به قلم : رؤیا ایمانی‌فرد ؛ دانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه بالینی ؛ دانشگاه علوم پزشکی ایران
زیر نظر: د کتر فرزاد شید فر ؛ متخصص تغذیه ؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران
تحریریه زندگی آنلاین : چاقی به افزایش 20 درصد یا بیشتر در بافت چربی بدن نسبت به حالت معمول اطلاق می‌شود. چاقی عمدتاً زمانی اتفاق می‌افتد که پیروی از سبک زندگی ناسالم و عادات غذایی ضعیف، منجر به افزایش دریافت انرژی نسبت به مصرف انرژی در بدن شده و تجمع بیش از اندازه چربی در بدن رخ دهد. چاقی در سراسر جهان به سرعت در حال افزایش است و پیامدهای عمده‌ای برای رفاه عمومی دارد. شیوع چاقی در جهان بین سال‌های 1975 تا 2016 سه برابر شده است. چاقی یک چالش بهداشت جهانی است که باعث افزایش بیماری‌های مزمن می‌شود و به این ترتیب به عنوان یک بحران بهداشت جهانی توصیف می‌گردد. رژیم غذایی سالم و فعالیت ورزشی دو عامل مهم پیشگیری و درمان چاقی هستند، اما امروزه عناصر مختلف از جمله نقش محور هیپوتالاموس - هیپوفیز - غده فوق‌کلیه، آزادسازی کورتیزول، به شدت مورد توجه قرار گرفته‌اند. در سال‌های گذشته، شواهدی وجود داشت که استرس باعث چاقی می‌شود، به ویژه زمانی که سطح هورمون استرس کورتیزول که نقش مهمی در ایجاد چاقی دارد، افزایش یابد.
امروزه زمانی که بیمار با هر نوع بیماری تشخیص داده می‌شود، پزشک تمام عوامل مرتبط با علت آن بیماری را بررسی می‌کند. یکی از آنها عوامل روانی است که بررسی می‌کند آیا استرس وضعیت پزشکی بیمار را بدتر می‌کند یا خیر. به عنوان مثال، در بیماری‌های خودایمنی مانند پسوریازیس، به ویژه آرتریت پسوریاتیک، استرس یکی از عوامل اصلی است که می‌تواند این شرایط پزشکی را بدتر کند.
بر طبق برخی مطالعات، استرس روحی مزمن اثر زیادی بر هوس‌های غذایی داشته و منجر به افزایش مصرف غذاهای چرب و شیرین به عنوان پاداشی برای مغز می‌شود.
استرس بر رفتار خوردن، چرخه خواب و تغییرات فیزیکی و روانی تأثیر می‌گذارد که در عملکرد اجرایی، شناختی و خود‌تنظیمی مغز انسان اختلال ایجاد می‌کند. در واقع استرس عملکرد شناختی و اجرایی فرد برای خود‌تنظیمی را کاهش می‌دهد.
بیشتربخوانید:
ترفندهایی برای لاغری سریع وبالا بردن سوخت و ساز بدن
استرس و خواب
استرس به عنوان یک عامل اختلال خواب شناخته می‌شود. خواب یک شاخص مهم برای سلامت کلی است. کاهش مدت خواب با چاقی رابطه مستقیم دارد. مروری بر مطالعات نشان می‌دهد که کاهش مدت خواب مستقیماً با چاقی و اضافه وزن و سایر نشانگرهای چاقی شکمی مرتبط است. همچنین افزایش مدت بیداری موجب بروز پرخوری و ریزه‌‌خواری بیشتر می‌گردد.
استرس و هورمون‌های اشتها
هورمون لپتین به عنوان عامل کاهش اشتها و هورمون گرلین عامل افزایش اشتها شناخته می‌شود. در مطالعات دیده شده که استرس موجب افزایش مکرر لپتین و در نتیجه مقاومت به لپتین و بروز چاقی می‌گردد. همچنین مشاهده شده است که سطح گرلین در شرایط استرس‌زا افزایش می‌یابد.
