زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

 سالومه آرمین؛ كارشناس ارشد علوم تغذیه انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی كشور

خرما، میوه كوچك و بیضی ‏شكل درختی است كه در فارسی به آن «خرما بُن» و «درخت خرما»، به عربی «نخل» و به انگلیسی «Date - Palm» می‌گویند. این میوه را در كتاب‌های طب سنتی، «تَمْرْ» نامیده‌اند. از خانواده Palmaceae است و نام علمی آن dactyliferalPhoenix می‌باشد.

گیاهان كاشتنی اندكی مانند درخت خرما یافت می‏ شود كه با زندگی آدمی نیز پیوستگی دارند. این، مبالغه نیست كه بگوییم اگر درخت خرما نبود، گسترش و پراكندگی آدمی به مناطق گرم و بی‏آب و علف جهان قدیم، بسیار محدودتر می‏ شد.

خرما، نه تنها غذایی پرانرژی است، بلكه به راحتی نگهداری می‌شود و انبار كردن و حمل و نقلش در مسافت‏های طولانی در صحرا آسان است و با ایجاد سایه و ایستادگی در برابر تندبادهای صحرا، پناهگاه مناسبی برای اتراق صحرانشینان به وجود می‌آورد.

علاوه بر این از نخل، محصولات متفاوت دیگری جهت استفاده در تولیدات كشاورزی و تغذیه‌ دام ‏های اهلی به دست می ‏آید؛ به طوری كه هر یك از قسمت‏های آن، كارآیی مفیدی دارد.

زمان واقعی پیدایش خرما نامشخص است؛ اما مدارك موجود درباره كاشت درخت خرما، به كشت این گیاه تا 4000 سال قبل از میلاد مسیح(ع) در محلی كه هم‏اكنون در جنوب عراق واقع است، اشاره دارد، اما منابعی در مورد نخل، از مصر باستان كشف شده است و نظر عمومی این است كه ابتدایی‏ترین زمان كاشت آن، مصادف با قدیمی‏ترین تمدن‏ها بوده و از شمال شرقی آفریقا تا شمال غربی جلگه دجله و فرات ادامه یافته است.

مشخصات‏

درخت خرما - كه ارتفاع آن به 10 تا 20 متر می‌رسد - دارای تنه‏ای است استوانه‏ای صاف‌ و بدون شاخه كه آثار برگ‏های كهنه درخت بر روی آن به صورت برجستگی‏ هایی باقی می‏ ماند. درخت خرما، درختی است دوپایه؛ عده‏ای از درخت‏ها نر و عده‏ای ماده هستند.

اگر درخت از كشت دانه حاصل شده باشد، گل‏های آن پس از ده سالگی ظاهر می‏ شود و درخت، شروع به گل دادن می‏كند. ولی اگر درخت از پاجوش حاصل شده باشد - كه معمول همین است - پس از 4 تا 5 سال شروع به گل دادن می ‏كند. گل‏ها در آغاز پیدایش در یك محفظه‌ قهوه‏ ای‏رنگ بافت گیاهی قرار دارند و پس از این كه گل‏های ماده با گرده‌ برگرفته از گل‏های درخت نر گرده‌افشانی شد، میوه‏ ها به تدریج ظاهر می‏ شوند.

از مرحله‌ گل بودن تا خرما شدن، هفت مرحله نامگذاری شده است كه هر مرحله از آن، خواص درمانی نسبتاً متفاوتی دارند، ولی به علت دسترسی نداشتن همگان به آنها و پرهیز از طولانی شدن كلام، فقط به ذكر خواص درمانی مرحله‌ هفتم یعنی خرمای كاملاً رسیده پرداخته می ‏شود.

میوه‌ رسیده خرما بسته به نوع آن، به رنگ‏های قهوه‏ای روشن، قهوه‏ ای و قهوه‏ ای تیره‌ مایل به سیاه می‏ باشد و دارای گوشتی شیرین و یك هسته‌ بلند به طول 1 تا 3 سانتیمتر و قطر 2 تا 5 میلیمتر است كه به صورت خوشه‏ های بزرگ ظاهر می‏ شود.

خرما، بومی مناطق گرمسیر آفریقا و عربستان است و در سایر مناطق گرم جهان نیز كاشته می‏ شود. در ایران، كشت خرما در تمام مناطق گرمسیر از جمله خوزستان، كرمان، فارس، بلوچستان و نواحی مركزی، صورت می‏گیرد.خرمای تازه، بسته به درصد رطوبتش به صورت نرم، نیمه‏ خشك و خشك دسته‏ بندی می‏شود. امروزه، خاورمیانـه تأمین‏كننده‌ سه چهارم خرمای جهان می ‏باشد.

تركیبات شیمیایی‏

در مراحل رشد و نمو، دامنه رطوبت میوه خرما، از 85 تا، 5 تا 10 درصد می‏باشد. رطوبت خرما در مرحله‏ای كه به علت افزایش غلظت قند و كاهش آب به خودی خود از فساد آن جلوگیری می‏كند، به 24 درصد می‏رسد. بیشتر خرماهای تجارتی، دارای مقدار رطوبتی برابر 20 درصد هستند.

در ساختمان میوه خرما، قندها جزء تركیبات غالب آن می‌باشند؛ به طوری كه در كشورهای قدیمی تولیدكننده خرما، از آن بیشتر به عنوان منبع قندی استفاده می‏ شده است.

برای درست كردن چای، آب را با خرما می‏ جوشانند. چادرنشین‏ ها، شیر را با خرما می‌جوشانند یا خرما را برای تأمین انرژی مورد نیاز بدن خود مصرف می ‏كنند. یك كیلوگرم خرما با رطوبت 20 درصد، 3000 كیلوكالری انرژی تولید می‏ كند كه بیشترین مقدار انرژی از قندهای آن به دست می‏ آید. قندهای خرما، تركیبی از ساكاروز، گلوكز و فروكتوز است كه دو قند فروكتوز و گلوكز، پس از تغییر شكل، به ساكاروز تبدیل می‏ شوند.

میزان پروتئین و چربی موجود در گوشت خرما، بسیار ناچیز است. چربی خرما بیشتر در قسمت پوست آن متمركز می‌باشد و اهمیت آن در نگهداری و محافظت از میوه، از لحاظ فیزیولوژیكی بیشتر از ارزش تغذیه‏ ای آن است. در خرما، بین 1 تا 3 درصد پروتئین یافت می‏ شود، اما به دلیل كم بودن اسیدهای آمینه موجود در آن، نمی‏توان از خرما به عنوان منبع تغذیه‏ ای پروتئین استفاده كرد.

در خرماهای رسیده تجاری، بین 2 تا 6 درصد از گوشت خرما را الیاف خام (فیبر) تشكیل می‏دهد. با وجود داشتن انواع ویتامین‏های A، B6، B3 و فولات و همچنین مقدار چشمگیری پتاسیم، بیشترین اهمیت تغذیه‏ای خرما، نقش آن در تأمین فیبر غذایی است.

خواص و كاربردهای خرما

درباره خواص خرما، همین بس كه یك كیلوگرم خرما با رطوبت 20 درصد،3000 كیلوكالری‏ انرژی تولید می‏كند كه بیشترین مقدار انرژی‏ از قندهای آن به دست می‏آید. روزی ظرفی از خرما را خدمت حضرت امام صادق(ع) گذاشتند. آن حضرت فرمود: «همانا در آن، شفای دردهاست»...

برای خواندن بخش دوم- خرما؛ میوه‌ای پرانرژی- اینجا کلیک کنید.