زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

 تاريخچه بازار تهران:
بازار بزرگ تهران در بيش از دويست سال پيش جهت ارايه خدمات بازرگاني به جمعيتي درحدود يكصد و پنجاه هزار نفركل سكنه تهران و حومه ايجاد شده و حد توسعه آن براي دويست هزار نفر پيش‌بيني شده است اما با گذشت زمان و به نسبت افزايش جمعيت تهران بدون كمترين اصلاح ساختاري در توسعه فضا و يا مرمت ابنيه و ساماندهي تاسيسات زيربنايي آن، صرفا انجام خدمات تجاري با تراكم بيش از حد انواع مشاغل و انباشت كالا، توسعه یافته و امروزه بازار تهران با خروج از سامانه خود موقعيتي بسيار بحرانی را فراهم آورده است كه رفع آن مستلزم اقداماتي كلان و بازگشت به شرايط و موقعيت طراحي شده قبلي مي‌باشد.
بازار مواد شيميايي ناصرخسرو واقع در مركز بازار تهران بزرگ، در منطقه 12 شهرداري تهران، حدودا از شمال به خيابان امیرکبیر، از غرب به خیابان ناصرخسرو، از جنوب به خیابان پانزده خرداد و از شرق به خيابان شهيد مصطفي خميني محدود مي‌شود. دراين محدوده تعداد زيادي فروشگاه مستقل، پاساژهايي که حاوي تعداد زيادي فروشگاه مواد شيميايي و انبار مي‌باشند، فروشگاه‌هاي الكتريكي و متفرقه، انبارهاي با مجوز و بدون مجوز، ابنيه‌هاي مختلف شهري (مدرسه منزل مسكوني، حسينيه و مسجد، بانك و...) وجود دارد. نقشه محدوده آن در زير آورده شده است.
وضعيت سازه‌ها و ايمني موجود سراها و پاساژها:
تراكم كالا و مشاغل و جمعيت، آن چنان عرصه را بر بازار تنگ نموده كه انباشت كالا از حجره ها خارج و معابر و مسيرهاي تردد مراجعين را مسدود و حركت افراد پياده را با مشكل مواجه ساخته است و تردد خودروهاي آتش نشاني و امدادي با دشواري زياد همراه است كه گاه ناممكن مي‌شود.
مصالح قديمي و قدمت ساختاري بازار، تحمل حجم كالاهاي متراكم را نداشته و خطر ريزش آن هرلحظه وجود دارد. وجود قنوات و سفره‌هاي زيرزميني، فرسايش و سستي خاك و تحمل سنگيني بار ناشي از ابنيه مزيد بر علت ميباشد.
از مشكلات ديگر نبود شبكه استاندارد آب، برق، گاز و فاضلاب شهري بوده كه نقشه دقيق آنها نيز موجود نمي‌باشد.
پاساژها و فروشگا‌ه‌ها عموما فاقد شبكه حفاظتي اعلام و اطفاء حريق خودكار و دستي مي‌باشند و با توجه به تراكم كالا، قدمت ساختمان‌ها و تاسيسات، قانون‌گريزي، ايمني‌گريزي مالكان، شرايط و امكانات لازم براي اجراي شبكه اعلام و اطفاء حريق نيز وجود ندارد.
 در بازار ناایمنی‌های زیر عموماً مشاهده می‌شود:
1- ساختار ضعیف اسکلت‌بندی
2- حجم بالای کالا
3- برق‌رسانی غیر استاندارد و خطرناک
4- خطرات متفاوت و متغیر کالاهای متفاوت
5- عدم تخصص مالکان، فروشندگان، نگهبانان، سرایداران در زمینه شناخت خطرات کالاها‌ي‌شان و مهار حوادث مربوطه در دقایق اولیه
6- انباشت ضایعات
7- عدم تجهیز ساختما‌ن‌ها به سیستم‌های اعلام و اطفاء اتوماتیک و دستی
8- معابر باریک و عدم امکان دسترسی خودروهای آتش‌نشانی

