به قلم : د‌کتر آزاده نجارزاده ؛ استاد تمام گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی یزد
Dr.azadeh.najarzadeh@
تحریریه زندگی آنلاین : در دنیای امروز، اینستاگرام به یک ویترین پرزرق‌وبرق برای رژیم‌های غذایی سریع و معجزه‌آسا تبدیل شده است. عکس‌های قبل و بعد چشمگیر، توصیه‌های افراد مشهور، و وعده‌های کاهش وزنِ «۱۰ کیلو در ۱۰ روز»، بسیاری را به سمت این روندها می‌کشاند، اما پشت این ظاهر فریبنده، خطرات جدی برای سلامت جسم و روان نهفته است. این مقاله به بررسی تاریک‌ترین جنبه‌های رژیم‌های اینستاگرامی می‌پردازد. رژیم‌های اینستاگرامی اغلب با تصاویری جذاب و بدن‌های «بی‌عیب» تبلیغ می‌شوند که نه تنها واقعیت علمی ندارند، بلکه سلامت روانی و جسمی افراد را به خطر می‌اندازند. در این بخش، عمیق‌تر به ریشه‌های این مشکل می‌پردازیم:
فناوری ویرایش تصویر: ابزارهایی مانند فیلترهای اینستاگرام، اپلیکیشن‌های ادیت حرفه‌ای (مثل فتوشاپ، لایت‌روم، یا فیس‌آپ) و حتی جراحی‌های زیبایی دیجیتال، تصاویری غیرممکن از بدن‌های «بی‌عیب» خلق می‌کنند. این تصاویر با حذف چین‌وچروک، تغییر سایز کمر، یا بزرگ‌نمایی عضلات، استانداردی غیرقابل دسترس را به نمایش می‌گذارند.
نورپردازی و زاویه‌های حساب‌شده: بسیاری از اینفلوئنسرها با ترفندهای نورپردازی، پوزیشن‌های خاص، یا حتی تزریق موقت بوتاکس، بدن خود را در بهترین حالت ممکن نشان می‌دهند. این تصاویرِ گذرا و مصنوعی، به اشتباه به عنوان «واقعیت روزمره» معرفی می‌شوند.
اثر پروانه‌ای ناامیدی: مطالعه‌ای که در سال 2023 در ژورنال Body Image به چاپ رسید، نشان داد افرادی که روزانه بیش از ۲ ساعت محتوای مرتبط با تناسب اندام در اینستاگرام را استفاده می‌کنند، ۳ برابر بیشتر از دیگران از بدن خود ناراضی هستند. این نارضایتی، حتی در افرادی با وزن طبیعی نیز مشاهده شده است.
ارتباط مشکل با جنسیت: اگرچه زنان بیشتر هدف این محتواها قرار می‌گیرند، مردان نیز تحت تأثیر استانداردهای «بدن عضلانی» و مکمل‌های ورزشی خطرناک هستند. مطالعه‌ای در JAMA Pediatrics ۲۰۲۲ نشان داد ۳۰ درصد از پسران نوجوان به دلیل مقایسه با اینفلوئنسرهای فیتنس، به مصرف استروئیدها روی آورده‌اند.
بیشتربخوانید:
رژیم لاغری خرما و چای
پشت‌پرده اینفلوئنسرها
فشار برای تولید محتوا: بسیاری از اینفلوئنسرها خود نیز قربانی استانداردهای غیرواقعی هستند. آنها مجبورند برای حفظ دنبال‌کنندگان، دائماً «بی‌عیب» به نظر برسند، حتی اگر این کار به سلامت‌شان آسیب بزند.
تضاد منافع: برخی از اینفلوئنسرها با دریافت پول از برندها، محصولات لاغری یا رژیم‌های مضر را تبلیغ می‌کنند، بدون اینکه از عوارض آنها صحبت نمایند. برای مثال، تبلیغ «مکمل‌های چربی‌سوز» که اغلب حاوی مواد محرک و خطرناک هستند. رژیم‌های اینستاگرامی اغلب با شعارهای جذابی مانند «کاهش وزن سریع بدون ورزش» یا «پاکسازی بدن با دتاکس» تبلیغ می‌شوند، اما این رژیم‌ها نه تنها بر پایه اصول علمی بنا نشده‌اند، بلکه می‌توانند آسیب‌های جدی به سلامت وارد کنند.
در این بخش، جزئیات خطرات این رژیم‌ها را بررسی می‌کنیم:
دتاکس آبمیوه: ادعا می‌شود که با حذف مواد غذایی جامد و مصرف تنها آبمیوه، بدن «سم‌زدایی» می‌شود، در حالی که کبد و کلیه‌ها به‌طور طبیعی این کار را انجام می‌دهند و این رژیم‌ها فقط منجر به کمبود پروتئین، چربی‌های ضروری و افت قند خون می‌شوند.
