زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو: رضا حسینمردی

تحریریه زندگی آنلاین : دکتر محمد حسن جوان بخت، متولد سال 1350 تهران دوران تحصیلات مقدماتی تا پایان دیپلم متوسطه را در مدارس کرج گذرانده است.

وی سال 1370 در رشته پزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران پذیرفته شد، ولی در ادامه از آنجایی که بخشی از مباحث سلامت و پزشکی با تغذیه مرتبط بود، احساس کرد که با ادامه تحصیل در رشته تغذیه می‌تواند کمک بیشتری به بیماران کند. بدین ترتیب با راهنمایی و مشورت استادان مختلف از جمله استاد کشاورز که دروس تغذیه پزشکی را تدریس می‌کردند، تصمیم به ادامه تحصیل در زمینه تغذیه گرفت و وارد این رشته شد.

وی با کسب رتبه اول مرحله کتبی وارد رشته تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران شد. سپس به عنوان عضو هیات علمی در گروه تغذیه سلولی و مولکولی، مشغول ادامه فعالیت‌های خود شد و اکنون طی یکسال اخیر به عنوان رئیس دانشکده علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران به خدمات خود ادامه می‌دهد.

به اعتقاد وی دانشکده تغذیه نیازمند یک سری تغییر و تحولات است و باید به موضوع تخصص‌گرایی در رشته تغذیه توجه جدی‌تر کرد. دکتر «جوان‌بخت» از زمانی که مسئولیت این دانشکده را پذیرفت، به دنبال تخصصی‌تر شدن رشته تغذیه است. با این مقدمه به گفتگو با رئیس دانشکده علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران پرداختیم.

 بیشتربخوانید:

ملاحظات تغذیه در درمان سرطان سینه

تخصص‌گرایی عاملی در راستای ارتقای رشته تغذیه در کشور

امروزه گرایش‌ها و تخصص‌های متعددی در مقطع کارشناسی ارشد این رشته وجود دارد. جذب دانشجو در مقاطع مختلف تحصیلی رشته تغذیه شاید آن طور که باید منطقی به نظر نمی‌رسد. گستره دانش در علم تغذیه خیلی وسیع شده و کمتر کسی می‌تواند به همه ابعاد این رشته احاطه داشته باشد، پس بهتر است که رشته تغذیه تخصصی شود. من از زمانی که مسئولیت دانشکده را پذیرفتم، به فکر راه‌اندازی رشته تخصصی تغذیه کودکان هستم و کوریکولوم آن طراحی شده است. همچنین رشته تغذیه سالمندان نیز راه‌اندازی خواهد شد تا به مقطع کارشناسی ارشد تغذیه افزوده شود. بدین شکل تخصص‌گرایی موجب ارتقای جایگاه رشته تغذیه در جامعه خواهد بود، البته پیگیر راه‌اندازی دکترای حرفه‌ای تغذیه بالینی بودم که به لطف خدا و همت همکاران کوریکولوم آموزشی آن به زبان فارسی آماده شده است و فکر می‌کنم یکی از دغدغه‌های همکاران تغذیه همین موضوع بوده است.

امید است با همکاری اعضای بورد تغذیه و انجمن علمی تغذیه ایران مطالبات اجتماعی جامعه تغذیه ایران هر چه سریع‌تر محقق شود. به نظر می‌رسد با این رویکرد تحول عظیمی در رشته تغذیه و جایگاه شغلی تغذیه در کشور اتفاق خواهد افتاد. هرچه علمی‌تر و حرفه‌ای‌تر اقدام کنیم، نگاه سایر اعضای تیم درمان به موضوع تغذیه متفاوت‌تر خواهد بود. بدین ترتیب سایر افراد و دانش‌آموختگان دیگر رشته‌ها کمتر در موضوع تخصصی تغذیه مداخله خواهند کرد.

من از ابتدا در علوم پزشکی تهران بودم و طی سه دهه همین جا فعالیت علمی، آموزشی و پژوهشی داشتم.

نباید دانش تغذیه مورد غفلت قرار گیرد

دانشکده باید عملکرد‌های گسترده‌تری داشته باشد و مسئولیت‌های متعددی در حوزه‌های مختلف بر عهده بگیرد و این منوط به توسعه دانشکده است و باید هم به صورت عمودی و هم به صورت افقی توسعه پیدا کند، یعنی باید مسئولیت‌ها و عملکرد افزایش یابد و هم اعضای هیات علمی توانمند‌تر افزوده شوند؛ باید گروه‌های آموزشی در حوزه‌های تخصصی به صورت شناسنامه‌دار ورود پیدا کنند.

