دکتر عباس حاجی آخوندی
قبل از اینکه انسان ها پا به عرصه گیتی بگذارند زنبور عسل در روی کره زمین زندگی می‌کرده. در موزه لندن بر روی تابوت میکریون (Mikerion) که مربوط به سه هزارسال قبل از میلاد است تصاویر زنبور عسل مشاهده می‌شود.
همان طور که گفته شد عسل یک محصول غذایی و دارویی مفید و شفا بخش و پر ارزش است که از قرن‌ها پیش به عنوان مقوی‌ترین غذاها شناخته شده و مصرف می‌گردید. عسل به واسطه مواد متنوع و موثری که دارد با کار برد دارویی در درمان اکثر بیماری‌ها و برای مراقبت از سلامت و به عنوان نیرو بخش در بین تمام ملل کاربرد داشته است.
عسل یکی از هدیه های ارزنده و پرارزش طبیعت می باشد که در قرآن کریم از آن به عنوان فیه شفا للناس (شفای مردم در آن است) یاد می‌کند و پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و ائمه معصومین علیه‌السلام نیز در زمان حیات خویش بنا به روایات و احادیث متعدد ازآن استفاده می‌نمودند و خواص شفا بخش آن را در درمان انواع بیماری‌ها یاد آور شده‌اند.
در اکثر کشورهای جهان از جمله شوروی سابق که بزرگترین کشور تولید کننده عسل در دنیاست، تاکنون تحقیقات زیادی روی فرآورده‌های زنبور عسل از جمله عسل، ژله رویال، گرده، موم، بره موم و زهر زنبور عسل انجام شده است و خواص طبی و تغذیه‌ای آن‌ها بوسیله پژوهش‌های علمی و نتایج بالینی مورد تایید بسیاری از محققین و پژوهشگران قرار گرفته است.
برای تهیه یک کیلو عسل زنبور باید دو میلیون بار روی گل‌های مختلف بنشیند و شهد‌گیری کند. عسل برای اثر آنتی میکروبیال خود دارای موادی مانند اسید گلوکورونیک، اسید اگزالیک، اسید فرمیک، پینوسمیرین و آب اکسیژنه است که مانع رشد باکتری می‌شوند.
همچنین اثرات آنتی میکروبیال عسل را به دیاستاز و ترکیبات معطر ترپنی نسبت می‌دهند با این وجود قند و آب در عسل با غلظتی با هم ترکیب شده و شهد عسل را به وجود می‌آورند که امکان رشد میکروب‌ها در آن نیست.
تاریخچه عسل
در ابتدا عسل باعث جلب توجه انسان به زنبور عسل شده است. قدیمی ترین اثر تاریخی که به برداشت عسل توسط انسان تعبیر شده است مربوط به هفت هزار سال قبل از میلاد بوده که در اسپانیا مشاهده گردیده است. این اثر شامل قیافه حک شده یک انسان بر سنگ است که نردبانی را برای رسیدن به محلی کلنی به کاربرده و ظرفی برای قرار دادن شان‌های پر از عسل به کمر دارد.
در حالی که زنبورهای عسل کارگر در اطراف سر او به پرواز در آمده‌اند. یک اثر نقاشی دیگر مربوط به زمان بعد از مورد فوق الذکر از آفریقا به دست آمده و نشان می‌دهد که فردی همان عمل را انجام می دهد، با این تفاوت که او برای دور کردن زنبورها از دود استفاده می‌کند.
باستان شناس‌ها معتقدند که قبایل بدوی با جمع آوری و مصرف عسل آشنایی داشته‌اند. گروهی در برداشت عسل از وسایل دود کننده استفاده می‌کردند و گروهی برای جمع آوری عسل از صخره های تیز و مرتفع سنگی و دره‌های عمیق، جان خود را به خطر انداخته‌اند.
در یونان باستان عسل یکی از هدایای گرانبها و ارزشمند طبیعت محسوب می‌شد. یونانیان تصور می‌کردند که خدایان چون خوراک بهشتی می‌خورند فنا ناپذیر و ابدی هستند. آن‌ها تصور می‌کردند عسل یکی از اجزای مهم این خوراک بهشتی است.
در طب قدیم عسل جایگاه مهمی در مراقبت از سلامتی (حفظ الصحه) و در درمان انواع بیماری‌ها (شفا دهنده و علاج) داشته است.
حکیم ابو علی سینا بزرگترین شخصیت پزشکی ایرانی، یک هزار سال پیش در کتاب قانون پزشکی خود نسخه‌های زیادی بر پایه عسل و موم تجویز می کرده. در باره معجون فلاسفه حکیم بوعلی که از عسل تهیه شده است در قانون چنین آمده است در هنگام زیاد شدن بلغم اندرون را تقویت، نیرو را زیاد، اشتها را باز می‌کند، عسل خوراکی است که جوانی را جاودان می‌سازد و حافظه را نیرومند می‌کند و اندیشه را پاک و زبان را می‌گشاید.
بقراط حکیم پدر پزشکی و بنیانگذار طب یونانی حدود 2500 سال پیش در مورد اهمیت عسل چنین گفته است: «هر دارویی از مواد غذایی درست می شود و متقابلا هر غذایی نیز جانشین دارو می‌گردد. عسل به این هر دو شرط جوابگوست. او به مقدار زیادی از عسل استفاده می‌کرده و در درمان اکثر بیماری ها از جمله زخم ها عسل تجویز می نموده است. سقراط حکیم عسل را اکسیر طول عمر می‌دانست.
پاپیروس قدیمی مربوط به 3500 سال قبل در مصر حاوی نسخه های زیادی از عسل است که برای درمان بیماری‌های دستگاه گوارش، کلیه، چشم و ... توصیه شده است. در این پاپیروس مصرف عسل به صورت غذا، مرهم و جوشانده نام برده شده است.
در ادامه مباحث کاربرد لوکال عسل برای مراقبت از پوست، ترمیم زخم و سوختگی که در شماره قبل بیان شد، به معرفی بیشتر اثرات مفید عسل در مراقبت و درمان پوست اشاره می‌شود تا در ادامه به لطف خداوند متعال مباحث گسترده غذایی و طبی جالب توجه دیگر عسل ارائه گردد.
مصرف پوستی عسل رواج زیادی دارد چرا که علاوه بر فرآوردهای طبی، امروزه به تولید محصولات زیبایی از عسل نیز توجه می‌شود. عسل به دلیل حالت هیدروسکوپیک و ویسکوز بودن می‌تواند همواره پوست را مرطوب نگه دارد و با توجه به اثر ضد میکروبی از پوست محافظت می‌کند...
برای خواندن بخش دوم -فرآورده های زنبور عسل- اینجا کلیک کنید.