رژیم کتوژنیک بدون نظارت: کاهش شدید کربوهیدرات و افزایش چربی، اگر بدون مشورت متخصص تغذیه و یا پزشک اجرا شود، ممکن است به کبد چرب، یبوست شدید و افزایش کلسترول بد (LDL) بینجامد.
رژیم‌های تک‌غذایی (مثل خوردن فقط آناناس یا سوپ کلم): این رژیم‌ها بدن را از تنوع مواد مغذی محروم می‌کنند و در درازمدت به سیستم ایمنی آسیب می‌زنند.
نبود پژوهش‌های معتبر: اکثر این رژیم‌ها تنها بر پایه تجربه‌های شخصی یا تبلیغات اینفلوئنسرها می‌باشند و هیچ تحقیق بلندمدتی تأثیرات مثبت آنها را تأیید نکرده است.
شکست در درازمدت: چرا رژیم‌های سریع نتیجه معکوس می‌دهند؟
تأثیر بر متابولیسم: محدودیت شدید کالری (مثلاً کمتر از ۱۲۰۰ کالری در روز) بدن را وارد حالت «قحطی‌زدگی» می‌کند. در این حالت، متابولیسم کند می‌شود و بدن برای حفظ انرژی، چربی بیشتری ذخیره می‌کند.
از دست دادن عضله: بسیاری از این رژیم‌ها پروتئین کافی ندارند. در نتیجه، بدن به جای چربی، از عضلات به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کند که به کاهش قدرت بدنی و افت متابولیسم منجر می‌شود.
اثر یویو: (Yo-Yo Effect) مطالعه‌ای در NJM نشان داد ۸۵ درصد از افرادی که رژیم‌های سریع می‌گیرند، پس از ۲ سال نه تنها وزن از دست داده را بازمی‌یابند، بلکه اغلب سنگین‌تر از قبل می‌شوند.
آسیب به استخوان‌ها: رژیم‌های کم‌چرب یا فاقد لبنیات ممکن است باعث کمبود کلسیم و ویتامین D شوند و خطر پوکی استخوان را افزایش دهند.
ضعف سیستم ایمنی: حذف گروه‌های غذایی مانند غلات کامل یا حبوبات، بدن را از زینک، آهن و ویتامین‌های B محروم می‌کند و مقاومت در برابر بیماری‌ها را کاهش می‌دهد.
مشکلات گوارشی: رژیم‌های بدون فیبر (مثل رژیم‌های پروتئین محور) به یبوست، اختلال در میکروبیوم روده و التهاب مزمن منجر می‌شوند.
بیشتربخوانید:
این گیاه دارویی خواص شگفت انگیز برای لاغری دارد
تبلیغات فریبنده: چگونه اینفلوئنسرها علم را تحریف می‌کنند؟
استفاده از اصطلاحات علمی نادرست: مثلاً ادعای «سوزاندن چربی با سرکه سیب» که هیچ پایه علمی ندارد، اما با عباراتی مانند «مطالعات ثابت کرده‌اند...» بدون اشاره به منبع معتبر، تبلیغ می‌شود.
دروغ‌های آماری: عنوان می‌شود «۹۷ درصد کاربران ما در یک ماه ۷ کیلو وزن کم کردند!» در حالی که این آمارها ساختگی هستند و هیچ نهاد مستقلی آنها را تأیید نکرده است.
نادیده گرفتن عوارض: تبلیغ رژیم‌ها بدون هشدار درباره عوارضی مانند ریزش مو، اختلالات قاعدگی یا آسیب‌های کبدی.
می‌توان چنین نتیجه‌گیری نمود که رژیم‌های اینستاگرامی مانند یک ساختمان بدون فونداسیون هستند که هر لحظه احتمال فروپاشی دارند. به جای دنبال کردن ترندهای خطرناک، با اتکا به تحقیقات علمی و راهنمایی متخصصان، مسیر سالم‌تری را برای تناسب اندام و سلامتی انتخاب کنید.
رژیم‌های اینستاگرامی معمولاً به عنوان «راه‌حلی جهانی» برای همه افراد، بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های بیولوژیکی، سبک زندگی، یا شرایط سلامتیِ منحصربه فردِ هر فرد تبلیغ می‌شوند. این بخش به خطرات این رویکرد یکسان‌سازی و اهمیت شخصی‌سازی رژیم غذایی می‌پردازد:
تنوع متابولیک: چرا بدن‌ها مانند هم نیستند؟
تفاوت‌های ژنتیکی: تحقیقات پروژه ژنوم انسان نشان می‌دهد ژن‌ها نقش کلیدی در سرعت متابولیسم، تحمل کربوهیدرات‌ها، یا پاسخ به چربی‌ها ایفا می‌کنند. مثلاً برخی افراد به دلیل تغییرات ژنتیکی (مثل ژن FTO)، مستعد ذخیره چربی بیشتر هستند، اما رژیم‌های اینستاگرامی این تفاوت‌ها را نادیده می‌گیرند.