در هر حوزه که غفلت کردیم و از دیدگاه تغذیه مغفول مانده است، متاسفانه افرادی با تخصص‌های غیر مرتبط با تغذیه در آن ورود پیدا کردند.

نکته دیگر بحث اشتغال دانش‌آموختگان کارشناسی و کارشناسی ارشد تغذیه است که در صورت تخصص‌گرایی فرصت اشتغال برای این عزیزان بیشتر فراهم خواهد شد.

به قول استاد مرحوم زنده یاد دکتر کیمیاگر «تغذیه یک دانش است».

تغذیه یک علم است و باید افراد به ابعاد آن احاطه پیدا کنند و باید محورهای آن به صورت گسترده در جامعه ظهور پیدا کند و مورد توجه قرار گیرد تا عملکرد مؤثر داشته باشد.

امید داریم که با برقراری تفاهم و رفع موانع، شاهد بهبود جایگاه بهتری برای این دانش و دانش‌آموختگان آن در جامعه باشیم.

بیشتربخوانید:

پاسخ کارشناس تغذیه به برخی سوالات خوانندگان

چه چالش‌های جدی در تغذیه مردم وجود دارد؟

بحث سلامت یک بخش جداگانه از سایر بخش‌ها نیست و مباحث اقتصادی و فرهنگی در آن تاثیرگذار است. موارد مختلفی روی سبک زندگی و تغذیه افراد هر جامعه تاثیرگذار است. آموزش و آگاهی‌بخشی به افراد جامعه می‌تواند خیلی راه‌گشا باشد. به اعتقاد من نظام حکمرانی کشور باید در این مسیر سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهد. دانشکده‌های تغذیه و بخش خصوصی نیز باید در آگاهی‌بخشی جامعه ورود بیشتری پیدا کنند. متاسفانه آموزش تغذیه در جامعه از طریق رسانه‌های غیر قابل اعتماد و اصطلاحاً تقلبی یا غیر موثق خیلی‌خیلی رشد پیدا کرده است که می‌تواند گیرندگان این اخبار و اطلاعات را دچار سردرگمی کند.

اما دانشگاه‌ها به عنوان یک مسیر معتبر می‌توانند برای آگاهی بخشی به جامعه کمک کنند و مرجع قابل استنادی باشند. یکی از اهداف دانشکده‌ها سوق دادن اعضای هیات علمی به سمت اطلاع‌رسانی‌های مربوطه است، البته اهداف دانشگاه به سمتی پیش می‌رود که به اعضای هیات علمی آموزش‌هایی در خصوص نحوه صحیح و مناسب اطلاع‌رسانی مباحث علمی و پزشکی نیز ارائه شود. رویکرد اجتماعی در ارتقای اعضای هیات علمی راهگشا خواهد بود.

آموزش تنها راه مؤثر و کاربردی اصلاح سبک تغذیه جامعه است که باید مورد حمایت و سرمایه‌گذاری حکمرانی قرار گیرد.

تغذیه و بیماری‌های غیر واگیر، دغدغه جدی پیش رو

به نظر می‌رسد عامل مهم و عمده که الان موجب افزایش بیماری‌های مزمن غیر واگیر و گسترش عوارض آن می‌شود، تغذیه است که می‌توان با اصلاح سبک تغذیه جامعه با کمترین هزینه به نتیجه رسید، ولی متاسفانه حکمرانی توجه کمتری به موضوع پیشگیری دارد؛ و به جای پیشگیری به درمان توجه بیشتری می‌شود.

حفره عظیم بیماری‌های مزمن غیر واگیر و عوارض آن، صرفاً با سرمایه‌گذاری در زمینه اطلاع‌رسانی در مسیر آگاهی‌بخشی و پیشگیری، پوشیده و مرتفع خواهد شد. این مسیر به شدت کم هزینه است و به ظاهر سود‌آور نیست، ولی در دراز مدت بار بیماری‌ها و هزینه بهداشت و درمان را کاهش خواهد داد.

