زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مهرنوش رجایی - روانشناس تربیتی

تحریریه زندگی آنلاین : نه جمعه دارند و نه تعطیلی. نه به مسافرت تابستانی می‌روند و نه به تفریح. با آمدن بهار و گل‌های نرگس گلفروشی وسط خیابان را تجربه می‌کنند. با شروع تابستان، در خیابان‌ها و مراکز تفریحی با دود کردن اسفند منتظر می‌مانند تا شاید کسی با نیم نگاهی پول خرد ته جیب یا داخل داشبورد ماشینش را کف دستانشان بگذارد، ولی پاییز با نم‌نم بارانش جور دیگری است برای این مردان کوچک. در پشت هر چراغ قرمزی اصرار دارند تا شیشه ماشین‌ها را با دستمالی که در دستانشان است پاک کنند و به‌قول خودشان برق بیندازند، اما با رفتار تند و کنایه‌آمیز رانندگان که می‌گویند «از اینی که هست، کثیف ترش نکن» به عقب رانده می‌شوند. و اما زمستان با دستانی مشت‌کرده و صورتی سرخ شده از سردی هوا، در گوشه‌ای به انتظار می‌نشینند تا بلکه شاید کسی بخواهد گل و لای کفشش را تمیز کند و واکس بزند، اما باز هم این پایان ماجرا نیست، چرا که همچنان روزی دیگر و دغدغه‌ای بیشتر سر راهشان است. قطعا همه ما بار‌ها و بارها در گذرگاه‌ها و اماکن عمومی با این کودکان روبرو شده‌ایم. از مترو و ترمینال گرفته تا وسط چهارراه و خیابان. و اصرار و التماس آنان برای فروختن آنچه که در دست دارند. بدون شک خرید از آنها همراه با حسی از نوع ترحم و دلسوزی همراه است، اما فقط برای دقایقی هر چند کوتاه هم که شده شادی و لبخندی را بر روی لبانشان می‌نشاند.

بیشتربخوانید:

10راهکار تقویت عزت نفس کودکان

حقوق جهانی کودکان کار

در سال 1989مجمع عمومی سازمان ملل متحد پیمان‌نامه حقوق کودک را تصویب کرد. بر اساس ماده 32 این پیمان‌نامه، دولت‌های عضو موظف شدند تا با هر گونه سوء‌استفاده و بهره‌کشی اقتصادی از کودکان، مقابله کرده و زمینه‌های رشد ذهنی، جسمی، روانی و اجتماعی تمام کودکان را فراهم کنند، البته علاوه بر این، حداقل سن کار کودک و ممنوعیت بدترین اشکال کار کودکان، از اقدامات موثر بین‌المللی بوده است که در این ارتباط انجام شده است. در واقع کودکان کار بر اساس دو فاکتور به صورت رسمی در کشورهای مختلف تعریف می‌گردند. یکی بر اساس نوع کار و دیگری حداقل سن مناسب برای آن کار است که طبق این تعریف عموما به کودکی کودک کار گفته می‌شود که مشغول به فعالیتی باشد که برای سلامت فیزیکی، روانی، اجتماعی و شخصیتی کودک مضر باشد و با تحصیل او تداخل پیدا کند و آثار مخربی برسلامت و رشد او داشته باشد. بر همین اساس سازمان بین‌المللی کار برای مشاغل مختلف یک حداقل سن را تعیین کرده که اگر کودکی سنش پایین‌تر از سن تعیین شده باشد و مشغول به فعالیتی در آن شغل باشد، آن کودک یک کودک کار محسوب می‌شود. بر همین اساس «به کار گرفتن افراد کمتر از 15 سال (پسر و دختر) ممنوع است. کار فرمایانی که افراد کمتر از 15 سال را به کار گمارند، مستوجب مجازات خواهند بود، البته طبق ماده 188 قانون کار «کارگران کارگاه‌های خانوادگی که انجام کار آنها منحصرا توسط صاحب کار، همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک انجام می‌شود» مشمول قانون کار نمی‌باشند.

آمار کودکان کار در ایران

در ایران هم مانند کشور‌های دیگرعواملی مانند فقر و نامساعد بودن شرایط مالی و اقتصادی خانواده، بد‌سرپرستی و بی‌سرپرستی، اعتیاد و جدایی والدین، پایین بودن سطح سواد و غیره شرایطی را به وجود آورده تا عده‌ای از کودکان به دلیل عدم برخورداری از یک زندگی مطلوب و مناسب در گروه کودکان کار و خیابانی قرار بگیرند، البته تعداد این کودکان با توجه به جغرافیا و تفاوت‌های فرهنگی در استان‌های مختلف متغیر است، اما برخی کارشناسان مسائل اقتصاد شهری آمار کودکان کار ایران را بین 3 تا 7 میلیون عنوان می‌کنند که بیش از 70 درصد آنان غیر ایرانی هستند. ضمن آنکه این رقم برای تهران نیز 20 هزار نفر تخمین زده می‌شود، اما به دلیل آنکه اغلب کودکان کار هیچ گونه ثبت هویتی ندارند، آمار دقیقی در این زمینه نمی‌توان ارائه داد، ولی به هر حال آنچه که در این زمینه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، سن کم، نوع کار و حقوق فردی و اجتماعی این کودکان است که نادیده گرفته می‌شود. اغلب آنان به کار دست‌فروشی، جمع‌آوری ضایعات، تکدی‌گری، کار در کوره‌پز خانه‌ها و بار‌بری‌ها مشغولند و به واقع باری که بر پشتشان گذاشته می‌شود از شانه‌هایشان بزرگ‌تر است. این کودکان همان کودکان جا مانده از تحصیل هستند که از سواد و آموزش به دور مانده‌اند. همان کودکانی که نه رفاهی دیده‌اند و نه آسایش و نیز نه آرامشی که به وقتش، شیطنت‌های کودکی را تجربه کنند.

