زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکترعمار صالحی ، متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی

تحریریه زندگی آنلاین : هاشیموتو یا تیروئیدیت مزمن لنفوسیتیک یکی از شایع‌ترین بیماری‌های خود ایمنی است که باعث کم‌کاری تیروئید می‌شود. ‌‌نام بیماری «هاشیموتو» از نام جراح ژاپنی دکتر هاکارو هاشیموتو، که در سال ۱۹۱۲ این بیماری را شرح داد، آمده است.

‌سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی‌هایی را تولید می‌کند که به غده تیروئید حمله می‌کنند و به مرور به غده تیروئید آسیب می‌رسانند. این بیماری در زنان شایع‌تر است. با توجه به اینکه بیماری هاشیموتو یک بیماری خود ایمنی می‌باشد، ممکن است با سایر بیماری‌های خود ایمنی از جمله سلیاک، دیابت نوع ۱، کم‌خونی پرنیشوز، آدیسون، آرتریت روماتوئید، برص (ویتیلیگو)، سندرم شوگرن و ریختن موی سر (آلوپسی) هم همراه باشد.

 بیشتربخوانید:

کم کاری تیروئید و رابطه آن با افسردگی و اضطراب

علائم کم کاری تیروئید

‌علائم هاشیموتو

‌ممکن است سال‌ها هیچ علائمی نداشته باشد. اولین نشانه اغلب بزرگ شدن تیروئید است که گواتر نامیده می‌شود، اما بیشتر افراد هیچ علامتی ندارند و گواتر به ندرت باعث ایجاد درد می‌شود.

بیماری هاشیموتو اغلب منجر به کم‌کاری تیروئید و بروز علائم و نشانه‌های بالینی کم‌کاری تیروئید از جمله کاهش متابولیسم و افزایش وزن می‌شود.

‌تشخیص هاشیموتو

‌بیماری هاشیموتو با یافتن سطح بالای آنتی‌بادی ضد آنزیم پراکسیداز تیروئید (Anti-TPO) در خون تشخیص داده می‌شود (البته ممکن است در سونوگرافی تیروئید نیز مشخص شود). ‌در مرحله‌ای که بیماری منجر به کم‌کاری غده تیروئید گردد، مقدار هورمون‌های تیروئید در خون کاهش یافته و مقدار تیروتروپین (TSH) افزایش پیدا می‌کند.

علت هاشیموتو

‌کاملا شناخته شده نیست، اما عوامل ژنتیکی مهم‌ترین عامل است. عوامل محیطی مثل کمبود مواد مغذی (مثل ویتامین D و سلنیوم)، قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین، سموم، بیسفنول‌ها، فتالات، داروها، استرس، سیگار، الکل و محرک‌های خارجی دیگر مانند ویروس‌ها و ... تاثیرگذارند.

نقش تغذیه در کم‌کاری تیروئید هاشیموتو

همانطور که گفته شد، هاشیموتو شایع‌ترین بیماری خود ایمنی و شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در مناطق با یُد کافی است که در ایران نیز شیوع بالایی دارد. اگرچه عوامل ژنتیک نقش مهمی در بروز آن دارند. در یک مطالعه روی دوقلوها نشان داده شد عوامل ژنتیکی ۵۵ درصد مؤثر است، بنابراین عوامل محیطی نیز تقریبا به همان اندازه ژنتیک مهم هستند.

بیشتربخوانید:

تغذیه و کم‌کاری غده تیروئید

‌نقش یُد در کم‌کاری تیروئید هاشیموتو

اگرچه کمبود شدید یُد باعث گواتر و کم‌کاری تیروئید می‌شود، مصرف بیش از حد آن به ویژه در افراد مستعد از لحاظ ژنتیکی، با افزایش خطر هاشیموتو ارتباط دارد. اندازه‌گیری یُد در ادرار، روش ارزیابی وضعیت یُد است، لذا مصرف بعضی مکمل‌های حاوی یُد، مکمل‌های گیاهی ناشناخته (به خصوص طب سنتی که بعضا حاوی ده‌ها داروی گیاهی هستند) و مصرف بیش از حد نمک، به خصوص در گروه‌هایی با سابقه خانوادگی بایستی با احتیاط باشد.

