زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

یکی از عمده‌ترین آلاینده‌های محیط زیست که جزء لاینفک زندگی انسان محسوب می‌گردد، مواد زائد جامد است. امروزه با پیشرفت علوم، تکنولوژی تولید و مدیریت مواد زائد جامد نیز بسیار دگرگون شده است. رشد روزافزون جمعیت و به تبع آن افزایش تولید مواد زائد، وجود نگرانی‌های خاص در خصوص کاهش منابع خدادادی و آلوده شدن منابع طبیعی موجود،کارشناسان را بر آن داشته که در چند دهه اخیر موضوع بازیافت مواد زائد جامد را در صدر برنامه‌های دفع زباله قرار دهند. تاکنون راهکارهای متفاوتی در کشورهای مختلف جهت ارتقاء کارایی سیستم بازیافت مواد زائد ارائه شده است. از آنجائی که موفقیت برنامه در ارتباط تنگاتنگ با شناسایی کلیه عوامل دخیل در امر بازیافت و یا به عبارت دیگر تعیین نقاط قوت و ضعف (عوامل داخلی) و فرصت‌ها و تهدیدات (عوامل خارجی) سیستم عملیات بازیافت مواد زاید جامد قرار داشته و در سطح کلان زمینه‌ساز توسعه پایدار می‌باشد در این تحقیق در ابتدا با توجه به شرایط کنونی که حاصل طرح (SWOT)، توجیه فنی و اقتصادی بازیافت مواد زائد جامد در کل کشور می‌باشد كه، با استفاده از روش تجزیه و تحلیل قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها استراتژی‌های مختلف جهت ارتقاء سیستم بازیافت مواد زائد جامد ارائه شده است. تحولات قرن اخیر همراه با ازدیاد جمعیت و پیشرفت تکنولوژی مرحله تازه‌ای از تخریب محیط زیست را در پی داشته است. یکی از عمده‌ترین آلاینده‌های محیط زیست که جزء لاینفک زندگی انسان محسوب می‌گردد، مواد زائد جامد است. رشد روزافزون جمعیت و به تبع آن افزایش تولید مواد زائد، وجود نگرانی‌های خاص در خصوص کاهش منابع خدادادی و آلوده شدن منابع طبیعی موجود، کارشناسان را بر آن داشته که در چند دهه اخیر موضوع بازیافت مواد زائد جامد را در صدر برنامه‌های دفع زباله جایگزین نمایند. بر اساس منابع علمی موجود فرآیند بازیافت بعد از برنامه کاهش تولید زباله در صدر برنامه‌های مدیریت مواد زاید جامد قرار گرفته است. زيرا بازيافت نه تنها محيط زيست را از خطر آلودگي نجات مي‌دهد بلکه منافع اقتصادی متعددی نیز در پی دارد. یافته‌های آماری نشان می‌دهد که با بازیافت 25 درصد کاغذ موجود در زباله‌های کشور، می‌توان سالانه یکصدهزار تن کاغذ بازیافتی بدست آورد. تاکنون راهکارهای متفاوتی در کشورهای مختلف جهت ارتقاء کارایی سیستم بازیافت مواد زائد ارائه شده است. از آنجائی که موفقیت برنامه در ارتباط تنگاتنگ با شناسایی کلیه عوامل دخیل در امر بازیافت و یا به عبارت دیگر تعیین نقاط قوت و ضعف (عوامل داخلی) و فرصت‌ها و تهدیدها (عوامل خارجی) سیستم عملیات بازیافت مواد زاید جامد قرار داشته و در سطح کلان زمینه‌ساز توسعه پایدار می‌باشد، نحوه اولویت‌بندی استراتژی‌های موجود از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از اساسی‌ترین اقدامات در جهت‌گیری‌های توسعه کشور، تدوین چشم‌انداز بیست ساله کشور می‌باشد. که خوشبختانه این چشم انداز راهبردهای کلان در راستای توسعه هماهنگ و پر شتاب ابعاد مختلف جامعه جهت میل به جامعه‌ای پیشرفته در سطح منطقه را ترسیم کرده است. یکی از پارامترهای مطرح شده در این چشم‌انداز، تاکید بر