بیشتربخوانید:

همه چیز درباره کودکان کار اینستاگرامی

و اما آمار و ارقام چه می‌گویند؟

در جهان 250 میلیون کودک کار وجود دارد که بیش از سه چهارم تا 90 درصد از آنها در کشورهای در حال رشد بوده که در خیابان کار می‌کنند، اما در خانه زندگی می‌کنند و نان‌آور خانه هستند. طبق آمار سازمان جهانی کار 120 میلیون نفر از 250 میلیون کودک کار، وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام‌وقت هستند و 130 میلیون کودک دیگر به صورت پاره وقت کار می‌کنند که اغلب آنها پسر هستند. همچنین بر اساس تخمین‌های جدید این سازمان از این تعداد3|122 میلیون کودک در منطقه آسیا و پاسیفیک، 3|49 میلیون نفر در آفریقا و 7|5 میلیون کودک در آمریکای لاتین و کارائیب زندگی می‌کنند. به این ترتیب، بیشترین کودکان کار در آسیا زندگی می‌کنند. بر طبق تحقیقاتی که کارشناسان این حوزه انجام داده‌اند، کودکانی که در خیابان دیده می‌شوند را در 4 گروه طبقه‌بندی کرده‌اند. گروه اول کودکان فقیری هستند که شب‌ها به خانه‌شان بر می‌گردند که احتمالا به مدرسه می‌روند و بزه‌کار نیستند. گروه دوم نسبتا مستقل هستند و پیوند‌های آنها با خانه در شرف از هم گسستن است که به مرور حضور آنها در مدرسه هم کم‌کم خاتمه پیدا می‌کند. در ادامه هم بزه‌کاری آنها شروع می‌شود. گروه سوم کودکان خانواده‌های خیابانی هستند که به همراه خانواده خود در خیابان زندگی و کار می‌کنند و وضعیت آنها با فقر گره خورده است. در هندوستان به آنها «ساکنین پیاده‌رو» گفته می‌شود و در امریکا این کودکان از خانواده‌هایی هستند که بی‌خانمان می‌باشند و گروه چهارم کودکان کار، تماس خود را با خانواده قطع کرده‌اند و تمام وقت خود را در خیابان می‌گذرانند که آنان کودکان خیابانی واقعی محسوب می‌شوند. البته سازمان ملل این کودکان را (پسر و دختر) در قالب کودکان کاری می‌داند که خیابان، خانه و محل زندگی آنها شده و تحت هیچ‌گونه حمایت و نظارت کافی از سوی بزرگسال مسئولی قرار ندارند.

چگونگی کار کودکان در کشورهای مختلف

با وجود پیمان‌نامه حقوق جهانی کودکان و نیز قوانینی که در سازمان بین‌المللی کار در این رابطه وضع شده، اما همچنان شاهد کودکان کاری هستیم که در جوامع مختلف به شکل‌های گوناگونی به کار گمارده شده‌اند. در کشورهایی مانند آنگولا، برمه، کلمبیا، کنگو، لیبریا، سودان و اوگاندا گاهی از کودکان در درگیری‌های نظامی استفاده می‌شود و نیز در ایالات متحده آمریکا کودکانی که در مزارع کار می‌کنند، اکثرا از گروه مهاجرانی هستند که به‌طور غیر قانونی از آمریکای لاتین به ایالات متحده امریکا مهاجرت کرده‌اند. درصدی از کودکان کار در برخی کشورها طعمه قاچاقچیانی می‌شوند که در باندهای مواد مخدر هستند و نیز عده‌ای در حوزه بازیافت زباله در معرض خطر هستند و عده‌ای دیگر یا مورد سوء‌استفاده‌های جنسی قرار می‌گیرند و یا مجبور به انجام کارهای سخت و زیانبار شبانه می‌شوند که در میان آنها کودکان مهاجری را می‌توان دید که از فقر شدید، آوارگی، پناهندگی و بی‌تابعیتی به چنین وضعیتی دچار شده‌اند و همچنین در برخی از نقاط دنیا قاچاق انسان که عده بسیار زیادی از آنها کودکان هستند به جز کارگری برده‌وار، روسپیگری و فروش اعضای بدن کودکان، سرنوشت دیگر کودکان قاچاق محسوب می‌شود و نیز کار در کارخانه و معدن و کارهای نامتعارف دیگر از جمله کارهایی است که کودکان کار با آن مواجهند.