به قلم : دکتر سید ضیاءالدین مظهری ؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : به طور قطع، نقش و اثر مواد غذایی مختلف نیز به صورت بازدارنده یا مساعدکننده در فرآیند لخته شدن خون شناخته شده‌اند که در سطور بعدی به آن‌ها اشاره خواهیم کرد، ولی از شما یاران همراه و دوستان علاقه‌مند درخواست می‌شود به توصیه‌های زیر توجه فرموده و علاج واقعه را قبل از وقوع به عمل آورید.
به وجود آمدن لخته در سیستم گردش خون از عوامل عمده سکته‌های قلبی و مغزی است. چند عامل مهم تأثیرگذار در ایجاد لخته عبارت‌اند از:
الف) استعداد و گرایش پلاکت‌های خون در جهت ایجاد لخته و غلظت بالای آن‌ها (پلاکت‌های خون، سلول‌های کوچک و ریز نقشی هستند که با انباشتگی و چسبیدن به یکدیگر یا به دیواره رگ‌های بدن، زمینه‌ساز به وجود آمدن لخته تلقی می‌شوند).
ب) فیبرینوژن که از جنس پروتئین‌ها است به عنوان سنگ بنای لخته‌های ایجاد شده، نقش‌آفرینی کرده و افزایش یافتن مقدار آن در جریان خون شاخصی در احتمال بروز لخته به حساب آورده می‌شود.
ج) سیستم فیبرینولیتیک: وظیفه عمده این سیستم شکستن و حل کردن لخته‌های به وجود آمده در شرایط مختلف است تا از بروز ترومبوفیلیت در اندام‌ها یا خطر سکته‌های احتمالی ناشی از لخته شدن در شریان‌های خون رسان مغز و قلب جلوگیری شود.
بیشتربخوانید:
علائم لخته خون که هرگز نباید نادیده بگیرید
توصیه‌های مفید در جهت پیشگیری از لخته شدن خون
1- از کاهش آب بدن به‌خصوص تحت تأثیر تعریق یا افزایش درجه حرارت محیط، تب، اسهال، استفراغ یا مصرف بی‌رویه داروهای مدر و یا در طول مسافرت‌های طولانی‌مدت با هواپیما جلوگیری کنید. برای تأمین و تضمین سلامتی خود در تمام طول روز به مقدار فراوان از آب و مایعات مختلف استفاده کنید، به خصوص صبح‌ها ناشتا نوشیدن 1-2 لیوان آب بسیار تأثیرگذار است و در فاصله وعده‌های غذایی حتی بدون احساس تشنگی با نوشیدن چند لیوان آب به شادابی و سلامتی خود کمک کنید.
2- کاهش تدریجی اضافه وزن فعلی به‌طوری که:
- کاهش وزن در هفته حداکثر از 750 گرم تجاوز نکند؛
- در اجرای برنامه رژیم غذایی، تحت هیچ شرایطی به حذف کامل هیچ‌یک از گروه‌های غذایی در جهت رسیدن سریع به وزن مطلوب استفاده نشود؛
- به موازات بهره‌گیری از رژیم‌های متناسب، متنوع و غنی از مواد مغذی و حیاتی به تأمین آب و مایعات بدن نیز توجه نموده و حداقل 2/5 لیتر مایعات به صورت شیر و فرآورده‌های کم‌چرب آن، آب، چای، آب‌میوه‌های شیرین نشده و سبزی‌های مورد علاقه خود استفاده کنید.
* توجه: افرادی که دچار بیماری قند هستند، در برنامه غذایی روزانه خود ترتیبی اتخاذ کنند که به افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) و یا کتواسیدوز مبتلا نشوند. مشاوره با یک متخصص تغذیه یا پزشک معالجتان در این مورد، راه گشا می‌باشد و سلامتی و طول عمر شما را تضمین و تأمین می‌کند.
بیشتربخوانید:
این مواد غذایی از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند!
3- اقدام به موقع و حساب شده در جهت کاهش چربی‌های خون، کلسترول و تری‌گلیسرید بسیار پر اهمیت است.
4- استفاده از غذاهای کم‌چرب و کم‌کلسترول به‌طوری که دریافت اسیدهای چرب اشباع شده زیر 7 درصد بوده و مصرف کره کاکائو، روغن نارگیل و چربی‌های حیوانی غیر از ماهی حذف یا بسیار محدود شود و مقدار کل چربی تعیین شده را نیز به طور متناسبی در وعده‌های غذایی تقسیم کنید.
5- محدود کردن پروتئین به 0/8 گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن در روز و کاهش مصرف پروتئین‌هایی که منشأ حیوانی دارند، به خصوص گوشت‌های قرمز همچنین عدم استفاده و یا به حداقل رساندن منابع غذایی حاوی اسید آراشیدونیک با مقدار فراوان مثل دل، قلوه، مغز و پیه گاو و گوسفند توصیه می‌شود.