محیط زیست سالم می‌باشد. از میان زائدات تولیدی مختلف که از طرق مختلف سلامت محیط زیست کشورمان را تهدید می‌کنند وضعیت مواد زائد جامد مي‌باشد كه در شرایط بحرانی قرار داشته و علی‌رغم توسعه سریع و مدرن این عرصه در دنیا، این موضوع در کشورمان در پله‌های ابتدائی قرار دارد و میان وضعیت موجود و وضعیت مطلوب شکاف عمیقی وجود دارد. این وضعیت در روند چشم‌انداز بیست ساله قابل قبول نیست و باید تدابیر متناسب و پرشتاب در این عرصه جهت نیل به وضعیت مطلوب اتخاذ شود. با توجه به اینکه فرآیند مدیریت مواد زاید در کشور یک مقوله چندوجهی است و جهت رسیدن به نقطه‌ای قابل قبول در این عرصه باید چالش‌ها و عوامل کندکننده و همچنین پتانسیل‌های شتاب‌دهنده و فرصت‌ها (چشم اندازها) را مورد بررسی قرار داد و سپس به تدوین برنامه‌های عملی اقدام کرد. در این نوشتار در راستای تحقق چنین هدفی ابتدا چالش‌ها و چشم‌اندازها در قالب طرح توجیه فنی اقتصادی بازیافت در کل کشور بررسی و تعیین گردیده است، سپس با توجه به شرایط کنونی، چندین راهکار جهت ارتقاء سیستم بازیافت مواد زائد جامد در کل کشور ارائه شده است. در ادامه با استفاده از روش تجزيه و تحليل SWOT (نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها) و ماتریس کمی، برنامه‌ریزی استراتژیک راهکارهای ارائه شده بررسی و طبقه‌بندی شده‌اند. استفاده از متدهای مدیریتی فوق در بهینه‌سازی سیستم بازیافت مواد زائد نقشی پر رنگ ایفا می‌نماید.
روش مطالعه
در این تحقیق به بررسی تدوین برنامه بازیافت مواد زاید جامد کشور از دیدگاه استراتژی‌ها و راهبردهای مدیریت به روش تجزيه و تحليل SWOT پرداخته شده است. بر اساس این روش نقاط قوت و ضعف (عوامل داخلی) و فرصت‌ها و تهدیدات (عوامل خارجی) سیستم عملیات بازیافت مواد زاید جامد شناسایی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. سپس استراتژی‌های متناسب با موقعیت کنونی تحقیق بررسی و راهبردهای اثر بخش جهت تقویت SWOT (قوت‌ها و فرصت‌ها و کاهش ضعف‌ها و تهدیدها) رتبه‌بندی گردیده‌اند. با تحلیل نتایج حاصله از ایجاد ماتریس، استراتژی‌های مدیریت بازیافت در کشور بیان گردیده است و در نهایت سند استراتژیک بازیافت کشورتدوین وارائه گردیده است. ضمناً علاوه بر استفاده از روش‌های مدیریتی فوق جمع‌آوری اطلاعات از بررسی گزارشات طرح توجیه فنی اقتصادی بازیافت در کل کشور در زمینه بازیافت مواد زاید جامد شهری و همچنین مقالات و کتب موجود از موارد مورد استفاده در این تحقیق می‌باشد.
نتایج
ایران کشوری توسعه‌یافته با جایگاه اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین‌الملل است و با توجه به چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 20 سال آینده و توجهات خاص به حفظ محیط زیست، در بخش مدیریت مواد زاید جامد با تاکید بر بازیافت، موارد ذیل قابل ارائه است.
بیانیه رسالت بازیافت
کشور جمهوری اسلامی ایران درصدد است که با استفاده از نیروهای کارآمد، تقویت هماهنگی‌های برون‌بخشی و بین‌بخشی، استفاده از آخرین فناوری‌ها، مشارکت جامعه، توانمندسازی مردم و بهبود شیوه‌های زندگی و حرکت در جهت ارتقا شاخص‌های سلامت محیط زیست از نظر بازیافت زباله‌های شهری به چشم‌انداز تعیین شده دست پیدا کند.