به عنوان مثال یکی از علل مهم بروز مشکلات کبدی و نارسایی کبد که نیازمند انجام پیوند کبد خواهد شد، همین موضوع کبد چرب و مشکلات تغذیه‌ای است که تنها راه پیشگیری از آن فقط رعایت اصول تغذیه‌ای و تحرک کافی است؛ هیچ راه‌حل دیگری ندارد. با اصلاح تغذیه بار مالی زیادی را از دوش نظام سلامت بر می‌داریم که با تلاش همکاران تغذیه و مدیران وزارت بهداشت و اطلاع‌رسانی‌های عمومی این بار سنگین عوارض بیماری‌های غیر واگیر برداشته خواهد شد.

بیشتربخوانید:

چگونه رژیم غذایی از زوال عقل جلوگیری می‌کند؟

راه‌اندازی رشته‌های تخصصی در زمینه تغذیه

تغذیه از سلول تا جامعه یعنی در هر محوری از تغذیه باید یک متخصص جداگانه وجود داشته باشد. وقتی به موضوع تغذیه سلولی اشاره می‌کنیم، باید به این محور به طور اختصاصی توجه شود و به ابعاد سلولی و مولکولی اهتمام کنیم یا اینکه موضوع تغذیه کودکان و سالمندان باید هر کدام متخصص خود را داشته باشند و باید به واسطه این نگرش جلو برویم.

راه‌اندازی کارشناسی ارشد رشته «تغذیه سالمندان» به عنوان یک رشته دانشگاهی باعث می‌شود تا در آینده، سالمندان بدانند باید برای مشکل خود به یک دانش‌آموخته متخصص مراجعه کنند، چون این مسیر نیازمند کسب دانش و تجربه کافی است و این افراد باید در بخش‌های مرتبط با سالمندان و خانه‌های سالمندان فعالیت کرده و در آنجا خدمت ارائه کنند.

یکی از رویکردهایی که اصرار دارم، تغذیه سالمندان است تا هم جامعه از این افراد متخصص بهره‌گیری کند و هم سیستم بهداشتی و درمانی باید بداند که به این گروه سنی چه خدماتی ارائه دهد. دانش‌آموختگان می‌توانند در مراکز درمانی، خانه‌های سالمندان و سطح جامعه خدمات پیشگیری و درمانی یا آموزشی را ارائه دهند.

اینکه تصور کنیم با مطالعه یک فصل از یک کتاب می‌توانیم به موضوع سالمندی احاطه پیدا کنیم، قابل پذیرش نیست.

برای تدوین کوریکولوم این رشته از تمام گروه‌ها و متخصصان مرتبط برای همکاری دعوت کردیم، به عنوان مثال از همکاران طب سالمندی کمک گرفتیم تا راهنمایی‌های لازم را انجام دهند. همچنین از افرادی که در زمینه «طب تسکینی» فعالیت دارند هم کمک گرفتیم.

برای حفظ و ارتقای سلامت سالمندان و درمان بیماری‌ها و عوارض سالمندی که فرد دچار آن می‌شود، باید دانش‌آموخته تغذیه سالمندی در این موضوع ورود پیدا کند.

در زمیه تغذیه کودکان نیز همین دیدگاه وجود دارد. گروه آموزشی طب کودکان دانشگاه علوم پزشکی تهران کمک کردند و از همکاران متخصص کودکان و به خصوص گوارش کودکان دعوت کردیم تا کوریکولوم مناسبی برای رشته «تغذیه کودکان» تدوین کنیم.

به نظر می‌رسد اگر نیازهای سایر اعضای گروه درمان را بدانیم و بر اساس آن نیازها، کوریکولوم آموزشی مناسب را جهت درمان و آموزش جامع تدوین کنیم، نتایج خوبی خواهیم گرفت.

ضرورت دارد قبل از مواجهه با موج عظیم سالمندی در جامعه برنامه‌ریزی لازم را انجام دهیم.

به همین خاطر جهت روبرو شدن با این سونامی سالمندی باید تمهیدات لازم را در نظر گرفت و افرادی را آموزش داد. این افراد هم در پیشگیری می‌توانند کمک کنند تا یک فرد با کیفیت بهتری به موقعیت سالمندی برسد و با شرایط بهتری زندگی خود را ادامه دهد و همچنین از سوی دیگر اگر سالمندی دچار بیماری شد، می‌توان کمک‌های درمانی لازم در راستای درمان مناسب ارائه کرد.

