ركسانا خوشابی ؛ كارشناس ارشد مشاوره
یكی از شكایت های متداول كه بین مراجعین دفاتر مشاوره و كلینیك‌های روانشناسی، شكایت از حواس پرتی یا كاهش تمركز است. گرچه جوانانی كه در درس و مطالعه تمركز كمتری نسبت به گذشته دارند، بیشتر از عارضه كمبود تمركز رنج می‌برند و شكایت می‌كنند، اما بزرگترها و مسن‌ترها هم از كمبود تمركز در كارها ابراز نارضایتی دارند.
فواید تمركز
آیا تمركز واقعا در موفقیت یا در رسیدن به اهداف موثر است؟ تحقیقات نشان می‌دهد تمركز در بسیاری موارد معجزه می‌كند.
وقتی نور را با یك ذره‌بین متمرکز می‌کنیم، نور آنقدر انرژی پیدا می‌کند که می‌تواند کاغذ را بسوزاند. اگر نور متمرکزتر شود، تبدیل به لیزر می‌شود که می‌تواند فلز را هم ببرد.
هنری‌فورد ثابت کرد اگر در یک گروه، هریک از افراد فقط برانجام یک کار متمرکز شوند، بهره‌وری گروه بالا می‌رود و همین بود که خط تولید کارخانه را به‌وجود آورد.
تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که کارهای روزانه خود را در یک کاغذ فهرست می‌کنند، در طول روز به کارهای بیشتری می‌رسند، زیرا هربار فقط بر یكی از آنها متمرکز می‌شوند و ذهنشان نگران کارهای دیگر نیست.
همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهند افرادی که تمرین‌های تمرکز انجام می‌دهند، معمولا ذهن بازتری دارند و با چالش‌های زندگی با تلاش کمتری روبرو می‌شوند و به نتایج بهتری می‌رسند.
ناپلئون هیل نیز معتقد است كه آنچنان باید بر تصمیم خود تمركز كنید که گویی زندگیتان به آن بسته است.
بنابراین هم تحقیقات و هم صاحبنظران، نقش تمركز در زندگی و در موفقیت را تایید كرده‌اند.
برای افزایش تمركز، راهكارها و نظریه هایی موجود است، اما به نظر من مهمترین دلیل نداشتن تمركز، حضور نداشتن در زمان حال، یعنی نبودن در «اینجا و اكنون» است. متاسفانه اكثر ما، بیشترین ساعات روز خود را در فكر كردن به گذشته یا فرو رفتن در رویاهای آینده هدر داده و زمان حال را از دست می‌دهیم. در حالی كه تمركز، نیاز به حضور در زمان حال و توجه به لحظه كنونی دارد.
آیا هرگز نباید به گذشته یا آینده فكر كنیم؟
به نظر می‌رسد فكر كردن به گذشته مزایایی دارد. اما نباید در كسب این مزایا از زندگی در زمان حال محروم شویم. مرور گذشته موجب می‌شود اشتباهاتمان را بیابیم و از آنها درس بگیریم.
البته خود مرور هم گرچه مربوط به وقایع گذشته است اما در زمان حال انجام می‌شود و ما با ذهنیت، آگاهی و ادراكی كه در زمان حال داریم، حوادث گذشته را بررسی می‌كنیم و از آنها نكات شاخص و موثر استخراج می‌نماییم. فكر كردن به آینده هم برای هدفگذاری و برنامه‌ریزی در رسیدن به اهداف ضرورت دارد، البته تا جایی كه تبدیل به رویا پردازی زیاده از حد نشود و اوهام پروری نشود.
فقدان علاقه، مخل تمركز و توجه است
یكی دیگر از دلایل نداشتن تمركز، فقدان علاقه به موضوعی است كه در حال كار كردن روی آن هستیم. این بی‌علاقگی باعث می‌شود آگاهانه یا ناخودآگاه نظرمان به موضوعات ریز و درشت دیگر جلب شود و از كار خود بازبمانیم.
ه همین دلیل برای افزایش تمركز توصیه می‌شود به كاری بپردازیم (و فرزندان و اطرافیانمان را به كاری سوق دهیم) كه نسبت به آن كشش و گرایش درونی و خودجوش وجود دارد؛ كاری كه خود آن را انتخاب كرده باشیم و تحت تاثیر دیگران یا تقلید و شرطی‌شدگی به آن روی نیاورده باشیم، كاری كه در آن استعداد و توانمندی داریم و انجام آن باعث هیجان، شادی و سرورمان شود.
اما اگر از روی اجبار، به انجام كاری مشغول شویم كه نسبت بدان گرایش درونی نداریم، طبیعی است كه تمركز و توجه كافی نیز نسبت به آن نخواهیم داشت.
مشكلات مغزی یا روانشناختی
یكی دیگر از عوامل موثر در كاهش تمركز افراد، به برخی از مشكلات سیستم عصبی و مغزی یا اختلالات روانشناختی برمی‌گردد كه در این موارد كمك گرفتن از پزشك و روانپزشك ضرورت دارد؛ به عنوان مثال در بیش فعالی كودكان، علاوه بر فعالیت شدید جسمانی كودك، با بی‌توجهی یا فقدان توجه و تمركز مواجه می‌شویم كه كودك و والدین و همچنین مربی و معلمان كودك را دچار مشكل می‌نماید.
این كاهش تمركز باعث می‌شود كودك از سیستم آموزشی بهره‌ای نبرد و در یادگیری دچار مشكلات عدیده شود.
راهكارهای افزایش تمركز
قبل از ارائه راهكارهایی برای تمركز بیشتر جا دارد به این نكته توجه كنیم كه تمرکز حالت صفر و یک ندارد، یعنی این‌طور نیست که ما، یا تمام و كمال متمرکز هستیم یا اصلا نمی‌توانیم تمركز داشته باشیم، چون می‌توان تمركز را با اراده، تمرین و رعایت بعضی از نكات تقویت کرد.
برخی از راهكارهای افزایش تمركز عبارتند از
§ مكتوب كردن افكار و اختصاص دادن زمانی برای افكار مزاحم؛ در این صورت به جای دنبال كردن و منظم نمودن افكار پراكنده، افكار، برنامه‌ها و كارهای اجرایی خود را یادداشت و بر طبق آنها عمل می‌كنیم.
بدین ترتیب هیچ كاری فراموش نمی‌شود و حتی اگر حواسمان پرت شود، یادداشت‌ها جلوی فراموشی و دور افتادنمان از كارها را خواهد گرفت. همچنین اگر در طول شبانه‌روز زمان مشخصی را برای فكر كردن به افكار مزاحم یا ظاهرا بی‌حاصل اختصاص دهیم، خواهیم توانست این افكار بازیگوش و مزاحم را كه وقت و بی‌وقت به ما هجوم می‌آورند، سامان دهیم و حواس خود را به كارهای مهم‌تر معطوف نماییم...
