوصی این آمار نزدیك به 90 درصد می‌باشد ولی آمار سزارین در بعضی از استان‌ها مانند سیستان و بلوچستان كمتر و در استان گیلان نسبت به سایر استان‌ها (به غیر از تهران) بیشتر است.

علت اصلی افزایش آمار سزارین در ایران و سایر نقاط دنیا چیست؟

چه در ایران و چه در آمریكا دلایل مختلفی وجود دارد، ولی در ایران علت عمده افزایش این آمار درخواست خانم‌هاست، البته نظر پزشك هم بی‌تاثیر نیست.

دلایل اصلی افزایش عمل سزارین چیست؟

دلیل اول، بالا رفتن سن در خانم‌هاست كه در نتیجه ادامه تحصیل و شغل، دیرتر برای بارداری تصمیم می‌گیرند و برای اینكه زایمان طبیعی برای تولد فرزندشان ایجاد مشكل نكند، سزارین را انتخاب می‌كنند. دیگر اینكه به دلیل كم تحركی در خانم‌ها، آمار چاقی افزایش یافته و در نتیجه مشكلات زایمانی بیشتر شده است. دیگر اینكه سزارین تكراری است یعنی خانمی كه بار اول سزارین شده در زایمان بعدی نیز سزارین می‌شود.

در ایران علت عمده تقاضای خانم‌ها برای سزارین چیست؟

1- نگرانی از شل شدگی عضلات ناحیه لگن

2- عدم تمایل خانم‌ها به طولانی شدن مراحل زایمان طبیعی

3- خانم‌ها مایل‌اند موعد زایمانشان را خودشان انتخاب كنند و تاریخ زایمانشان مشخص باشد.

به طور معمول مشكلات اصلی كه به سزارین منجر می‌شود چیست؟

نچرخیدن بچه و قرار نگرفتن بچه به سر و اینكه زایمان طبیعی و تولد نوزاد به روش Breech (آمدن بچه با پا) مشكل است، در حالی كه در گذشته پزشكان این زایمان را با فورسپس انجام می‌دادند ولی در حال حاضر احتمال خطر را در این كار بیشتر می‌دانند، تا حدی كه به دانشجویان هم آموزش این روش را تاكید نمی‌كنند. همین‌طور مادران از زایمان بچه با این روش به شدت نگران‌اند.

كدامیك از این دو روش (طبیعی یا سزارین) برای بیمار بهتر است؟

در ابتدا باید گفت هر كدام از این دو روش، برحسب شرایط بیمار متفاوت است ولی به عنوان یك پزشك متخصص زنان می‌گویم؛ بهترین روش زایمانی است كه كمترین عوارض را برای مادر و نوزاد داشته باشد؛ یعنی ما پزشكان همواره ایمن‌ترین روش زایمانی را برمی‌گزینیم.

هنگامی كه وزن جنین متناسب باشد و خیلی درشت نباشد، لگن مادر محدودیت خاصی نداشته و سر وارد لگن می‌شود و پیشرفت مراحل زایمانی و دردها خوب پیش می‌رود، خیلی بهتر است كه زایمان، طبیعی انجام شود.

ولی اگر جنین درشت باشد، پیشرفت زایمان مناسب نباشد و مشكلی جنین را تهدید كند، سزارین بهتر و بی‌دغدغه‌تر خواهد بود، بنابراین ما روشی را ترجیح می‌دهیم كه برای مادر و نوزاد بی‌خطرترین و ایمن‌ترین باشد.

با توجه به اینكه گاهی مادران از ابتدا یا حتی قبل از بارداری تصمیم به سزارین می‌گیرند؛ چگونه می‌توان از سزارین‌های غیرمنطقی كه فقط به انتخاب مادر صورت می‌گیرد، جلوگیری كرد؟

از نظر ما، فرد باردار درباره نوع زایمانش حق انتخاب دارد و می‌تواند تصمیم گیرنده باشد، اما اگر طی بارداری در مادران آمادگی لازم ایجادشود، با زایمان طبیعی هم موافقت می‌كنند.

راه حل پیشگیری از انتخاب سزارین‌های بی‌رویه؛ ایجاد آمادگی روحی و جسمی در مادر می‌باشد.

مشكلات سزارین چیست؟

الف) 1- عوارض كوتاه مدت سزارین شامل:

عوارض بیهوشی كه با وجود پیشرفت تكنولوژی، هنوز هم عوارضی وجود دارد.

2- در سزارین، خونریزی بیشتر است.

3- احتمال عفونت بالاتر است.

ب) عوارض طولانی‌مدت سزارین شامل:

1- سزارین تكراری؛ یعنی با یك بار سزارین و زایمان‌های بعدی سزارین، عوارض تشدید خواهد شد.