سوابق برخي ازحوادث شيميايي ناصرخسرو:
1- درمورخه 7/4/76 حدود 200 كيلوگرم پودر كلرآمين درطبقه دوم شرقي واقع در خيابان ناصرخسرو، كوچه امام جمعه، نگهداري مي‌گرديد كه بر اثر تماس با رطوبت و آب منجر به واكنش‌هاي شيميايي و سوختن و ايجاد دود نموده است. اين حادثه خسارت 000/000/10 ريالي به همراه داشت.
2- در مورخه 28/4/76 حدود 150 کیلو گرم مواد سدیم لوری سولفات در انباری زیرزمین خانه‌ای واقع در بلوار دلاوران، بلوار آزادگان جنوبی، خیابان چهارم مرکزی در مجاورت شوفاژ خانه انبار شده بود که در اثر تماس با آب منجر به متصاعد شدن بخارات شیمیایی گردیده بود. مالک منزل صاحب یکی از فروشگاه‌های ناصرخسرو بوده و از زیرزمین منزل مسکونی خود به عنوان انبار موادشیمیایی استفاده می‌نموده است.
3- درتاريخ 22/2/78 درخيابان ناصرخسرو، كوچه امام جمعه، ساعت 22 توسط گشت انتظامي منطقه اعلام نشت گازهاي مشكوك و ايجاد مشكلات تنفسي و آب ريزش چشم اهالي و عابرين مي‌شود كه در بررسي نيروي آتش‌نشاني مشخص مي‌شود مواد شيميايي فراواني به صورت انبوه در بشكه‌ها و كيسه‌هاي بزرگ در يكي از انبارها نگهداري مي‌شود كه دچار نشت شده است و در هنگام بررسي و ايمن‌سازي هفت نفر از آتش‌نشانان دچار مسموميت شدند.
4- درتاريخ 7/4/79 درخيابان ناصرخسرو، پاساژ روشن، در فروشگاهي به علت ريختن ماسه خيس روي سديم، واكنش شيميايي انجام شده و در نتيجه گاز نتيروژن و دود متصاعد مي‌شود. اين آتش‌سوزي 000/500 ريال خسارت به همراه داشته است.
5- در تاريخ 22/7/79 در خيابان ناصرخسرو، سراي اخوت، در يكي از فروشگاه‌هاي مواد شيميايي بر اثر نشت آب اكسيژنه از ظروف پلاستيكي و ترکيب آن با پودرهيپوكلريت سديم و ايجاد واكنش شيميايي گرمازا، منجر به آتش‌سوزي شده و به علت حجم بالای کالاهای شیمیایی خطرناک از جمله نیتروگلیسرین، تمامی سه طبقه پاساز که در حدود20 مغازه بود در آتش سوخت و خسارتي معادل دو ميليارد و پانصد ميليون ريال ايجاد مي‌نمايد. در اين حريق يكي از مامورين آتش نشاني مصدوم مي‌شود.
6- در تاريخ 4/4/80 در خيابان ناصرخسرو كوچه خدا بنده‌لو، پاساژ اخوت، فروشگاه شيميايي، بر اثر ماندن بشكه مواد لعاب‌كاري سراميك در معرض نورخورشيد، واكنش شيميايي منجر به آتش‌سوزي رخ داده كه معادل 000/000/1 ريال خسارت وارد ميشود.
7- در تاريخ 11/4/80 در خيابان ناصرخسرو كوچه امام جمعه، كوچه كجري، به علت سهل انگاري و انباشتن مواد شيميايي به صورت غيراصولي در محوطه غيرمجاز و عدم رعايت اصول انبارداري و قراردادن تعداد زيادي ظروف پلاستيكي اسيد سولفوريك غليظ بر روي هم و نهايتا تركيدگي درب ظروف و جاري شدن اسيدها بر روي مواد شيميايي، منجر به واكنش شيميايي و ايجاد آتش‌سوزي و خسارت 000/000/70 ريالي شده است.
8- در تاریخ 19/3/84 در خیابان ناصر خسرو، خیابان صور اسرافیل ، فروشگاه مواد شیمیایی، در اثر ترکیب دو ماده شیمیایی آتش‌سوزی به وجود آمده که 3 میلیون ریال خسارت دربرداشته است.

