به قلم : دکتر منصور ریسمانچیان - پزشک عمومی پژوهشگر تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : علیرغم پیشرفت‌های مستمری که در دنیای پزشکی به وجود می‌آید، چاقی کماکان یک خطر عمده برای سلامتی با مرگ‌ومیر 8/2 میلیون در سال باقی‌مانده است. اکثر بیماری‌های مزمن نظیر دیابت، افزایش فشارخون و بیماری‌های قلبی، به‌طور وسیعی به چاقی مرتبط هستند که این اخیر نیز، محصول شیوه زندگی ناسالم و عادت‌های غلط تغذیه ای می‌باشد. رژیم‌های غذایی که برای کاهش وزن طراحی مناسبی داشته باشند، اپیدمی چاقی را تا حدود زیادی می توانند مدیریت نمایند. امروزه یک برنامه غذایی که برای کاهش سریع وزن بسیارمعروف گشته است، برنامه ای‌ای است با کربوهیدرات بسیار کم و چربی بالا وبا عنوان رژیم کتوژنیک شناخته می‌شود. یک برنامه کتوژنیک شامل چربی زیاد، پروتئین متوسط و کربوهیدرات ناچیز می‌باشد. درشت مغذی‌های این برنامه غذایی به‌طور تقریبی به‌صورت 55 تا 60 درصد چربی، 30 تا 35 درصد پروتئین و 5 تا 10 درصد کربوهیدرات تقسیم می‌شوند. در یک برنامه 2000 کالری در روز، میزان کربوهیدرات چیزی حدود 20 تا 50 گرم خواهد بود.
بیشتربخوانید:
هرآنچه که باید درباره رژیم کتو بدانید
تاریخچه و منشأ
در سال 1921 اولین بار راسل وایلدر این برنامه غذایی را برای درمان صرع ( تشنج) بکار برد، و این نام هم توسط خود او به این برنامه داده شد. برای تقریباً یک دهه، این رژیم در دنیای پزشکی جایگاه یک برنامه غذایی درمانی را برای کودکان مبتلابه تشنج از آن خودکرده بود تا این‌که معروفیت آن توسط معرفی داروهای ضد تشنج متوقف گردید. ظهور مجدد این رژیم، به‌عنوان یک فرمول کاهش سریع وزن تا حدی جدید است و حداقل در کوتاه‌مدت مؤثر نشان داده‌شده است.
عوارض
تأثیرات کوتاه‌مدت ( 2 تا 7 سال) رژیم کتوژنیک به‌خوبی مشخص و گزارش‌شده‌اند. هرچند پیامدهای سلامتی درازمدت آن به خاطر محدودیت تحقیقات هنوز به‌خوبی درک نشده‌اند.
شایع‌ترین تأثیرات کوتاه‌مدت تخفیف این رژیم شامل مجموعه‌ای از علائم تهوع، استفراغ، سردرد، خستگی، گیجی، بی‌خوابی، مشکل در تحمل ورزش و یبوست می‌باشند که به‌عنوان آنفولانزای کنونی شناخته می‌شوند. این علائم پس از چند روز تا چند هفته، از بین می‌روند. اطمینان از دریافت کافی مایعات و الکترولیت‌ها ( سدیم ، پتاسیم و ...) برای رویارویی با این علائم کمک می‌کنند. عوارض طولانی‌مدت تر شامل کبد چرب، کمبود پروتئین در خون، سنگ کلیه و کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌باشند.
بیشتربخوانید:
احتیاط‌ها و ممنوعیت‌ها
افرادی که دیابت دارند و انسولین یا داروهای کاهنده قند خوراکی استفاده می‌کنند، اگر قبل از شروع رژیم، میزان دارو به‌طور متناسب تعدیل نگردد، دچار افت قندهای شدید خواهد شد.این رژیم در افراد دارای التهاب پانکراس ( پانکراتیت)، نارسائی کبدی، اختلال در سوخت‌وساز چربی، کمبود اولیه کارنیتین، پورفیری و کمبود پیروات کیناز ممنوع است.در افراد با رژیم کتوژنیک ممکن است به‌ندرت تست تنفسی الکل، به‌صورت کاذب مثبت شود.
اهمیت بالینی
عقیده عموم مبنی بر این‌که رژیم‌های با چربی بالا منجر به چاقی و بیماری‌های متعدد دیگر نظیر بیماری عروق کرونر قلب، دیابت، و سرطان می‌شوند، در مطالعات اخیر مشاهده نشده است. مطالعات حیوانی که در آن رژیم پرچربی استفاده‌شده بود، ارتباطی بین چربی برنامه غذایی و چاقی نشان نداد و برعکس کربوهیدرات بسیار پایین و چربی بالا نظیر کتوژنیک، کاهش وزن را تسهیل می‌کرد.
