شیوا طباطبایی؛ كارشناس ارشد بهداشت در تغذیه
خرمالو كه در غرب، سیب شرقی نیز نامیده می‌شود، میوه‌ای است كروی‌شكل با پوست بسیار نازك كه رنگ آن از زرد متمایل به نارنجی تا نارنجی پر‌رنگ متغیر است. قطر این میوه بین 3 تا 8 سانت می‌باشد و به جز هسته كه در برخی گونه‌های آن دیده می‌شود، تمام قسمت‌های آن خوراكی است. درخت خرمالو از خانواده Ebenaceae بوده و نام علمی آن Diospyros Kaki است. بر حسب طعم و بافت دو نوع واریته برای این گیاه مشخص شده است.
میوه یك گونه از این گیاه تا زمانی كه به‌طور كامل نرسد و نرم نشود، قابل خوردن نیست؛ اما گونه دیگر قبل از رسیدن كامل نیز قابل خوردن است. گونه اول را پس از چیدن از درخت می‌توان در دمای اتاق نگهداری كرد تا كاملا رسیده شود؛ اما گونه دوم باید پس از رسیدن كامل چیده شود. منشا درخت خرمالو كشور چین است كه بعد‌ها از آنجا به ژاپن و كره و در دهه 1970 به آمریكا برده شد. این درخت به سرما حساس است و در مناطق گرمسیر رشد می‌كند.
خرمالو یكی از میوه‌های غنی از فیبر، بتا‌كاروتن و ویتامین A می‌باشد. بتا‌كاروتن یك رنگدانه گیاهی است كه به مقدار فراوان در گیاهان نارنجی رنگ یافت می‌شود. بتا‌كاروتن پیش‌ساز ویتامین A بوده و در داخل بدن می‌تواند به ویتامین A تبدیل شود. اما مقداری از بتا‌كاروتن نیز به طور مستقل جذب می‌شود.
از مهم‌ترین خواص بتا‌كاروتن می‌توان به خاصیت آنتی‌اكسیدانی آن اشاره نمود. آنتی‌اكسیدان‌ها با جمع‌آوری رادیكال‌های آزاد و مواد اكسیدان، از سلول‌های بدن در برابر تخریب محافظت می‌كنند؛ بنابراین بتا‌كاروتن می‌تواند از بروز بیماری‌های قلبی‑عروقی، سرطان و التهاب جلوگیری كند و موجب تقویت سیستم ایمنی بدن گردد.
چنانچه غلظت آنتی‌اكسیدان‌ها در بدن كاهش یابد، احتمال اكسیداسیون چربی‌های خون زیاد می‌شود. چنانچه LDL اكسیده شود وارد جدار عروق شده و به تشكیل پلاك و گرفتگی عروق كمك می‌كند. بتا‌كاروتن رادیكال‌های آزاد و مواد اكسیدان را خنثی و از اكسیداسیون LDL جلوگیری می‌كند. بنابراین بتا‌كاروتن كه مقدار آن در خرمالو قابل توجه است، می‌تواند از بروز پلاك‌های خونی و نهایتا بروز انواع بیماری‌های قلب و عروق جلوگیری نماید.
از دیگر خواص بتا‌كاروتن و ویتامینA، پیشگیری از بروز سرطان است. یكی دیگر از مضرات رادیكال‌های آزاد اكسیژن، تخریب DNA است. چنانچه DNA آسیب ببیند، احتمال تولید سلول‌های سرطانی در بدن به‌شدت افزایش می‌یابد. بتا‌كاروتن با خنثی كردن رادیكال‌های آزاد می‌تواند در پیشگیری از بروز سرطان موثر باشد.
ویتامین Aبرای سلامت سلول‌های مخاط ضروری است. چنانچه كمبود ویتامین A در بدن وجود داشته باشد، سلول‌های مخاطی تغییر شكل داده و به سلول‌های سرطانی تبدیل می‌شود. ویتامین A همراه با یك آنتی‌اكسیدان نظیر بتا‌كاروتن می‌تواند به‌طور موثری از بروز برخی انواع سرطان خصوصا سرطان ریه، پوست، كولون، پروستات و كبد جلوگیری كند. علاوه بر آن، بتا‌كاروتن موجب افزایش تعداد و كارایی سلول‌های ایمنی بدن می‌شوند. ویتامین A نیز در تقویت سیستم ایمنی بدن خصوصا سلامت دستگاه گوارش موثر است.
یكی دیگر از تركیبات قابل توجه در این میوه فیبر است. فیبرها سبب كاهش سرعت جذب برخی مواد مغذی، خصوصا قند‌ها شده و در عین حال میزان حساسیت به انسولین را نیز افزایش می‌دهند. همچنین دریافت فیبر از ایجاد یبوست پیشگیری می‌كند. فیبر سبب حجیم شدن مدفوع و دفع راحت‌تر و سریع‌تر آن می‌شود.
همچنین موجب افزایش رشد و تكثیر باكتری‌های مفید روده شده و مانع رشد باكتری‌های مضر در آن می‌شود. در اثر تخمیر فیبر در داخل روده اسید بوتیریك تولید می‌شود كه منشا انرژی برای سلول‌های روده است و به این ترتیب به حفظ سلامت دستگاه گوارش كمك می‌نماید.
این میوه را می‌توان خشك نمود و در فصولی از سال كه در دسترس نیست استفاده كرد و از فواید آن بهره برد. میزان مواد مغذی در خرمالوی تازه و خشك‌شده در جدول زیر آورده شده است.
در طب سنتی از برگ درخت خرمالو نیز برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود. برگ درخت خرمالو حاوی فلاوونوئید‌ها است كه خاصیت ضد فشار خون، ضد سرطان و ضد‌موتاژن دارد. در عین حال برگ این درخت حاوی ماده‌ای به نام astragalin است كه خاصیت آنتی‌هیستامین داشته و واكنش‌های آلرژیك را كاهش می‌دهد. این ماده همچنین علائم درماتیت و التهاب را در پوست كاهش می‌دهد. در طب سنتی از برگ این درخت به‌صورت چای برای درمان این نوع بیماری‌ها استفاده می‌شود.
بنابر این از میوه خرمالو و یا حتی برگ آن چه به صورت تازه و چه خشك شده می‌توان به منظور پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها استفاده نمود.