2- چسبندگی؛ لوله‌های رحمی (و متعاقب آن ناباروری)، مشكلات و عوارض روده‌ها، حالب (لوله‌ای كه ادرار را از كلیه‌ها به مثانه می‌برد)، مثانه و به طور كلی افزایش عوارض بیهوشی.

به طور كلی در افرادی كه بعدها به علل دیگری مثل برداشتن رحم یا سایر موارد (باز كردن شكم حین عمل جراحی) لاپاراتومی می‌شوند،  چسبندگی‌های ناحیه لگن و مثانه بدون تردید بیشتر خواهد بود و عوارض جراحی را چه در مشكلات كوتاه مدت و چه بلندمدت نمی‌توان نادیده گرفت.

میزان خونریزی و مرگ و میر در سزارین به چه میزان است؟

خونریزی 4-2 برابر زایمان طبیعی است (حداقل 2 برابر) و مرگ و میر 7 در 1000 است.

مهم‌ترین عوارض سزارین چیست؟

چسبندگی، عفونت، خونریزی و مرگ و میر مادر كه مهم‌ترین است.

علت به وجود آمدن چسبندگی چیست؟

به طور كلی در اثر دستكاری حین عمل، چسبندگی به وجود می‌آید ولی این مورد به بدن هر فرد بستگی دارد؛ یعنی در فردی كمتر و یا در فرد دیگر خیلی بیشتر اتفاق می‌افتد و در مجموع دستكاری بیشتر، احتمال چسبندگی را افزایش می‌دهد.

مهم‌ترین علت در ایجاد عفونت چیست؟

دستكاری بیشتر و اینكه هر چه شرایط اورژانس‌تر باشد، احتمال عفونت بالاتر می‌رود. ولی به طور كلی در سزارین انتخابی (Elective) عفونت به وجود نمی‌آید.

چرا خانم‌ها به زایمان طبیعی تمایل نشان نمی‌دهند؟

برای اینكه نگران افتادگی‌ها هستند، دیگر اینكه مایل‌اند در یك زمان مشخص زایمان كنند.

برای كاهش آمار سزارین چه اقدامی لازم است؟

از اقدامات مهم می‌توان به این موارد اشاره نمود:

1- آمادگی‌های دوران بارداری كه بهتر است در این دوران از راهنمایی‌های خانم‌های ماما استفاده شود تا مشاوره بدهند، خانم‌ها را راهنمایی كنند و با آموزش ورزش‌های بعد از زایمان از افتادگی‌های ناحیه لگن، مثانه و رحم پیشگیری به عمل آید.

2- آموزش بی‌حسی موضعی در بیمارستان‌ها تا مادر حین زایمان طبیعی درد نكشد و زایمان قابل تحمل‌تر شود.

3- آماده‌سازی دهانه رحم در مواردی كه تاریخ زایمان از موعد خود گذشته و استفاده از داروهایی كه به این موضوع كمك می‌كنند.

4- برای پیشگیری از مشكلاتی كه پیش می‌آید، مریض مراجعه می‌كند، درد زایمان می‌كشد و گاهی پس از تحمل این مشكلات سزارین می‌شود. در مواردی هم به دلیل ترافیك، شاید پزشك نتواند سر موقع به مریضی كه به طور اورژانسی آمده، برسد.

شاید بهتر باشد پزشكان به صورت توافقی و طی یك هماهنگی با هم در بیمارستان حاضر شوند؛ به این صورت كه هر 24 ساعت كامل، یك پزشك متخصص در بیمارستان حضور داشته باشد تا هم بیماران نگران نشوند و هم بتوانند بهتر به مریض خدمات تخصصی ارائه دهند و با هم هماهنگ كنند تا هر یك، بیمار دیگری را هم ببیند. در این صورت می‌توانند به جای چند بیمارستان یك بیمارستان را پوشش دهند و گروه بیهوشی هم همكاری نمایند. این پیشنهاد را خانم دكتر به همكاران پزشك دادند؛ فقط به دلیل دلسوزی و علاقه به بیماران، تا در صورت موافقت، شاید آمار سزارین‌های بی‌مورد كاهش یابد.

پس این مورد پیشنهادی بهترین فرصت است تا با وجود یك پزشك متخصص مقیم و یك پزشك بیهوشی، بتوان آمار زایمان طبیعی را بالا برد. ماماها هم می‌توانند طی دوران بارداری درمانیتورینگ (كنترل شرایط فرد باردار به صورت دوره‌ای) نقش داشته باشند تا بارداری با سلامت كامل خاتمه یابد (حال زایمان طبیعی باشد یا سزارین). همچنین ماماها باید ارائه مشاوره‌های بهداشتی را به عهده گیرند.

در مورد آمادگی هنگام بارداری، برای مادران باردار چه توصیه‌ای دارید؟

با مراجعه به مراكز دولتی یا كلینیك‌های مامایی، درخواست آموزش این ورزش‌ها را داشته باشند تا از نظر جسمی برای زایمان طبیعی آماده شوند.