دانشکده علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشجویان مختلف

حدود صد و پنجاه نفر دانشجو داریم؛ بیشتر دانشجویان ایرانی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای رشته‌های مرتبط تغذیه هستند. در مقطع کارشناسی ارشد تغذیه بالینی، تغذیه ورزشی، تغذیه جامعه و علوم تغذیه؛ در مقطع دکترا در رشته‌های سیاست‌های غذا و تغذیه و همچنین رشته علوم تغذیه دانشجو داریم.

البته در این رشته‌ها و مقاطع دانشجویان خارجی نیز داریم و هر روز شاهد درخواست‌های پذیرش دانشجو از کشورهای مختلف به ویژه همسایگان و کشورهای هدف هستیم.

دانشگاه علوم پزشکی تهران شعبه‌ای در کشور عراق، شهر کربلا با اسم شعبه «سبطین» دائر کرده است. در این راستا جلسه و دیداری با رئیس این شعبه داشتیم که پیرو آن تمایل فراوانی برای فعالیت دانشکده تغذیه در این شعبه مطرح شد. به زودی در شعبه «سبطین» فضایی برای تأسیس دانشکده علوم تغذیه تخصیص داده خواهد شد.

برای راه‌اندازی رشته «علوم تغذیه» در کشور عراق در مقطع کارشناسی اقداماتی انجام شده است. راه‌اندازی مقطع دکترای حرفه‌ای تغذیه بالینی هم مطرح شد که مورد استقبال قرار گرفت. مقدمات آن در حال انجام است و کوریکولوم اولیه برای تدریس به دانشجویان عراقی نوشته شده که پس از تأیید اجرایی خواهد شد.

راه‌اندازی رشته صنایع غذایی با گرایش «کنترل کیفیت»

درخواست گروه آموزش صنایع غذایی را مرداد ماه سال پیش داشتیم که خوشبختانه دانشگاه با این درخواست موافقت کرد و در شورای گسترش کلان منطقه‌ای نیز مورد تأیید قرار گرفت و بازدید اعضای «هیات بورد» هم انجام شد. به لطف خدا برای امسال دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد رشته «صنایع غذایی» با گرایش «کنترل کیفی» پذیرش خواهیم کرد. این گروه راه‌اندازی شده و اعضای هیات علمی آن نیز جذب شده‌اند. این یک ارزش افزوده برای دانشگاه است و به همکاران در شعبه سبطین عراق هم اعلام کردیم که آمادگی راه‌اندازی «مقطع کارشناسی رشته علوم و صنایع غذایی» با گرایش «کنترل کیفی» داریم. الان برنامه داریم تا سه دوره آموزشی پیرامون تغذیه در کشور عراق راه‌اندازی کنیم.

برخی از مهم‌ترین پایان‌نامه‌های دانشجویی

با توجه به این که در گروه سلولی و مولکولی فعالیت می‌کردم، عمده مباحث پایان‌نامه‌ای با موضوعات سلولی و مولکولی و بیوشیمی بود. در حوزه‌های مختلف مطالعات حیوانی و مطالعات بالینی داشتم. مطالعات کوهورت و مورد شاهدی نیز داشتم. مطالعات در زمینه دیابت نیز برقرار بود با این دیدگاه که با استفاده از مکمل‌ها در کنار دارو درمانی عوارض بیماری‌ها را کاهش دهیم. در خصوص بیماری‌های قلبی و عروقی و بیماری‌های کلیوی هم بررسی‌ها و مطالعاتی داشتم. در خصوص بیمار‌های پوستی هم پژوهش انجام دادیم. از آنجایی که پایان‌نامه تحصیلی در خصوص عارضه پوستی «درماتیک اتوپیک و آلرژی پوستی» بود، در این زمینه هم دانشجویانی داشتم.

توصیه مهم و پیام به مردم

مهم‌ترین توصیه من برای عموم مردم این است که اطلاعات علمی و تغذیه‌ای خود را از منابع معتبر و دانشگاهی تهیه کنند و از مجرا و منابع صحیح این اطلاعات را کسب کنند. برای اینکه نتیجه مثبت بگیرند، باید در ابتدا منابع کسب اطلاعات علمی را اعتبار‌سنجی بکنند. هموطنان نباید به هر مطلبی که دسترسی دارند، اعتماد کنند و برای اطمینان‌خاطر بهتر است از متخصصین تغذیه و کارشناسان تغذیه که در همه نقاط کشور در دسترس هستند، راهنمایی بگیرند. اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها نیز با تواضع، دانش و تجربه خود را به اطلاع هموطنان می‌رسانند.