اهداف، ماموریت‌ها و ارزش‌ها
1-‌ داشتن سالم‌ترین و پاک‌ترین محیط زیست منطقه
2- افزایش مشارکت فعال جامعه
3- افزایش توانمند سازی مردم
4- تقویت هماهنگی‌های بین‌بخشی
حال در این راستا با توجه به بررسی جامع گزارشات طرح توجیه فنی اقتصادی بازیافت در کل کشور و سایر اطلاعات مستند موجود در مراجع معتبر، نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها در زمینه مواد زاید جامد شهری در کشور بشرح ذیل قابل برآورد و بیان است:

تحلیل عوامل داخلی و خارجی
عوامل داخلی:
نقاط قوت
1- وجود تنوع اقلیمی در کشور 2- مساحت زیر کشت زیاد 3- جمعیت زیاد تحت پوشش خدمات شهری 4- وجود مقادیر قابل توجهی اجزاء قابل بازیافت 5- میزان بالای سطح آگاهی مردم
6- پتانسیل بالای علمی 7- پتانسیل بالای صنعتی 8- پتانسیل بالای اقتصادی 9- وجود اعتقادات مذهبی و نقش آن در صرفه‌جویی و حفظ مواهب خدادادی
نقاط ضعف
1-‌ عدم وجود هماهنگی‌های درون بخشی 2- میزان بالای تولید زباله 3- عدم وجود تفکیک از مبدا به صورت رسمی 4- نحوه جمع‌آوری زباله‌ها به صورت سنتی و نیمه‌مکانیزه 5- مشارکت کم بخش خصوصی در برنامه‌های بازیافت 6- مالکیت اکثر صنایع بویژه بازیافت در انحصار دولت 7- مشارکت کم مردم در برنامه‌های زیست‌محیطی

عوامل خارجی
فرصت‌ها
1- وجود روند سریع توسعه در زمینه‌های مختلف در کشور
2- وجود توانمندی و قابلیت‌های بسیار فراوان
3- وجود صنایع بازیافت در نقاط مختلف کشور
4-‌ وجود تعداد زیاد NGO
تهدیدها
1- عدم وجود هماهنگی‌های برون‌بخشی
2- عدم استفاده از تکنولوژی‌های جدید
3- عدم وجود سازمان رسمی و مستقل متولی بازیافت در کشور
4- میزان کم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در امر بازیافت
5- عدم سرمایه‌گذاری خارجی در امر بازیافت
نتیجه‌گیری
با توجه به نتایج حاصل از بررسی نقاط قوت و ضعف (عوامل داخلی) و فرصت‌ها و تهدیدها (عوامل خارجی) در زمینه استراتژی‌های مدیریت بازیافت در کشور به صورت «SWOT» بازیافت مواد زاید در کشور و با استناد روش تجزیه و تحلیل ذیل قابل استخراج و نتیجه‌گیری است:
استراتژی‌های کشوری بازیافت
1- افزایش آگاهی‌های مردمی و طرح آموزش تفکیک از مبدازباله به شهروندان
2- سازمان‌دهی فعالان غیر رسمی در امر تفکیک مواد زاید و زباله‌ها
3- توسعه مشارکت مردم در امر تفکیک از مبدا زباله‌های شهری و ایجاد فرهنگ زیست محیطی و فرهنگ کاهش تولید زباله
4-‌ فعال كردن NGOها در ارتباط با بازیافت
5- فعال کردن مشارکت بخش خصوصی در امر بازیافت مواد زاید جامد
6- سازمان‌دهی امر آموزش همگانی در ارتباط با بازیافت مواد زاید جامد
7- انجام مطالعات جامعه‌شناسی برای انتخاب مناسب‌ترین روش‌های افزایش آگاهی و مشارکت مردم در امر بازیافت مطابق شرایط حاکم بر مناطق مختلف
8- جلب مشارکت مردمی در سرمایه‌گذاری از طریق اوراق مشارکت و فروش سهام
9- کاهش تصدی‌گری دولتی در امر بازیافت مواد زاید جامد
10- توسعه و تقویت دانش فنی و علمی بازیافت در کشور و انتخاب بهترین تکنولوژی با توجه به شرایط کشور
11- ایجاد مراکز بازیافت متناسب با شرایط حاکم در مناطق مختلف کشور (با اولویت‌های زیر) با کمک بخش خصوصی و زیر نظر سازمان مستقل متولی امر بازیافت در کشور
 ایجاد کارخانجات کمپوست
 ایجاد کارخانجات بیوکمپوست
 ایجاد صنایع بازیافت کاغذ و مقوا
 ایجاد صنایع بازیافت پلاستیک
 ایجاد صنایع بازیافت شیشه
 ایجاد صنایع بازیافت فلزات
 امکان‌سنجی احداث کارخانجات زباله سوز در شهرهای بزرگ و مناطق حساس
11- احداث مجتمع‌های بازیافت در نقاطی از کشور (که واجد پتانسیل لازم از لحاظ مقدار زباله قابل بازیافت، صنعتی و علمی بوده) و در نظر گرفتن آن به عنوان قطب بازیافت در کشور
12- توسعه و تقویت دانش فنی و علمی بازیافت در کشور در جهت تهیه و تولید تجهیزات صنایع بازیافت در جهت کاهش وابستگی به کشورهای خارجی و خروج ارز از کشور
13- جلب مشارکت و اخذ کمک‌های بین‌المللی در برنامه‌های بازیافت کشور