‌‌نقش سلنیوم در کم‌کاری تیروئید هاشیموتو

سلنیوم عملکردهای مختلف از خواص آنتی‌اکسیدان و ضد التهاب گرفته تا نقش در تولید هورمون فعال تیروئید دارد. کمبود سلنیوم با چند بیماری تیروئید همراه است، از جمله کم‌کاری تیروئید، هاشیموتو، سرطان تیروئید و بیماری گریوز.

‌مقدار سلنیوم مواد غذایی به آب و خاکی که ماده غذایی در آن رشد کرده بستگی دارد. غذاهای دریایی و گوشت حیوانات منابع اصلی آن هستند و در میوه‌هاو سبزیجات کم است.

‌نقش آهن در کم‌کاری تیروئید هاشیموتو

‌برای تولید هورمون‌های تیروئیدی لازم است. مطالعات نشان داده‌اند شیوع کمبود آهن در بیماران هاشیموتو بیشتر است، لذا غربالگری روتین آهن و فریتین توصیه می‌شود.

‌‌نقش ویتامین D در کم‌کاری تیروئید هاشیموتو

در یک متاآنالیز جدید روی ۲۵ مطالعه (با ۲۶۹۵ بیماری هاشیموتو، ۲۲۶۳ شاهد) کمبود ویتامین D زیر ۲۰ نانوگرم در میلی‌لیتر با خطر بیش از ۳ برابری ابتلا به هاشیموتو همراه بود.

‌باتوجه به شیوع کمبود ویتامین D، پایش ویتامین D خون و مکمل‌یاری اهمیت زیادی دارد. توجه شود که مصرف ماهیانه ویتامین D  پنجاه هزار، پروتکل پیشگیری است و با پروتکل درمانی در شرایط کمبود فرق دارد.

‌‌لووتیروکسین داروی کم‌کاری تیروئید

لووتیروکسین داروئی است که در درمان کم‌کاری تیروئید در دوزهای کم (میکروگرم) به کار می‌رود و جذب مناسب آن در دستگاه گوارش یکی از مراحل مهم اثرات داروئی آن است.

مروری بر مطالعات صورت گرفته روی عوامل موثر بر جذب لووتیروکسین در دستگاه گوارش نشان می‌دهد:

 بسیاری از اختلالات دستگاه گوارش، مانند بیماری سلیاک، گاستریت، عدم تحمل لاکتوز و عفونت هلیکوباکتر پیلوری ممکن است مانع جذب لووتیروکسین شود.

 از بین مواد غذایی، سویا و قهوه بیشترین تأثیر در کاهش جذب را دارند و گریپ‌فروت در مرحله بعد قرار دارد، در حالی که ویتامین C باعث افزایش جذب آن می‌شود (به ویژه در بیمارانی که اختلالی در جذب آن دارند).

 اثر فیبر غذایی در جذب لووتیروکسین هنوز به طور کامل مشخص نشده است و تحقیقات بیشتر در این مورد نیاز است. مطالعات جدید نشان می‌دهند شیر باعث کاهش جذب می‌شود. به جز فیبر؛ گردو نیز ممکن است باعث کاهش جذب شود.

رژیم غذایی بدون گلوتن در کم‌کاری تیروئید هاشیموتو

گلوتن پروتئینی است که در گندم، جو و چاودار وجود دارد.

