رضا فدوی؛ دانشجوی كارشناسی ارشد و كارشناس مسئول فضای سبز شهرداری چناران
نقش گیاهان كاشته شده در فضاهای سبز و تأثیر آنها بر تعدیل آلودگی‌های هوا در شهرها
امروزه گیاهان همواره به عنوان جزء بسیار مهم و عمده در شالوده شهرها و تنها چاره موثر بر كاهش آلودگی‌های هوا در شهرها محسوب می‌شوند چرا كه گیاهان طی فرایند فتوسنتز با جذی دی‌اكسید كربن و تبدیل آن به اكسیژن به طور طبیعی كربن اضافی هوا را جذب و به پالایش هوا كمك میكنند، همچنین طی فرایند فتوسنتز برگ درختان سایر مواد شیمیایی مانند اكسیدهای نیتروژن، آمونیوم تولید شده در هوا، بخشی از دی‌اكسید گوگرد و ازن كه مولد قسمتی از مشكلات مه آلودگی و اثرات گلخانه‌ای هستند را از محیط خارج میكنند برگ درختان با جذب و حفظ گردوغبار و سایر ذرات معلق هوا تا زمان شست‌و‌شو و بارندگی ذرات معلق هوا را تا 75 درصد كاهش داده و تأثیر بسزایی بر بهبود كیفیت هوا دارد. امروزه متخصصان و طراحان فضای سبز سعی دارند به جای اینكه تنها به سبز كردن زمین بیاندیشند با كاشت انواع درختان متناسب با نقش و كاربری آنها با شرایط اقلیمی و كاركردهای اكولوژیكی در هر شهر فضای شهر را سبز نمایند تا ضمن ایجاد آرامش روحی برای شهروندان نقش وجودی فضای سبز را پررنگ‌تر جلوه دهند البته تأثیر گونه‌های پوششی كه نقش در سبز شدن زمین دارند در رفع آلودگی‌ها نیز اجتناب ناپذیر است ولی به تجربه ثابت شده است كه بیشترین تأثیر در تعدیل آلاینده‌ها درختان می‌باشد كه به صورت تصفیه كننده‌های طبیعی هوا عمل میكنند، گیاهان به كمك فرایندهای طبیعی مانند فتوسنتز، تنفس و تعرق مداوم هوا را تصفیه و خنك كرده و به فضای اطراف برمی‌گردانند میزان توانایی درختان در جذب كربن به ابعاد درخت، سن، سلامتی و پهنه چتر درخت بستگی دارد و به طور متوسط درختان بزرگ می‌توانند 2 تا 3 درصد میزان كربن هوا را كاهش دهند.
یك درخت در سال به طور متوسط دو كیلوگرم اكسیژن تولید می‌كند میزان اكسیژن آزاد شده به وسیله درختان پهن برگ در یك هكتار بین 2500 تا 3000 كیلوگرم بوده و می‌تواند نیاز 10 انسان را تامین نماید همین طور یك درخت در مدت یك سال با انجام عمل تبخیر و تعرق به اندازه 250- 400 لیتر آب را به صورت بخار از خود متصاعد می‌كند و این مقدار در گیاهان مختلف متفاوت است به طوری كه درختان برگ پهن بیش از سوزنی برگ‌ها موجب افزایش رطوبت هوا می‌شوند. درختان در تعیین دمای منطقه نیز نقش دارند به طوری كه هوای یك منطقه درختكاری شده می‌تواند تا 11 درجه سانتیگراد خنك‌تر از منطقه بی‌درخت مجاور باشد.
محیط زیست مطلوب برای انسان حرارتی برابر 15- 25 درجه سانتیگراد، رطوبتی معادل 40- 75 درصد همراه با جریان هوای تمیز و ملایم و آب و روشنایی كافی می‌باشد قطعاً ایجاد چنین محیطی بدون پوشش گیاهی میسر نیست وجود فضای سبز به‌ویژه اگر با چمن‌كاری، گل‌كاری و كاشت درختچه‌های زینتی همراه باشد، بی‌گمان نقش بسزایی در ایجاد تنوع و محیطی شاد برای گردش و كاستن از سر و صدا در گستره شهرها و بالا بردن روحیه مردم و نیز ایجاد محیط مناسبی برای آرامش اعصاب دارد.
آلودگی حرارتی
پدیده جزیره گرمایی
در طی فصل تابستان، در كنار فرآیند جذب پرتوفرابنفش و مادون قرمز در هر منطقه سقف ساختمان‌ها، خیابان‌ها و سطوح تیره رنگ گرما را در آشامیده و آن را به هوا گسیل میكنند با توجه به اینكه اكثر سقف‌ها در شهرها تیره‌رنگ هستند گرمای گسیل شده از سوی خورشید را جذب كرده در خود نگاه می‌دارند این پدیده باعث افزایش دمای مناطق مسكونی از 2 تا 15 درجه سانتیگراد شده و به نام پدیده جزیره گرمایی شناخته می‌شود كه نه تنها باعث افزایش مصرف انرژی برای خنك كردن ساختمان‌ها می‌شود، بلكه باعث ایجاد آلودگی در جو از جمله تولید گاز ازن (O3) و افزایش تركیبات زیانبار گوگردی و دیگر آلاینده‌های آسیب‌رسان در سطح زمین نیز می‌شود از این‌رو كاشت درختان سایه‌دار به عنوان نخستین، ساده‌ترین، پاك‌ترین و زیباترین راه‌حل است مردم از زمان‌های گذشته می‌دانستند كه شهرها از محیط پیرامونشان گرم‌ترند ولی متأسفانه اكنون با ریشه‌كنی فضاهای سبز و مصرف روزافزون سوخت‌های فسیلی و جایگزینی ابنیه‌های خشن، آسفالت، آجر به جای فضاهای سبز این گرما را به اندازه خطرناكی افزایش داده‌اند در حالی كه گیاهان بیشتر انرژی خورشیدی را صرف روند سوخت و ساز می‌نمایند گیاه همچنین با انجام عمل تبخیر و تعرق موجب كاهش دمای میكروكلیما و افزایش رطوبت نسبی و خنك شدن هوا می‌شوند.
اثر گازهای گلخانه‌ای بر گرما و نقش فضای سبز در كاهش آن از جمله گازهای آلاینده‌ای كه به واسطه فعالیت‌های انسان در هوا منتشر می‌شود عبارتند از بخار آب، دی‌اكسید كربن (CO2)، ازن (O3)، اكسید نیترو (N2O)، متان (CH4)، كلروفلوئوركربن (CFCs)، هیدروفلوئورو كربن‌ها (HFCs) و پرفلوئوروكربن (PFCs) هستند. این گازها مسئول به وجود آمدن پدیده گلخانه‌ای بوده و چگونگی افزایش درجه حرارت كره‌زمین را تشریح می‌كند به عبارت دیگر این لایه گازها مانند سپری عمل میكنند كه تشعشعات حرارت‌زای خورشیدی را از خود عبور داده ولی از برگشت آن به فضا جلوگیری می‌كند، در بین گازهای گلخانه‌ای از نظر كمیت دی‌اكسیدكربن CO2 و بخار آب معمولاً 90 درصد از سهم اثر گلخانه‌ای را به خود اختصاص می‌دهند. جنگل‌های متراكم از مصرف‌كنندگان دی‌اكسید كربن محسوب می‌شوند.