گزارش آتش‌سوزي سال 1386:
در ساعت 15:57 روز دوشنبه مورخه 28/3/86 توسط تلفن حريقي به ستاد فرماندهي آتش نشانی تهران گزارش گرديد.
در زمان وقوع حريق بدليل مصادف شدن با ايام سوگواري حضرت فاطمه زهرا(س) بازار و بخش‌هاي حواشي آن كاملاً تعطيل بوده و هيچگونه فعاليت اقتصادي در محل وجود نداشته است.
مشاهدات اوليه اطلاع‌دهنده مبتني بر رؤيت دود در پشت بام پاساژ بود. با توجه به شرايط خاص منطقه آتش‌سوزي و نيز برابر دستورالعمل‌هاي موجود در سازمان و ستاد فرماندهي بلافاصله در ساعت 15:57 دو نيروی كامل و سپس در ساعت 16:00 دو نيروي ديگر از جهات محل حادثه به سمت محل حريق اعزام مي‌گردند. هم زمان با اعزام نيروها و با توجه به پتانسيل بالاي مشاهدات اوليه در گسترش حريق‌هاي معمول اين مناطق كه با گسترش سريع و همه‌جانبه همراه است ستاد فرماندهي مبادرت به اعزام افسر آماده منطقه مي‌نمايد.
پاساژ صدر اعظم به مساحت تقريبي، عرصه 3000 و اعياني 8000 متر مربع مشتمل بر طبقات غير همسطح و حدود 100 باب فروشگاه و انبار‌هاي كوچك و بزرگ با معماري خاص قديمي خشت و گلي مورد بهره‌برداري قرار مي‌گرفت. حريق در فضاي زير شيرواني در ناحيه جنوب شرقي گنبد اصلي پاساژ به سرعت در زير پوشش شيرواني گسترش يافته و از طريق توفالها و تيرهاي چوبي كاملا فرسوده و تند سوز به تمامي انبارها و تاسيسات و بناهاي زير شيرواني در قسمت‌هاي شمالي و جنوبي سرايت نموده است.
کروکی محدوده آتش‌سوزی
 
اطلاعات ساختمان و مواد
ساختمان‌هاي حريق‌زده:
محل حريق‌زده قسمت‌هاي وسيعي از خرپاها و توفال‌هاي سقف شيرواني پاساژ صدر اعظم به مساحت تقريبي 800 مترمربع بوده كه جريان آتش‌سوزي سقف به دلائل معمول به اجناس و فروشگاه‌ها و مغازه‌هاي عرضه محصولات آرايشي و تزئيني در زير خود و نيز قسمت‌هايي جزيي از سمت شرق (پاساژ چیت‌ساز) بدليل مجاورت و باز شوهاي غيرمجاز پاساژ و از شمال به همسايه‌هاي شمالي سرايت نمود. مجموعا حدود 1500 مترمربع از مساحت پر شده از اجناس زير سقف شيرواني از آتش مستقيم و 2000 مترمربع نيز از طبعات آتش چون حرارت دود و آب‌گرفتگی دچار خسارت گرديده‌اند.
پاساژ صدراعظم از بناهاي بسيار قديمي و فرسوده و با ساختاري به شدت نامناسب با كاربري جاري در آن جزء ميراث فرهنگي محسوب گرديده بود و به همين دليل تعداد زيادي از كسبه محل از اين بابت ناراضي بودند. از طرف ديگر با توجه به اوقافي بودن ملك و بي‌توجهي به مديريت ايمني محل و عدم تمايل به هزينه نمودن در مسائل مهم ايمن‌سازي، پاساژ دارای پتانسيل بالايي برای ایجاد حادثه بود.
علاوه بر موضوعات فوق به دليل ايجاد تفكيكات كاملا ناايمن و نيز كاربري‌هاي بدون برنامه‌ريزي در فضاي فرسوده و پرت اعياني پاساژ، بروز چنين حادثه‌اي در محل دور از ذهن نبود.

سيستم برق‌رساني:
كابل‌ها و سيم‌كشي‌ها غيراستاندارد و ناايمن بوده است. پاساژ فاقد فيوز مينياتوري بوده و اكثر فيوزهای فشنگي، به علت قرار دادن سيم، يكسره بوده است و هيچ‌گونه عملكرد براي قطع جريان برق در اثر اتصالي نداشته است.
1- كليه سيم‌كشي‌هاي عبوري زيرسقف شيرواني به شدت در جريان عوارض جوي خصوصا آفتاب و گرما قرار داشته و جريان عبوري مجاز در اين سيم‌كشي‌ها خارج از حد تحمل سیم‌ها بود.
2- هيچگونه نقشه و طرح جهت ارائه به مراجع از سيستم الكتريكي محل موجود نبود.
3- تمامي فيوزهاي سيستم الكتريكي تقويت شده و دستكاري شده بود.
4- كولرهاي آبي وگازي در نقاط مختلف مورد استفاده واقع گرديده بودند که بار مصرف برق را افزایش می‌دادند.
5- به دليل تاريكي شبانه‌روزي فضاي زيرگنبد و نيز فروشگاه‌ها، در تمامي ساعات شبانه روز از روشنايي التهابی پر مصرف در محل استفاده مي‌گرديده است.
6- دركانون آتش‌سوزی سيم‌كشي‌هاي غيراصولي و ناايمن وجود داشت.

سيستم اعلام و اطفاء حريق:
با توجه به قدمت پاساژ و بررسی‌های انجام شده، تيمچه صدر اعظمي فاقد هر گونه سيستم اعلام و اطفاي حريق اتوماتيك بوده است.
تنها وسايل ايمني موجود در محل سه عدد خاموش‌كننده دستي پودر و گاز بوده است كه به علت عدم نگهداري صحيح در زمان آتش‌سوزي فاقد هر گونه كارايي بوده است. بنابراین هيچگونه تمهيدات ايمني در محل وجود نداشته است.

