منیره نوری‌فرد
درمان هلیكو باكترپیلوری
عفونت هلیکوباکترپیلوری در بیش از 80 درصد بیماران آلوده، با استفاده از روش‌های استاندارد می‌تواند درمان شود. درمان‌های روتین بر پایه داروهای مهارکننده پمپ پروتونی و دو نوع آنتی بیوتیک می‌باشد. درمان دارویی شامل مهارکننده پمپ پروتونی، بیسموت، مترونیدازول و تتراسیکلین را می‌توان به عنوان خط اول درمان مدنظر قرار داد. جدیدترین راهکارهای اروپا و آمریکا توصیه می‌کنند مدت بهینه درمان برای ریشه‌کنی هلیکوباکترپیلوری 14 روز است.
شکست در درمان دارویی در 70 درصد موارد رخ می‌دهد. دلایل اصلی شکست درمان ریشه‌کنی، مقاومت آنتی‌بیوتیکی و عدم تحمل به علت اثرات ثانویه مصرف داروها است. چند راه کاهش شکست در درمان، شامل یافتن داروهای جدید و مؤثرتر برای از بین بردن باکتری‌ها، استفاده از واکسن برای تحریک دفاع ایمنی میزبان و یا گسترش شیوه‌های تغذیه ای جدید برای کنترل عفونت است. از جمله ترکیبات رژیمی مؤثر بر نابودی عفونت هلیکوباکترپیلوری، عسل می‌باشد.
مکانیسم فعالیت آنتی‌باکتریال عسل
فعالیت ضدمیكروبی عسل با چند محور تشریح می‌شود كه عبارتند از:
1) اسیدیته (درجه اسیدی بودن): pH عسل به علت وجود اسید گلوکونیک موجود در آن 9/3 (5/4- 2/3) است، در صورتی که نیاز باکتری‌های بیماریزا به شرایطی با اسیدیته 5/4-4 است. البته با رقیق کردن عسل، pH کمی افزایش یافته و احتمالاً فعالیت ضد میکروبی آن کاهش می‌یابد.
2) اسمولاریته (غلظت): این عامل مهم‌ترین پارامتر ممانعتی از فعالیت باکتریایی در عسل می‌باشد. عسل یک محلول فوق اشباع است و به بیان دیگر دارای فعالیت آبی بسیار پایین، حدود 62/0-56/0 می‌باشد (درصد آب موجود در آن پایین است)، در صورتی که فعالیت آبی لازم برای رشد میکروب هلیکوباکترپیلوری 99/0-94/0 است.
3) محتوای هیدروژن پراکسید: ترکیبی که به همراه اسید گلوکونیک و از اکسیداسیون گلوکز توسط آنزیم گلوکز اکسیداز تولید می‌شود. آنزیم گلوکز اکسیداز توسط غدد بزاقی زنبور تولید شده و عسل را از نکتار گل‌ها به وجود می‌آورد. این دو ترکیب، عسل را در طی فرآیند رسیدن، حفظ و استرلیزه می‌کنند. بر خلاف اثر اسیدیته و اسمولاریته، با رقیق سازی صحیح عسل، همچنان اثر ضد میکروبی هیدروژن پراکسید حفظ می‌شود. ظرفیت تولید این ماده بسته به فعالیت آنزیم کاتالاز در عسل می‌باشد. البته میکروب هلیکوباکترپیلوری آنزیم کاتالاز تولید می‌کند، بنابراین در غلظت‌های پایین عسل، توانایی مقاومت دارد.
4) ترکیبات غیر پراکسید: شامل فلاوونوئیدها، اسیدهای فنولیک، اسیدهای آروماتیک، ترپن‌ها، بنزالکل‌ها، 2- هیدروکسی 3- فنیل پروپیونیک اسید و مشتقات propolis که ناشی از ترکیبات فیتوکمیکالی مشتق از گیاهان در عسل می‌باشند.
propolis یك ماده رزینی (چسبناک) است و توسط زنبور عسل از صمغ چسبی درختان جمع آوری می‌شود و دارای خاصیت آنتی باکتریال و فعالیت خفیف ضد هلیکوباکترپیلوری به علت ترکیبات ایزوله شده شامل ترکیبات فنولیک (فلاوونوئیدها و اسیدهای فنولیک) و غیر فنولیک (اسیدهای آروماتیک شامل بنزوییك اسید و سینامیك اسید) می‌باشد.