6- استفاده بیشتر از منابع غذایی که منشأ گیاهی دارند؛ به ویژه انواع سبزی و میوه‌جات؛ به طوری که از طریق مصرف آن‌ها بیش از 20 گرم فیبر برای هر 1000 کیلو کالری دریافتی وارد دستگاه گوارش گردیده و بدین ترتیب نه تنها با خشکی مزاج احتمالی مبارزه می‌شود بلکه اثر تعدیلی فیبرها را در جذب مواد قندی و چربی‌ها، و نیز خنثی‌سازی مواد سرطان‌زا، امکان‌پذیر می‌سازد. (در صورت استفاده از سبوس گندم جهت افزایش مقدار فیبر دریافتی نوشیدن چندین لیوان آب اضافی فراموش نگردد چرا که در غیر این صورت خود عامل خشکی مزاج می‌گردد).
7- استفاده از جیره غذایی حاوی شیر و فرآورده‌های کم‌چرب آن یا ماهی، با انواع منابع گیاهی همراه با کاهش مصرف مواد غذایی قندی، اقدامی در جهت دستیابی به نشاط و شادابی تلقی خواهد شد.
8- استفاده بیشتر از منابع غذایی حاوی اسید چرب امگا 3 مثل شاه ماهی، تن، ماهی آزاد، خال‌مخالی و ساردین به موازات محدود کردن مقدار مصرف چربی در برنامه روزانه.
9- مصرف 5-10 گرم روغن ماهی با ویتامین E به مقدار 100-150 میلی‌گرم در روز، یک عامل بازدارنده از لخته شدن خون تلقی می‌شود.
10-خوردن صبحانه و عدم حذف آن، به مقدار قابل توجهی موجب کاهش لخته شدن خون و چسبندگی پلاکت‌ها می‌شود، چرا که میزان بتا ترومبوگلوبولین که نمایانگر فعالیت پلاکت‌ها برای ایجاد لخته است در افرادی که صبحانه میل نمی‌کنند در مقایسه با افرادی که صبحانه میل کرده‌اند 2/5برابر بیشتر می‌شود. پس برای سلامت خود و فرزندانتان از همین امروز به خوردن صبحانه در محیط گرم و صمیمی خانواده اقدام کنید تا ضمن کمک به سلامت قلب و عروق خودتان، به عنوان یک الگوی خوب در قبال عادت دادن فرزندانتان به دریافت منظم غذا در وعده‌های سه‌گانه و میان وعده‌ها تأثیر خواهید گذاشت.
بیشتربخوانید:
علائم خطرناک لخته شدن خون ؛ این نشانه‌ها را جدی بگیرید
نگاهی به نقش مواد غذایی در فرآیند لخته شدن خون
* روغن زیتون: این روغن علاوه بر اثر حفاظتی بر روی شریان‌های بدن، چسبندگی پلاکت‌های خون را به تأخیر
می‌اندازد؛ زیرا با کاهش دادن مقدار ترمبوکسان که از عوامل افزایش چسبندگی پلاکت‌ها تلقی می‌شود، نقش حفاظتی خود را در ایجاد لخته اعمال می‌نماید. نمونه بارز این اثر مفید، رژیم غذایی مدیترانه‌ای می‌باشد که غنی از زیتون، ماهی، سیر یا حبوبات و سبزی جات می‌باشد و از این جهت است که آمار مبتلایان به بیماری قلبی- عروقی در کشورهای حاشیه دریایی مدیترانه به کمترین مقدار رسیده است.
* زنجبیل، زیره و جعفری: این سه ادویه معطر، از تجمع پلاکت‌ها جلوگیری و در رقیق کردن خون تأثیرگذارند، به ویژه اثر جعفری را بعضی از متخصصان، هم‌تراز نقش آسپرین می‌دانند و احتمال می‌دهند اوجنول (Eugenol) موجود در جعفری خشک حتی بعد از تشکیل لخته نیز اثر مفید خود را در کاهش حجم و برطرف کردن بعضی از لخته‌ها از طریق سیستم پروستاگلاندین اعمال می‌کند. ماده فعال موجود در زنجبیل نیز جینجرول (Gingerol) نام دارد که اثر مشابهی با آسپرین دارد.
افرادی که در حال حاضر از داروهای ضد انعقادی استفاده می‌کنند پیشنهاد می‌شود قبل از شروع کردن به مصرف زنجبیل با پزشک معالج خود مشورت کنند.
* فلفل قرمز تند: مصرف فلفل قرمز تند اثر کوتاه مدتی بر روی لخته شدن خون از خود نشان می‌دهد.
* قارچ‌های سیاه یا گوش درخت: این قارچ‌ها دارای مواد رقیق کننده خون هستند. از جمله این مواد می‌توان به آدنوزین اشاره کرد که در سیر و پیاز نیز موجود است. اگر شما نیز مثل بعضی از افراد با خوردن انواع ادویه‌جات دچار ناراحتی معده می‌شوید از خوردن آن‌ها خودداری کنید.
