آب انبار امیرچقماق یکی از موقوفات بانو «ستی فاطمه خاتون» همسر امیرچقماق شامی یکی از امرای شاهرخ تیموری است که زمان ایجاد آن به هنگام پایه‌گذاری تکیه و مجموعه امیرچقماق برمی‌گردد و همانند مجموعه امیرچقماق در جهت رفاه حال مردمی که پشت دروازه شهر یزد جا می‌ماندند، ساخته شده است.
این آب انبار که در سمت چپ ورودی بازارچه مجموعه امیرچخماق قرار گرفته، تا قبل از ساخت این تکیه به عنوان محل ذخیره آب جهت امر بنایی مجموعه امیرچخماق ایجاد شده، ولی پس از ساخت و سازها، با ایجاد گنبد و ۴۹ عدد پله، به آب انبار تغییر کاربری یافته است.
نکته حائز اهمیت این که برای این که مسیر ورودی آب انبار در میدان قرار نگیرد، آن را موازی با خزانه ساخته‌اند و برخلاف همه آب انبارهای موجود، پاشیر آن روبروی ورودی نیست.
جنس بدنه و مسیر آب تا شیر برداشت، آجر و ملات ساروج که شامل آهک، سفیده تخم مرغ و خاکستر و استفاده از آن بسیار هوشمندانه بوده است.
عمق خزانه از ورودی آب تا کف آن ۱۰ متر و قطر آن ۹.۵ متر است و تنها یک راه دسترسی به خزانه جهت نظافت و اطلاع از آب اتاقک روبروی آن ایجاد شده که در دهانه یکی از بادگیر‌های متصل به خزانه قرار دارد. برای این کار نیز هر چند وقت یک بار با کمک طناب و کشکولی چرمین و آجر‌هایی که در دیواره قنات به صورت پله‌وار برجسته شده‌اند، داخل خزینه می‌شدند.
سه بادگیر نیز در دیواره‌ی خزانه تعبیه شده که برای به گردش در آمدن هوا و در نهایت آب داخل خزانه ایجاد شده است.
کف این آب انبار نیز مانند اکثر آب انبارهای یزد و کشور به منظور جلوگیری از گریز آب، لایه‌ای از سرب پهن شده و تغذیه آن نیز از طریق قنوات خیر آباد و فهرج صورت می‌گرفته است.
یکی از نکات جالب توجه این آب انبار این است که جهت پایدار ماندن آب خزانه به مدت زیاد به آن مقداری آهک، زغال و خشت خام اضافه می‌کردند و در نهایت برای جلبک‌زدایی خزانه هم تعدادی ماهی در این آب رها می‌کردند و هرگاه زمان بازدید از آب، ماهی مرده‌ای در سطح آب مشاهده می‌شد از این آب استفاده نمی‌کردند تا علت مرگ ماهی مشخص شود.
این آب انبار اکنون به منظور بازدید گردشگران و آشنایی با نحوه این سیستم پیچیده و هوشمندانه تبدیل به موزه‌ای از وسایل مرتبط با آب شده است.
منبع:ایسنا