مردان به طور متوسط 5 تا 10 درصد متابولیسم سریع‌تر از زنان دارند.
پس از ۳۰ سالگی، متابولیسم پایه هر دهه 2 تا 3 درصد کاهش می‌یابد، بنابراین رژیم ۱۲۰۰ کالری برای یک نوجوانِ فعال، با یک فرد ۵۰ ساله کم‌تحرک، نتایج متفاوتی خواهند داشت.
بیماری‌های زمینه‌ای: بمب‌های ساعتی نادیده گرفته شده
رژیم کتوژنیک برای بیماران کلیوی: کاهش شدید کربوهیدرات و افزایش پروتئین، فشار روی کلیه‌ها را افزایش می‌دهد و برای افراد مبتلا به نارسایی کلیوی مرگبار است.
رژیم‌های کم‌کالری برای افراد مبتلا به دیابت: محدودیت کالری شدید بدون نظارت، ممکن است به هیپوگلیسمی (افت قند خون) و حتی کُما منجر شود.
سبک زندگی: از ورزشکار حرفه‌ای تا کارمند پشت‌میزنشین
سطح فعالیت بدنی: نیازهای تغذیه‌ای یک ورزشکار استقامتی (مثلاً ۳۵۰۰ کالری در روز) با یک فرد کم‌تحرک (۱۸۰۰ کالری) کاملاً متفاوت است. رژیم‌های استانداردشده اینستاگرامی نمی‌توانند این شکاف را پر کنند.
استرس و خواب: مطالعات نشان می‌دهند کم‌خوابی مزمن و استرس بالا، متابولیسم گلوکز را مختل می‌کنند، بنابراین حتی اگر دو نفر رژیم یکسانی دنبال کنند، نتایج آنها به دلیل تفاوت در کیفیت خواب یا سطح استرس، متفاوت خواهد بود.
تفاوت‌های فرهنگی و اقتصادی
دسترسی به مواد غذایی: رژیم‌هایی که بر پایه مواد غذایی لوکس (مثل سوپرغذاها و غذاهای وارداتی) طراحی شده‌اند، برای بسیاری از افراد از نظر اقتصادی یا جغرافیایی غیرقابل دسترس هستند.
ترجیحات فرهنگی: حذف کامل گروه‌های غذایی سنتی (مثل برنج، نان، یا روغن‌های محلی) بدون ارائه جایگزین‌های فرهنگیِ مناسب، به حذف رژیم و بازگشت به عادات قبلی می‌انجامد.
بیشتربخوانید:
آشنایی با رژیم پالئو برای لاغری
تأثیر روانیِ شکست در رژیم‌های یکسان
احساس گناه و خودسرزنشی: وقتی فردی با وجود پایبندی به رژیم، به نتیجه نمی‌رسد، تصور می‌کند «ضعف اراده» دارد. در حالی که مشکل از عدم تناسب رژیم با بدن او است.
تشدید اختلالات خوردن: رژیم‌های سفت و سختِ غیرشخصی، برای افراد مستعد اختلالات خوردن (مثل پرخوری عصبی)، مانند جرقه آغازگر عمل می‌کنند.
رژیم‌های اینستاگرامی با نادیده گرفتن تنوع زیستی انسان‌ها، نه تنها به سلامتی آسیب می‌زنند، بلکه شانس موفقیت را کاهش می‌دهند. به جای تقلید ناآگاهانه، با درک ویژگی‌های فردی خود و کمک متخصصان، برنامه‌ای طراحی کنید که برای شما کارآمد باشد.
علاوه بر این، رژیم‌های اینستاگرامی معمولاً بر «کمیت» (مثل کاهش وزن سریع) تمرکز می‌کنند، اما سلامت واقعی نیازمند تغییرات پایدار و احترام به بدن است. بهتر است اگر امکان مراجعه حضوری به متخصصین تغذیه و کارشناسان این رشته را ندارید، حداقل از رژیم‌های همین افراد که در سامانه نظام پزشکی کد و عکس آنها را می‌توانید جستجو کنید، کمک بگیرید تا از تاثیرات منفی رژیم‌های غذایی غلط بر سلامتی خود در امان بمانید.