* چای: چای چه به صورت سبز یا سیاه، با دارا بودن ترکیبات مفید و مؤثر مختلف، مانع تجمع پلاکت‌ها و تولید ترمبوکسان گردیده و قابلیت حل شدن لخته‌های ایجاد شده را افزایش می‌دهد. از جمله ترکیبات تأثیرگذار در چای می‌توان به نوع خاصی از تانن به نام کاتچین اشاره کرد.این ترکیب نه تنها هم تراز آسپرین از تجمع پلاکت‌ها جلوگیری می‌نماید بلکه از تکثیر سلول‌های ماهیچه‌ای صاف دیواره شریان‌ها نیز که تحت تأثیر کلسترول LDL افزایش یافته، تولید می‌شود و منجر به تشکیل پلاک در دیواره سرخرگ‌ها می‌شود، تا اندازه‌ای جلوگیری می‌کند.
* میوه‌ها و سبزی‌ها: به‌طور کلی میوه‌ها و سبزی‌ها به علت دارا بودن ویتامین C و فیبرهای محلول و نامحلول، یک عمل حفاظتی در قبال غلظت خون و کاهش میزان فیبرینوژن و فشارخون دارند. به همین علت افرادی که گیاه‌خوارند نه تنها احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ را از خود دور کرده‌اند بلکه دارای خون رقیق‌تر و فشارخون و فیبرونوژن پایین‌تر از افراد هم‌سن‌وسال خود هستند.
از طرف دیگر استفاده مداوم از سیر، پیاز و سبزی جات به صورت خام یا پخته ولی بدون افزودن روغن‌های حیوانی، اشباع شده و نمک زیاد احتمال سکته‌های مغزی ناشی از لخته شدن خون یا خونریزی‌های ناشی از پاره شدن رگ‌های مغزی را به نحو چشمگیری کاهش می‌دهد.
سکته مغزی عامل مصیبت ماندگار
اگرچه با افزایش سن احتمال بروز سکته مغزی بیشتر می‌شود ولی با انتخاب روش زندگی متعادل و تغذیه مناسب احتمال بروز سکته مغزی نادرتر و یا شدت صدمات وارد شده ناشی از این عارضه کمتر می‌شود. همان‌طوری که مصرف میوه و سبزی‌ها در کاهش خطر لخته شدن خون و حمله‌های قلبی تأثیرگذار است، به همین منوال نیز بهره‌مند شدن از این نعمت‌های حیات‌بخش خداوند در وعده‌های غذایی روزانه و کاهش مصرف نمک، چربی‌های اشباع شده حیوانی، قندهای ساده و عدم مصرف الکل، خطر سکته مغزی را از شما دور می‌کند.
* هویج، اسفناج و سیب‌زمینی: میل کردن هویج به صورت خام یا پخته به مقدار 5 بار یا بیشتر در هفته، (به تعداد 1/5 عدد)، یا سه چهارم لیوان پوره سیب‌زمینی یا سه لیوان اسفناج پخته در روز، حداقل 35-45 درصد خطر حمله قلبی را کاهش می‌دهد. گرچه عده‌ای از پژوهشگران وجود بتاکاروتن و ویتامین C موجود در سبزی جات سبز، زرد و رنگی را دلیل این موضوع می‌دانند، ولی گروه دیگری از محققان عقیده دارند، میل کردن گروه‌های غذایی حاوی پتاسیم بالا به خصوص در افرادی که بالای 50 سال سن دارند، بروز سکته مغزی را 40 درصد تقلیل و فشارخون آن‌ها را کاهش می‌دهد.
در بررسی‌های به عمل آمده بر روی موش‌های آزمایشگاهی که از جیره غذایی حاوی پتاسیم بیشتری نسبت به گروه‌های مشابه استفاده کرده بودند مشخص شد نه تنها به خونریزی مغزی دچار نگردیدند بلکه مصرف پتاسیم اضافی عامل ایجاد قابلیت انعطاف در دیواره رگ‌های این گروه شده بود و در نتیجه از خطر افزایش فشارخون بالا، مصونیت یافتند.
* ماهی‌های پرچرب
اسید چرب امگا3 که در ماهی‌های پرچرب وجود دارد، به عنوان یک ماده ضد انعقاد ضعیف عمل کرده و با جلوگیری و کاهش احتمال تشکیل لخته، از انسداد عروق مغزی جلوگیری می‌کند.
* چای و چای سبز
با نوشیدن چای سیاه و سبز بدون قند و شکر، خطر حمله‌های مغزی نیز همانند سکته قلبی از شما دور می‌شود که علت آن وجود فلاونوییدها و سایر آنتی‌اکسیدان‌های موجود در چای است.
* نمک
نمک یکی از مواد مغذی لازم است؛ ولی در صورت مصرف زیاد حتی اگر به افزایش فشارخون منجر نشود، اثر مخربی بر بافت مغز دارد و احتمال سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
* آهن
آهن اگرچه یکی از مواد معدنی بسیار لازم جهت خون‌سازی و جلوگیری از کم‌خونی‌های ناشی از فقر آهن می‌باشد ولی مصرف خودسرانه و بیش از نیاز مکمل‌های آهن، امکان تخریب شریان‌ها را سرعت بخشیده و احتمال انسداد شریان‌های گردن (کاروتید Carotid) را تسریع می‌کند. تأکید می‌شود که ذخیره زیاد آهن در بافت‌ها، به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل برای بیماری شریان‌های کاروتید به خصوص در مردان تلقی می‌شود.