‌حساسیت به این پروتئین در بیماری سلیاک که یک بیماری خود ایمن است، وجود دارد، زمانی که فرد، گلوتن مصرف می‌کند، سیستم ایمنی او فعال می‌شود و به سلول‌‌های روده حمله می‌کند. این امر منجر به آسیب سطح جذبی روده شده و در نتیجه بدن قادر نخواهد بود مواد مغذی را جذب کند و باعث بروز عوارض می‌شود. تنها درمان بیماری سلیاک، پیروی از رژیم فاقد گلوتن در تمام طول عمر است.

در یک متاآنالیز روی ۶۰۲۴ بیمار مبتلا به بیماری تیروئیدی خود ایمنی نشان داده شد، شیوع سلیاک در آنها نسبت به جمعیت عمومی بیشتر است.

نتیجه‌گیری؛ در چه صورت رژیم غذایی بدون گلوتن در کم‌کاری تیروئید هاشیموتو مفید است؟

 ‌افراد مبتلا به هاشیموتو باید بدون توجه به وجود علائم بالینی بیماری سلیاک، آزمایشات سرولوژی سلیاک (مانند Anti-tTG) را انجام دهند و اگر هر یک از تست‌های سرولوژی سلیاک مثبت باشد، رژیم بدون‌گلوتن برای آنها مفید است، البته ممکن است به آندوسکوپی و بیوپسی دوازدهه نیز نیاز باشد.

اگرچه هنوز مشخص نیست که آیا رژیم غذایی بدون گلوتن می‌تواند از ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی جلوگیری کند و یا در این بیماری‌ها مفید باشد و نیاز به مطالعات بیشتر است، اما یک رژیم غذایی کم گلوتن در افراد مبتلا به هاشیموتو؛ با سلیاک، یا بدون سلیاک ممکن است تا حدی در پیشرفت و عوارض بیماری موثر باشد.

مواد غذایی غیر مجاز در رژیم غذایی بدون گلوتن

 گندم و تمامی ارقام آن مثلا سمولینا (گندم دوروم)، اینکورن یا گندم تک‌دانه، اِمِر، فارو، کاموت (گندم خراسان)، دینکل

 جو

 چاودار

 سبوس

 بلغور

 کوسکوس یا بلغور عربی - گلوتن، آرد گلوتن

 آرد گراهام

 مالت، عصاره مالت، چاشنی مالت، سوپ مالت

 جو دوسر، سبوس جو دوسر، سوپ جو دوسر، که برچسب بدون گلوتن نداشته باشند.

 تریتیکاله

 جوانه گندم، نشاسته گندم، سبوس گندم

لذا تمام مواد غذایی که حاوی این موارد است (یا ممکن است داشته باشد) بایستی مصرف نشود، به عنوان مثال:

 انواع نان‌های معمولی، نان خشک، بیسکویت، باگت، نان سفید و سیاه.

 کلیه گوشت‌های کنسرو شده، سوسیس، کالباس، کتلت، کباب کوبیده رستوران‌ها، شنیسل گوشت و مرغ، سوپ آماده

 ماکارونی، رشته فرنگی، غذاهای حاوی جو، شوربا و فرنی تهیه شده با آرد غلات غیرمجاز.

 سس‌های آماده، سس سفید و سس گوجه‌فرنگی و نشاسته گندم.

 قهوه فوری، نسکافه، شیر شکلات، نوشیدنی‌های حاوی جو مانند ماء‌الشعیر و نشاسته گندم.

 کلیه شیرینی‌های تهیه شده با آرد گندم، گز، سوهان، حلوا، شکلات و بعضی از انواع آب‌نبات، مایونز رژیمی، آدامس، کمپوت و انواع مواد غذایی کنسرو شده و کلیه غذاهایی که با آرد غیرمجاز تهیه شود.

 شکر قهوه‌ای، آجیل بوداده

 ویفرها و انواع بیسکویت سمولینا، پودینگ اسفنجی، کلوچه و فرنی گندم

 توصیه می‌شود کشک، رب گوجه و ماست بازاری مصرف نشود.