به قلم : دکتر مینا عبدالهی ، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران
دکتر محسن صدیقیان : متخصص تغذیه و رژیم درمانی ؛ دانشگاه علوم پزشکی تهران
تحریریه زندگی آنلاین : اضافه وزن و چاقی علت‌های مختلفی دارند؛ از جمله می‌توان به سابقه خانوادگی، اضطراب و استرس، عدم خواب منظم، عدم تحرک و مصرف مواد پلاستیکی و شیمیایی و نیز مصرف برخی داروها اشاره کرد. معمولاً اهمیت اضافه وزن و چاقی ناشی از مصرف داروها در نظر گرفته نمی‌شود. از جمله این داروها می‌توان برخی داروهای دیابتی، داروهای فشار خون، داروهای ضد افسردگی، آنتی‌هیستامین‌ها و ضد تشنج‌ها را نام برد، البته این بدان معنا نیست که شما داروی خود را مصرف نکنید یا میزان مصرف را خودسرانه تغییر دهید، بلکه باید با آگاهی از اثر داروی مصرفی با راهکارهایی مانند مشاوره با متخصص تغذیه از افزایش وزن و چاقی خود جلوگیری کنید و یا در صورت امکان با پزشک خود برای تغییرنوع داروی مصرفی مشورت کنید.
کدام داروها می‌توانند باعث افزایش اشتها و وزن شوند؟
همانطور که می‌دانیم اضافه وزن در نتیجه عدم تعادل مابین مصرف غذا و فعالیت بدنی رخ می‌دهد. چاقی زمینه‌ساز بیماری‌های مختلفی است از جمله بیماری‌های کبدی، سرطان، ناباروری، بیماری قلبی عروقی، دیابت، پرفشاری خون و سکته مغزی.
اضافه وزن و چاقی علت‌های مختلفی دارند که از آن میان می‌توان به سابقه خانوادگی، استرس و عدم خواب منظم، عدم تحرک و مصرف مواد پلاستیکی و شیمیایی و نیز مصرف برخی داروها اشاره کرد. در واقع شاید خیلی از افراد ندانند که دارویی که برای درمان توسط پزشک متخصص تجویز شده است می‌تواند باعث افزایش اشتها و به دنبال آن اضافه وزن و چاقی شود. این بدان معنا نیست که شما نباید داروی مصرفی خود را مصرف کنید یا میزان مصرف را سرخود تغییر دهید، بلکه باید با آگاهی از اثر داروی مصرفی با راهکارهایی مانند مشاوره با متخصص تغذیه از افزایش وزن و چاقی خود جلوگیری کنید و یا در صورت امکان با پزشک خود برای تغییر نوع داروی مصرفی مشورت نمایید.
داروهای افزایش دهنده اشتها و وزن
داروهایی که می‌توانند سبب افزایش وزن شوند، عمدتاً داروهای دیابتی، داروهای بیماری‌های روانی، ضدافسردگی، کورتون‌ها و داروهای ضد فشارخون می‌باشند. استفاده از این داروها باید با دقت ارزیابی و در صورت امکان داروی جایگزین با اثرات زیان‌بار کم‌تر جایگزین شود.
در اینجا لیستی از داروهایی که ممکن است سبب افزایش اشتها و افزایش وزن شوند را می‌گذاریم تا با این داروها آشنا شوید:
داروهای ضد جنون (الانزاپین و کلوزاپین)،
داروهای ضد افسردگی (مهارکننده‌های برداشت سروتونین، سه‌حلقه‌ای‌ها، داروهای مهار‌کننده مونوآمین اکسیدازها)،
داروهای ضد تشنج (گاباپنتین، واپروآت، کاربامازپین و لیتیم)،
داروهای استروئیدی یا کورتون‌ها (داروهای ضد بارداری خوراکی و کورتیکواستروئیدها)،
داروهای دیابتی (انسولین و سولفونیل اوره‌آز)،
آنتی‌هیستامین‌ها،
داروهای فشار خون (بتا بلوکرها مانند آتنولول)
هر کدام از این دسته‌های دارویی داروهای جایگزینی دارند که روی وزن تاثیری نداشته و یا حتی می‌توانند سبب کاهش وزن شوند، به عنوان مثال متفورمین که در کنترل قند و دیابت مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌تواند تا حدودی موجب کاهش وزن نیز بشود، با این حال تشخیص داروی مورد نیاز شما، با پزشک متخصص است، ولی می‌توانید در این باره با او مشورت نمایید.
راهکارهای مقابله با افزایش وزن و چاقی به دنبال مصرف داروها
به هر حال ممکن است با توجه به شرایط شما پزشک متخصص برایتان دارویی را تجویز کند که امکان جایگزین کردن آن با دارویی که روی اشتها و وزن تأثیر نداشته باشد، وجود ندارد، لذا نکات زیر را حتماً به خاطر داشته باشید. حتماً تحت نظر متخصص تغذیه باشید که با توجه به بیماری شما رژیم متعادل و متناسب با بیماری تنظیم کند، تا از اضافه وزن و چاقی پیشگیری کنید و همچنین دچار کمبود برخی مواد مغذی و عوارض مرتبط با بیماری و مصرف داروها نشوید.
سرعت غذا خوردن را بایستی کاهش دهید، به طوری که حداقل غذا خوردن شما 20 دقیقه طول بکشد.
مصرف میوه و سبزیجات تازه. تا جای ممکن مواد غذایی را به صورت خام و تازه مصرف کنید.
مصرف لبنیات کم چربی و بدون چربی با تاکید بر انواع پره بیوتیک و کفیر.
بهتر است از انواع گوشت سفید مانند مرغ و ماهی و به جای گوشت قرمز از سویا استفاده کنید.
مصرف نوشابه‌ها، آبمیوه‌های مصنوعی، شیرینی‌های خامه‌ای، سوسیس، کالباس، چیپس، پفک و انواع مواد مصنوعی را کنار بگذارید.
نوشیدن 8 لیوان آب در روز را فراموش نکنید.
خواب مناسب را فراموش نکنید. اثرات مفید خواب حداقل 8-7 ساعت در شب (با حداقل نور) در تعادل هورمونی و تنظیم وزن به خوبی شناخته شده است. خواب مناسب سبب حفظ عملکرد طبیعی هورمون‌های مربوط به اشتها و استرس شده و متابولیسم را افزایش می‌دهد. دوش گرفتن، اجتناب از مصرف کافئین و شرایطی از جمله دمای مناسب و خنک اتاق و نیز نور مناسب اتاق باعث خواب آرام و مناسب می‌گردد.
استرس و اضطراب خود را کاهش دهید. استرس منجر به تولید هورمون کورتیزول می‌شود که با کنترل اشتها، متابولیسم و خواب تداخل می‌کند.
ورزش و فعالیت فیزیکی. روزانه یک ساعت پیاده‌روی یا درجا زدن و یا ایروبیک با سرعت آهسته گزینه خوبی است. علاوه بر یکساعت ورزش روزانه، هر روز پس از هر وعده غذا 10-5 دقیقه ورزش سبک به هضم غذا و روند کاهش وزن کمک بسیار زیادی می‌کند. ورزش با شدت کم تا متوسط (پیاده‌روی، شنای آرام، یوگا، آرام دویدن و ...) به مدت 30-45 دقیقه 4 بار در هفته برای بالا نگه داشتن متابولیسم و بهبود روند کاهش وزن توصیه می‌شود.
