دكتر احمد ساعدی؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی
اكسیژن برای بقای انسان و كاركرد سلول های بدن ضروری است ولی مقدار بیشتر از حد نیاز آن در سلو ل ها منجر به تولید مولكول هایی می شود كه ممكن است مشكلا تی ایجاد كند; تا آ‌نجایی كه وجود اكسیژن اضافی در بدن موجب <مسمومیت ناشی از اكسیژن> می شود. معادل جدید و علمی این اصطلا ح قدیمی، <استرس اكسیداتیو> است.
مطالعات فراوانی نشان داده اند كه اكسیژن اضافی در بافت ها موجب آ‌سیب مولكولی شده و ضایعات متعددی را به وجود می آ‌ورد. برای مثال وجود استرس اكسیداتیو در سلول ها موجب آ‌سیب ژنی می شود و در نهایت به سرطان منجر می گردد. همچنین وجود استرس اكسیداتیو در بدن موجب اكسیده شدن چربی های موجود در لیپوپروتئین ها و پیشرفت ضایعات قلبی و عروقی می شود. به علا وه امروزه ارتباط استرس اكسیداتیو و بیماری هایی مانند دیابت، آ‌سم و سایر بیماری های التهابی به خوبی روشن شده است.
در بدن انسان همواره تعادلی از آنتی اكسیدان ها و رادیكال های آزاد وجود دارد. هنگامی كه این تعادل به نفع رادیكال های آزاد به هم می خورد استرس اكسیداتیو به وجود می آ‌ید. استرس اكسیداتیو به طور طبیعی به عنوان وسیله دفاعی برای از بین بردن عوامل عفونت زا در بدن مورد استفاده قرار می گیرد. به همین دلیل به رادیكال های آزاد <شمشیر دو سر تیغ> می گویند; یعنی علا وه بر اینكه عوامل عفونت زا را خنثی می كنند، با افزایش التهاب می توانند موجب افزایش استرس اكسیداتیو شوند.
برای مثال در بیماری آ‌سم، گلبول های سفید (نوتروفیل ها) بعد از اینكه فعال شدند و تجمع یافتند، مواد اكسیژنی فعال )ثتت( تولید و به فضای اطراف خود ترشح می كنند. این مواد اكسیژنی فعال همزمان با بی اثر كردن ویروس ها و باكتری ها، التهاب را افزایش می دهند و از طریق باریک تر كردن راه های هوایی موجب حملا ت آ‌سمی می شوند. این مكانیسم یكی از اصلی ترین علل حمله آ‌سمی در بیمارانی است كه در معرض ویروس سرماخوردگی قرار دارند.
در مطالب قبلی به تعادل بین رادیكال های آزاد و آنتی اكسیدان ها اشاره شد. برای توضیح بیشتر در مورد آنتی اكسیدان ها باید گفت، این مواد به دو دسته رژیمی و غیررژیمی تقسیم می شوند. آنتی اكسیدان های رژیمی آنتی اكسیدان هایی هستند كه بدن انسان قادر به ساختن آ‌نها نیست و از طریق خوراكی وارد بدن انسان می شوند. از این آنتی اكسیدان ها می توان به ویتامینC ، E، كاروتنوئیدها و فلا وونوئیدها اشاره كرد. این مواد غذایی علاوه بر ایفای نقش تغذیه ای در بدن انسان می توانند رادیكال های آزاد را غیرفعال كنند.
مكانیسم های مختلفی درباره بی اثر شدن رادیكال های آزاد توسط آنتی اكسیدان ها شناسایی شده اند. این آنتی اكسیدان ها در حقیقت تحت تاثیر رادیكال های آزاد، خودشان تخریب می شوند و به این ترتیب از تخریب مولكول های حساس سلول جلوگیری می كنند. به زبان ساده آنتی اكسیدان ها در مقابل رادیكال های آزاد، خود را <پیشمرگ> مولكول های حساس و مهم سلول ها می كنند.
برای خواندن بخش دوم -آنتی اكسیدان ها: انقلابی در سلامت- اینجا کلیک کنید.