خانم دكتر، لطفا برای ایجاد تنوع در بحث، درباره ریشه كلمه سزارین صحبت كنید؟

سزارین، براساس تصور عده‌ای، از كلمه «سزار» گرفته شده؛ یعنی ژولیوس سزار به این روش به دنیا آمده كه این امر واقعیت ندارد.

در گذشته سزارین فقط برای كسانی انجام می‌شد كه مادر، مرده بود و فقط با ایجاد شكافی روی رحم، نوزاد را بیرون می‌آوردند ولی مادر ژولیوس سزار سال‌ها بعد از تولدش زنده بود! كلمه «سزار» به معنای داشتن قدرت ماورایی است، این فامیلی خیلی متداول بوده و آن را بیشتر برای قهرمان‌ها استفاده می‌كردند و منتسب كرده‌اند كه وی نوع زایمانش متفاوت از دیگران بوده است. رستم هم با این روش به دنیا آمده ولی شروع این روش از آن زمان نبوده، در مجموع روش‌هایی خارق‌العاده را به قهرمانان منتسب می‌كنند.

در قرن 19 میلادی سزارین برای مادرانی كه فوت كرده یا رو به مرگ بودند، برای نجات جنین آن‌ها انجام می‌شد. در آن موقع شكاف رحم دوخته نمی‌شد و تعدادی از مادران به علت خونریزی و عفونت فوت می‌كردند. بعد از متداول شدن بخیه و دوختن زخم، مرگ و میر مادران كمتر شد. سپس در شرایطی كه مادر یا جنین مشكلی داشتند، سزارین انجام می‌شد و امروزه نیز بنابر تقاضای مادر این كار انجام می‌شود (بدون هیچ دلیل پزشكی).

با توجه به اینكه دلیل انتخاب سزارین توسط خانم‌ها در موارد زیادی این است كه مبادا دچار شل شدگی عضلات و افتادگی رحم و مثانه شوند، شما چه توصیه‌ای دارید؟

فكر می‌كنم خیلی روی این مساله مانور داده شده و بزرگ شده؛ یعنی اگر آمادگی‌های ورزشی طی دوران بارداری و حتی قبل و بعد از آن انجام شود، می‌توان این مشكل را خیلی كمتر كرد و در مقایسه با عوارضی كه سزارین‌های تكراری ایجاد می‌كند موضوع عمده‌ای نیست.

خانم‌ها توجه داشته باشند كه دوره نقاهت زایمان طبیعی خیلی كوتاه‌تر است و مادر خیلی زود می‌تواند زندگی عادی خود را شروع كند، در حالی كه در سزارین حتما به مراقبت بیشتری (حتی گاهی یك هفته و یا یك ماه) نیاز است. پس بهتر است ذهنیت خانم‌ها تغییر كند و به آموزش‌ها و ورزش‌های دوران بارداری روی آورند، نگران نباشند و بدانند اگر پزشكی تعهد كند كه در طول مراحل زایمان طبیعی بالای سر وی باشد، حتما این كار را انجام می‌دهد، و اغلب پزشكان هم تمایل به زایمان طبیعی دارند.

مزایای سزارین را نام ببرید:

1- كوتاه بودن مدت زایمان.

2- بچه در كانال زایمان نمی‌ماند.

3- اگر طی این مدت به طور كامل مانیتورینگ انجام شود، برای بچه مشكلی پیش نمی‌آید.

4- تاریخ زایمان نمی‌گذرد.

البته این موارد از یك فرد به فرد دیگر متفاوت است و باید توجه شود كه در مجموع زایمان طبیعی بهتر است.

طول دوران بارداری در موارد طبیعی و سزارین چه مدت است؟

به طور معمول 39 هفته (از تاریخ شروع آخرین قاعدگی) است و در سزارین 2-1 هفته قبل هم می‌تواند باشد و در مورد زایمان طبیعی اگر تا 2 هفته هم بگذرد اشكالی ایجاد نمی‌كند.

تصور رایج بین خانم‌ها این است كه نوزاد متولد شده از طریق عمل سزارین چون در كانال زایمانی نمی‌ماند، بهره‌هوشی بیشتری دارد. آیا این تصور صحیح است؟

با توجه به كنترل ضربان قلب جنین طی مراحل زایمان طبیعی، این مشكل پیش نمی‌آید و به طور معمول تفاوتی بین این دو وجود ندارد.

در پایان؛ بهترین روش زایمانی، ایمن‌ترین و بی‌خطرترین روش است؛ صرف‌نظر از اینكه سزارین باشد یا طبیعی. (ایمن‌ترین یعنی: سلامت مادر و نوزاد با كمترین عوارض، برحسب شرایط عمومی مادر از نظر لگن مادر، سن و وزن جنین، سن جنین، شرایط بیمارستانی و همچنین از نظر شرایط بیهوشی و اتاق عمل).