باید بدانیم که تغذیه سالم روی سلامت انسان و پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها نقش دارد. با داشتن تغذیه سالم می‌توانیم زندگی و دوران سالمندی به دور از بیماری‌ها و دردمندی داشته باشیم.

بیماری غیر واگیر نیازمند مدیریت در درمان است

فعالیت فیزیکی به دلایل مختلف از جمله مشغله زیاد افراد خیلی کم شده و این مساله در آینده نزدیک موجب شیوع بیشتر بیماری‌های غیر واگیر و امراض قلبی و عروقی خواهد شد؛ شیوع کبد چرب که روز‌افزون است، به سبک تغذیه ارتباط دارد.

وجود رستوران‌های عرضه فست‌فود به واقع تهدید‌کننده سلامت افراد است و عاملی مخرب برای سلامت کبد، قلب و عروق خواهند بود.

راهی جز اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مردم وجود ندارد تا بدین ترتیب باعث پیشگیری از بیماری‌ها شویم.

مشکلات سلامتی مردم با سبک تغذیه سالم تا حدود زیادی قابل اصلاح و کنترل است. تغییر شیوه زندگی و سبک نادرست تغذیه که طی دهه‌های اخیر رواج پیدا کرده است، می‌تواند کشور را با سونامی شیوع بیماری‌های غیر واگیر قلبی، عروقی، کبدی و کلیوی و سکته‌های مغزی و گسترده روبرو کند. کبد چرب و نارسایی کبد نگرانی دهه‌های آینده است؛ بخش عمده‌ای از سرانه و بودجه بهداشتی کشور صرف درمان و رسیدگی به بیماری‌های مزمنی می‌شود که عمده این بیماری‌ها غیر واگیر است. باید دانست که بیماری‌های مزمن و غیر واگیر درمان قطعی ندارند و در اصل این بیماری‌ها فقط «مدیریت» می‌شوند.

عوارض بیماری‌های غیر واگیر مانند دیابت متعدد است و تقریباً روی تمام ارگان‌های مختلف بدن از جمله چشم، قلب و عروق، کلیه و ... تأثیر می‌گذارد.

به دنبال دیابت مجموعه‌ای از بیماری‌ها خواهیم داشت که راه‌حل پیشگیری از آن فقط آموزش جامع مداوم مردم است.

دانشکده علوم تغذیه و افق پیش روی آتی

اگر دانشکده علوم تغذیه به این جایگاه رسیده است، حاصل تلاش استادانی بوده که طی سالیان گذشته بسیار زحمت کشیدند و در راستای تربیت نیروهای دانش‌آموخته همت داشتند. استادان پیشکسوتی که سالیان سال زحمت کشیدند.

سابقه دانشکده علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران زیاد نیست، ولی از ابتدا به واسطه اینکه جزئی از دانشکده بهداشت بوده است، قدمت زیادی دارد. نیروهای آموزشی با قدمت حدود نیم قرن دانشکده بهداشت، نقش موثری در تربیت نیروهای دانشگاهی مقاطع مختلف تحصیلی و گرایش‌های متنوع داشتند.

اکنون با همدلی و همفکری جامعه دانش‌آموختگان تغذیه کشور در تلاش هستیم تا جایگاه شغلی رشته تغذیه را ارتقا بخشیم و به واسطه آموزش به جامعه بتوانیم سلامت مردم را ارتقا بدهیم. بدین ترتیب در پیشگیری از بیماری‌ها می‌توانیم با همدلی متخصصان، کارشناسان تغذیه و بیماران در بحث درمان و پیشگیری تلاش کنیم.

اقدام برای راه‌اندازی کلینیک تغذیه زیر مجموعه دانشکده علوم تغذیه از دیگر اقداماتی بود که در این راستا انجام شده است. بدین ترتیب اعضای هیات علمی دانشگاه در این کلینیک مستقر خواهند شد و آموزش دانشجویان تغذیه در زمینه بهداشت و پیشگیری نیز در دستور کار قرار دارد.

امیدوارم با همکاری و همدلی بتوانیم جایگاه دانش تغذیه و دانش‌آموختگان این رشته را ارتقا دهیم.