وضعیت بیمه املاک:
بیشتر فروشگاه‌ها و انبارها فاقد هرگونه بیمه بوده‌اند و فقط تعداد بسیار کمی از آنها واجد بیمه بوده‌اند.

چگونگی گسترش آتش‌سوزي:
آتش‌سوزي از سقف و محدوده جنوب شرقی گنبد اصلی طبقه اول تيمچه صدر اعظم شروع شده و به علت تعطيلي و نبود كسبه در محل اتصالي كابل‌ها و سيم‌كشي ادامه پيدا كرده و قطرات داغ پلاستيك بر روي كالاهاي زير آن فروريخته و شعله ور شده است. شعله‌وري كالا‌ها سرايت يافته و تيرك‌هاي چوبي و كالاهاي فروشگاه‌هاي مجاور مورد حمله آتش قرار گرفته است. پس از مشاهده دود توسط سرايدار و پاساژ مجاور آن به علت عدم عملكرد خاموش‌كننده‌هاي دستي آتش‌سوزي فرصت يافته تا از فاز شروع عبور كرده و وارد مرحله رشد و فلش‌آور شود. با توجه به وجود باد غرب به شرق، حجم بالاي كالا طاق گنبدي و نگهداري ضايعات آتش‌سوزي به اطراف و بيشتر به سمت شرق گسترش يافته است. در هر فروشگاهي كه انباشت كالا و قابليت اشتعال بيشتري وجود داشته سرعت رشد و گسترش بيشتر مشاهده مي‌شود به صورتي كه انبار شمالي طبقه اول به‌طور كامل سوخته است.
باتوجه به ريزش اخگرهاي قابل اشتعال، آتش‌سوزي در برخي نقاط به فروشگاه‌هاي طبقه همكف سرايت نموده و آنها را طعمه حريق نموده است. كه پس از رسيدن نيرو‌هاي آتش نشاني و شروع عمليات اين ناحيه سريعا مهار شده و خسارت عمده اين قسمت از ناحيه آبگرفتگي مي‌باشد.
با توجه به جريان باد غرب به شرق و وجود پنجر‌ه‌هاي غيرمجاز پاساژ شرقي (چيت‌ساز) گرماي زياد و گدازه‌هاي داغ به فروشگاه‌هاي اين پاساژ سرايت نموده و تعدادي از مغازه‌ها را طعمه آتش نموده است.
با توجه به سقف خرپاهاي چوبي پاساژ و حركت دود و حرارت زياد در زير سقف آتش‌سوزي كليه سقف‌هاي طبقه اول و سقف ساختمان صندوق قرض‌الحسنه كوثر را مورد حمله قرار داده است. با توجه به محدود شدن پاساژ از جنوب به خيابان پانزده خرداد از غرب به خيابان ناصر خسرو و از شمال به كوچه خادم خوشبختانه از اين نواحي گسترش آتش‌سوزي وجود نداشته است.

وضعیت فروشندگان مواد شیمیایی
در كشورهاي پيشرفته، فروشندگان و انبارداران مواد شيميايي لازم است فارغ‌التحصيل يكي از رشته‌هاي شيمي بوده و دوره‌هاي فني وتخصصي و ايمني لازم را گذرانيده باشند. درحالي كه در ايران هر درخواست‌كننده‌اي كه فروشگاه داشته باشد، درصورت رعايت قوانين كسبي شهرداري و صنفي، مجاز به تاسیس فروشگاه موادشيميايي بوده و بدون داشتن تخصص و الزام به اجراي تمهيدات ايمني لازم، اقدام به نگهداري و فروش مواد شيميايي خطرناك مي‌نمايد. وضعيت حمل ونقل اين مواد در تهران هم تحت همين شرايط مي‌باشد.
انبارداران نيز معمولا از طبقه تحصيلاتي زيرديپلم و ديپلم استخدام شده و فاقد اطلاعات لازم و كافي در زمينه مواد شيميايي و خطرات آن مي‌باشند. صنف مواد شيميايي در پايان سال 82 طي ليستي، تعداد 108 نفر را كه اعضاء اين صنف هستند را معرفي نموده كه هيچ اشاره‌اي به تحصيلات، تخصص و صلاحيت ايشان نشده است. همچنين 124 واحد را كه عضو صنف مواد شيميايي بوده و فاقد پروانه كسب مي‌باشند را اعلام نموده است.