دكتر جلال جلال‌شكوهی؛ متخصص رادیولوژی
آیا از یك خانم حامله می‌توان رادیوگرافی با اشعه ایكس تهیه نمود؟
مدتی پس از كشف اشعه ایكس توسط دكتر ویلهیم كنراد رونتگن آلمانی معلوم شد كه این اشعه دارای ضررهائی نیز می‌باشد. خود روتنگن اطلاعی از ضررهای اشعه نداشت و فقط نفوذ آنرا می‌ستود. شاید اگر خانم رونتگن می‌دانست كه شوهرش با تهیه اولین رادیوگرافی تاریخ بشر از دست وی اولین اشعه را به بدن او تابانده است یك شب به او شام نمیداد ولی بهرحال عكس تهیه شده صدمه‌ای به او نرساند. خود آقای رونتگن اولین فردی بود كه اصول حفاظت در مقابل اشعه ایكس را رعایت نمی‌كرد ولی كارسینوم یا سرطان روده او ربطی به اشعه ایكس نداشت چون زیاد اشعه نخورده بود.
امروزه صدمات اشعه ایكس كاملاً شناخته شده است و هر شاگرد دبیرستانی آنرا بیشتر از كاشف آن می‌داند. بیشترین تابش اشعه پایه برای بشر از اشعه‌های كیهانی است و سه نقطه زمین بیشترین تابش را دارا هستند كه عبارتند از: رامسر ایران، كرالای هندوستان و ماسیف‌سنترال برزیل. البته این به معنی بهم ریختن سیمای بهداشتی این مناطق نمی‌باشد چون نه سرطانی در این قسمت‌ها بالاتر از حد طبیعی است نه جنینی دارای آنومالی بیشتری نسبت به سایر مناطق زمین می‌باشد.
اقدامات پزشكی
دومین منشا تابش اشعه به انسان اقدامات پزشكی می‌باشد. در بخش‌های رادیولوژی، پزشكی هسته‌ای و سایر دپارتمان‌های دارای اشعه یونیزه به محض حامله شدن پرسنل خانم او را از ورود به اطاق‌های اشعه بر حذر می‌دارند بنابراین نبایستی هم از وی رادیوگرافی با اشعه ایكس، سی‌تی‌اسكن با اشعه ایكس، دانستیومتری استخوانی با اشعه ایكس، رادیوایزوتوپ و پزشكی هسته‌ای و حتی كنترل فرودگاهی اشعه ایكس (بیشتر فلزیاب هستند و اشكالی ندارند) تهیه گردد.
رادیوگرافی در صورت ضرورت انجام شود
این یك وضع ایده‌ال است كه هیچ خانم حامله‌ای تحت تابش قرار نگیرد چون همانطور كه یك سیگار به اندازه همان نخ سیگار ضرر دارد یك رادیوگرافی نیز به اندازه خود مضر است اما به جرات می‌گویم می‌شود از حامله‌ای رادیوگرافی هم تهیه گردد حتی چند عدد هم تهیه گردد و گارانتی كرد كه جنین او هیچ صدمه‌ای نخواهد دید چرا كه بروز آنومالی و یا یك ضرر یك آستانه‌ای دارد و با یكی دو رادیوگرافی پیش نخواهد آمد.
مثلاً در تاریخ پزشكی مادری بوده است كه رادیوتراپی با 2000 یا 4000 راد یا سیوریت اشعه داشته است اما حاضر به سقط جنین خود نشده است و سرانجام به لطف و قدرت خداوندی جنین سالمی بدنیا آورده است. از تماس پزشكی اشعه ایكس با بشر فقط 116 سال می‌گذرد و شاید 300 سال بعد ضررهای آن در چند نسل بعدی ظاهر گردد!
ما نمی‌دانیم اما آنچه كه شناخته شده است این می‌باشد كه ممكن است با تابش اشعه ایكس جنین سقط گردد، دارای مغز و چشم نباشد، سرطان خون بگیرد، دست یا پا نداشته باشد، كاملاً كور یا یك چشمی باشد و یا نسبت به هم سن و سالان خود كوچك‌تر باشد، در حیوانات دم نداشته باشد اما مهم این است كه اگر رادیوگرافی لازم نیست تهیه نشود.
اگر مادر حامله دچار مورد اورژانسی شود
حال اگر مادری حامله‌ای دچار مورد اورژانسی گردید و لازم شد كه از او رادیوگرافی و یا سی‌تی‌اسكن تهیه نمائیم اشكالی ندارد و با مشاوره پزشك معالج و صحبت با بیمار این‌ها را تهیه می‌نماییم. انجام MRI و سونوگرافی از جنین و مادر اشكالی ندارند. در صورتیكه یك ضربه جمجمه حیات مادری را به خطر انداخته است با انداختن روپوش سربی روی شكم و لگن مادر می‌شود سی‌تی‌اسكن و یا رادیوگرافی از دست و پا یا مغز تهیه بشود، لذا اگر MRI یا سونوگرافی كمكی نمی‌نمایند می‌شود رادیوگرافی و سی‌تی‌اسكن تهیه بشود.
رادیوگرافی و سقط جنین
بعضی از مادران بدون اطلاع به پزشك و بخش رادیولوژی، حاملگی خود را پنهان كرده و تحت تابش قرار می‌گیرند تا بتوانند بعداً مدعی تابش شده و جواز سقط جنین را از مراجع قضائی و یا شرعی كسب نمایند غافل از اینكه گناه می‌كنند و یكی دو تابش نیز موجب سقط نمی‌شود و ده‌ها برابر اشعه لازم است كه چنین مجوزی صادر گردد. در این مواقع ما شرایط تصویربرداری را به اداره انرژی اتمی مینویسیم و آنها محاسبه ریسك نموده و به مراجه قضائی اعلام می‌كنند كه آنها مجوز بدهند كه اغلب هم چنین مجوزی صادر نمی‌شود.
نتیجه
1- از روش‌های بخش تصویربرداری فقط رادیوگرافی و سی‌تی‌اسكن اشعه ایكس دارای انرژی مضر می‌باشند (MRI و اوالتراسوند بی‌ضرر هستند)
2- تابش مقادیری اشعه همیشه و بطور مطلق مضر نمی‌باشد، اگرچه كشیدن یك سیگار به همان اندازه ضرر دارد و یك رادیوگرافی هم بهرحال مضر است اما با مشورت می‌شود در موارد لزوم رادیوگرافی را تهیه كرد.
3- می‌شود با تدابیر امنیتی و مشاوره پزشك معالج با پزشك رادیولوژیست از خانمی حامله نیز رادیوگرافی و سی‌تی‌اسكن تهیه نمود بدون اینكه ریسك جدی در جنین پیش آید.
4- بیشترین تابش اشعه را از طبیعت دریافت می‌نماییم
5- برای ایجاد آنومالی در جنین مقادیر اشعه قابل توجهی لازم است (حدودا 10 راد یا سیورت مجوز قطع حاملگی دریافت می‌نماید) البته این به معنی تهیه رادیوگرافی بدون تدبیر از مادر حامله نمی‌شود (بند 3 را مجددا بخوانید)
6- مطابق بند 3 اگر تهیه رادیوگرافی ضروری شناخته شود استفاده از روش‌های محافظتی و پروتوكل‌های با تابش كم اشعه و پوشش‌های سربی امكان‌پذیر می‌باشد.