عسل و اثرات ضدمیكروبی
مهم‌ترین اثر عسل در درمان‌های پزشكی مختلف، خاصیت ضدمیكروبی آن است و ساز و كار اثر، وابسته به اسمولاریته بالا، اسیدیته و مهاركننده‌های موجود در عسل مثل پراكسید هیدروژن و اسیدهای فنولیك می‌باشد. عسل مانع رشد بسیاری از میکروارگانیسم‌ها و قارچ‌ها می‌شود. امروزه اثر ضد میکروبی عسل به خوبی شناخته شده است، به‌طوری که اثرات باکتری کشی و باکتریواستاتیک آن علیه بسیاری از گونه‌ها از جمله گونه‌های بیماریزا گزارش شده است. مطالعات مختلف اثر مفید مصرف عسل را بر درمان بسیاری از عفونت‌ها از جمله عفونت هلیکوباکترپیلوری نشان داده اند.
یک مطالعه بالینی نشان داد مصرف 30 میلی‌لیتر (دو قاشق سوپخوری) عسل 3 بار در روز باعث درمان مؤثر 66 درصد بیماران مبتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری و تخفیف بیماری در 17درصد بیماران شد. همچنین عسل باعث تقویت اثر محافظتی داروی sucralfate شده و در درمان زخم پپتیک در بیماران هلیکوباکترپیلوری مثبت ارزش بالینی دارد.
در مطالعه دیگری نشان داده شد رشد گونه‌های هلیكوباكترپیلوری گرفته شده از بیوپسی زخم‌های معده در محیط آزمایشگاه، توسط عسل، حتی در غلظت 5 درصد مهار می‌شود، در حالی كه محلول قندی كنترل حاوی همان مقدار قند و گلوكونیك اسید كه در عسل وجود دارد، هیچ اثر مهاری بر هلیكوباكترپیلوری نداشته است.
سایر خواص عسل
عسل علاوه بر خواص ضد باکتریایی، دارای اثرات ضد التهابی، ضد آسم و آلرژی و ضد ترومبوز بوده و همچنین به عنوان عامل گشادکننده عروق عمل می‌كند و بصورت خوراکی در درمان سرفه، اسهال، آسم، رینیت آلرژیک و بصورت موضعی در درمان التیام زخم، سوختگی، زخم پای دیابتی، آفتاب سوختگی و ... به کار برده می‌شود.
اعتدال در مصرف عسل
با وجود خواص درمانی ای که برای عسل برشمرده شد، نباید در مصرف عسل زیاده روی کرد، زیرا کالری نسبتاً بالایی دارد (حدود 64 کیلوکالری انرژی در هر قاشق سوپخوری) و مصرف زیاد آن کالری زیادی را به رژیم غذایی فرد تحمیل می‌کند. از طرف دیگر قند فروکتوز نیز که مهم‌ترین قند موجود در عسل می‌باشد، در بدن تبدیل به گلوکز شده و در صورت مصرف زیاد، گلوکز اضافی تبدیل به چربی می‌شود كه چربی در بدن تجمع یافته و منجر به چاقی و افزایش تری گلیسیرید خون می‌گردد، لذا اعتدال در مصرف عسل مانند دیگر مواد غذایی توصیه می‌شود.
سایر مواد ضدهلیكوباكترپیلوری
علاوه بر عسل، مواد غذایی دیگری نیز وجود دارند که دارای خاصیت ضد هلیکوباکترپیلوری بوده و در نابودی این عفونت مؤثر می‌باشند؛ مانند پروبیوتیک‌ها (از قبیل گونه‌های لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتر در منابع غذایی مثل ماست مخصوصاً ماست‌های پروبیوتیک)، فلفل تند (به علت ترکیب فعال موجود در آن به نام capsaicin)، زردچوبه، سبزیجات خانواده allium مانند سیر، قره قاط (cranberry)، زنجبیل، شیرین بیان، زیره سیاه و ... .