استرس و مسیر پاداش مغزی
غذاهای سرشار از ساکارز و چربی از طریق پردازش پاداش، افراد را به خوردن بیش از حد آنها برمی‌انگیزند. غذاهای غنی از چربی و قند دارای ویژگی‌های اعتیادآور هستند. استرس باعث آزاد شدن دوپامین می‌شود. دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی است که میل به غذا را افزایش می‌دهد و منجر به چاقی می‌گردد. مسیر دیگری که استرس را به چاقی مرتبط می‌کند، میکروبیوم روده است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهند میکروبیوم روده مسئول استرس است. یک مطالعه حیوانی نشان داده است که میکروبیوم روده تحت تأثیر استرس حاد و مزمن قرار می‌گیرد. میکروبیوم روده نیز بر رفتار غذا خوردن در حیوانات تأثیر می‌گذارد، اما در حال حاضر، مطالعات انسانی کمتری در مورد میکروبیوم روده و چاقی وجود دارد.
بیشتربخوانید:
با این روش بدون احساس گرسنگی لاغر شوید
استرس و کورتیزول
در شرایط استرس‌زا مسیر هیپوتالاموس - هیپوفیز - غده فوق‌کلیه فعال شده و سطح کورتیزول افزایش می‌یابد. ترشح کورتیزول باعث تغییرات مختلفی می‌شود که به بدن در مدیریت استرس کمک می‌کند. از جمله این تغییرات افزایش سطح گلوکز خون است. هنگامی که استرس افزایش می‌یابد، گلوکز خون افزایش یافته و منجر به افزایش سطح انسولین می‌شود. بالا بودن مداوم سطح انسولین باعث مقاومت به انسولین می‌گردد که متعاقباً چربی شکم را افزایش می‌دهد. افزایش بی‌وقفه کورتیزول باعث مشکلات پزشکی متعددی از جمله سندرم کوشینگ می‌شود که باعث افزایش وزن افراد می‌گردد.
نتیجه‌گیری
این حقیقت ثابت شده است که استرس با چاقی مرتبط می‌باشد و بالعکس. چاقی و استرس باعث مشکلات روانی، مشکلات سلامتی، کم‌خوابی و غیره می‌شوند. هر چند که استرس قطعاً تنها عامل دخیل در چاقی نیست، دلایل ژنتیکی و محیطی زیادی در ایجاد آن نقش دارند، اما یکی از بزرگ‌ترین دلایلی است که در ایجاد چاقی مؤثر می‌باشد. برای غلبه بر استرس و چاقی، هر دو باید با هم بررسی و درمان شوند. در این شرایط فرد باید چرخه را بشکند و آگاهانه غذا بخورد و در مقایسه با وعده‌های غذایی سنگین با مقدار کالری بالا، وعده‌های غذایی کمتری مصرف شود. صرفاً حذف وعده‌های غذایی نیز اشتباه دیگری است که باید از آن اجتناب کرد. بدن به مقدار مشخصی کالری نیاز دارد، در غیر این صورت چرخه استرس و چاقی هرگز پایان نخواهد یافت. درست غذا خوردن و به موقع غذا خوردن یکی از بزرگ‌ترین راه‌حل‌های مقابله با استرس و چاقی است. افزایش توانایی‌های ذهنی لازم برای مقابله با شرایط استرس‌زا، اقداماتی مانند پیاده‌روی، استحمام و مدیتیشن یا مراقبه (عملی که در آن فرد از یک تکنیک مانند ذهن‌آگاهی، یا تمرکز ذهن بر روی یک موضوع، فکر یا فعالیت خاص برای آموزش توجه و آگاهی و دستیابی به یک حالت آرام و پایدار ذهنی استفاده می‌کند) می‌تواند به کاهش استرس و به رفع هوس‌های نامطلوب غذایی کمک کند.
بیشتربخوانید:
استرس کیفیت رژیم غذایی و باروری در زنان