سایر موارد
پذیرش طولانی‌مدت برای رژیم کتوژنیک خیلی کم گزارش‌شده است و می‌تواند یک مسئله مهم و جدی باشد، ولی این مورد برای هر نوع تغییر در شیوه زندگی وجود دارد. اگرچه رژیم کتوژنیک برای کاهش وزن در افرادی که غیر از چاقی مشکل دیگری ازنظر سلامتی ندارند مؤثر است و کاهش وزن ایجادشده سریع، شدید و برای حداقل 2 سال قابل نگهداری است ولی درک تأثیرات بالینی، بی‌خطر بودن، قابل‌تحمل بودن توسط بدن، کارایی، مدت‌زمان درمان و پیش‌بینی پس از قطع رژیم کماکان چالشی است که نیازمند مطالعات بیشتر برای درک آن می‌باشد. یک رژیم کتوژنیک ممکن است از یک حداقل 2 الی 3 هفته تا 6 الی 12 ماه پیگیری شود. نظارت شدید بر عملکرد کلیوی در این دوران ضروری است و انتقال از رژیم کتوژنیک به یک رژیم استاندارد باید تدریجی و کنترل‌شده باشد. افراد دچار اضافه‌وزن که دارای سندروم متابولیک، مقاومت به انسولین و دیابت تیپ 2 هستند، با این رژیم و با کاهش کربوهیدرات، بهبودهایی در بیماری خود مشاهده خواهند کرد. کنترل قند به خاطر کم شدن کربوهیدرات راحت‌تر انجام می‌شود و حساسیت به انسولین نیز بهتر خواهد شد. بعلاوه کاهش وزن، به‌ویژه در ناحیه مرکزی (شکم) در کوتاه‌مدت مشهود خواهد بود . این رژیم می‌تواند برای کاهش فشارخون بالا، کنترل تری گلیسیرید و افزایش HDL کمک نماید. البته، LDL ممکن است افزایش یابد. رژیم کتوژنیک در برخی از اختلالات نورولوژیک نظیر تشنج، آلزایمر، ALS، آسیب مغز، و نیز جوش صورت، سرطان‌ها و اختلالات سوخت‌وساز نتایج قابل قبولی داشته است.
بیشتربخوانید:
رژیم غذایی کتوژنیک وتاثیر آن بر میل جنسی
چرا رژیم کتوژنیک را پیشنهاد نمی‌کنم؟
به‌هرحال با این‌که در کوتاه‌مدت رژیم کتوژنیک به کاهش وزن کمک می‌کند ولی در درازمدت نگهداری وزن ازدست‌رفته معمولاً انجام نمی‌شود. بعلاوه مطالعات بسیار نشان داده است که این رژیم همراه با عوارض متعددی بوده است که اغلب به علت کم شدن آب بدن، اختلال در الکترولیت‌های بدن و افت قندهای شدید منجر به ویزیت و پذیرش در اورژانس گونه است.
این رژیم یک شیوه زندگی سالم را ارائه نمی‌کند. برنامه غذایی که میوه‌جات را ممنوع یا محدود می‌کند ولی کره و خامه را نامحدود نگاه می‌دارد نمی‌تواند سلامتی به ارمغان بیاورد. از سوی دیگر صرف‌نظر از نام رژیم، هر برنامه غذایی که گروه‌های غذائی را حذف کند ،نمی‌تواند در درازمدت به‌صورت سبک زندگی سالم برای فرد عمل کند و بنابراین یک روز محکوم‌به رها شدن است. رها شدن هر برنامه غذایی، با توجه به این‌که ژن چاقی از بدن شخص حذف نخواهد شد، منجر به بازگشت وزن خواهد شد.
از سوی دیگر اگر کاهش وزن یک شخص را از یک عدد بالا به اعداد پایین ترزا به رسیدن یک شخص از پشت‌بام یک‌منزل به حیاط تشبیه کنیم، اگر شخص از پریدن استفاده کند مسلماً زودتر به نتیجه می‌رسد ولی به‌شدت آسیب می‌بیند، و درحالی‌که اگر از پلکان و بااحتیاط پایین بیاید، درست است که وقت بیشتری از او گرفته می‌شود، ولی معمولاً آسیبی در کار نخواهد بود. در رژیم‌های با کاهش وزن سریع، که رژیم کتوژنیک هم یکی از آن‌ها است نیز، درست است که شخص سریع وزن را کاهش می‌دهد، ولی عوارض آن به‌راحتی قابل‌چشم‌پوشی نمی‌باشد. نکته مهم دیگر این است که هدف از برنامه کاهش وزن اول سلامتی و دوم زیبایی می‌باشد. در تحقیقات انجام‌شده کاملاً اثبات‌شده است که کلسترول LDL و اسیداوریک در این نوع رژیم افزایش می‌یابد و منجر به افزایش ریسک بیماری قلبی و نقرس می‌شود. بنابراین هدف اولیه کاهش وزن به‌طورکلی زیر سؤال می‌رود.
بیشتربخوانید:
ارتباط رژیم غذایی کتو و بیماری خودایمنی
