دکتر محمد حضوری : متخصص تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : سرطان به مجموعه‌ای از بیماری‌ها اطلاق می‌شود که یک خصوصیت مشترک دارند و آن تقسیم کنترل‌نشده برخی سلول‌های بدن می‌باشد. در حال حاضر سرطان نام یک بیماری نیست، کابوسی است که هر روز نگران‌کننده‌تر از قبل رخ داده و متاسفانه شیوع آن رو به فزونی است. این بیماری مرموز و موذی، در حال حاضر دومین عامل مرگ و میر انسان‌ها بعد از انواع سکته‌های قلبی و مغزی است و حدود 16 درصد از مرگ و میر را در سطح جهان به خود اختصاص می‌دهد. امروزه شنیده‌های بسیاری در مورد شیوع بالای این بیماری در هموطنان گزارش می‌شود، اما بر اساس آمار (گزارش معاونت تحقیقات وزارت بهداشت در شهریور سال گذشته)، میزان بروز سرطان در مردان و زنان ایرانی از کل دنیا و کشورهای منطقه، کمتر است. در کشورهای دنیا، میزان بروز سرطان در مردان 219 سرطان در هر 100 هزار نفر و در زنان 198 سرطان در هر 100 هزار نفر است. در حالی که این عدد در مردان ایرانی 155 و در زنان ایرانی 128 نفر در هر صد هزار نفر است. به طورکلی، شیوع سرطان در ایران از متوسط دنیا کمتر است، البته نباید از نظر دور داشت که اگر برنامه ملی مبارزه با سرطان با رویکرد همه‌جانبه و چندبخشی اجرا نشود، به زودی و متاسفانه شاهد افزایش لجام گسیخته موارد این بیماری در سطح کشور خواهیم بود.
در خصوص شایع‌ترین نوع سرطانها در ایران، سرطان پروستات، پوست، معده، روده بزرگ و مثانه شایع‌ترین سرطانها در مردان و سرطان پستان، روده بزرگ، تیرویید، پوست و معده، پنج سرطان شایع در بین زنان ایرانی است و اگر هر دو جنس را باهم در نظر بگیریم، سرطان پستان، پروستات، روده بزرگ، پوست و معده، پنج سرطان شایع در بین ایرانیان است.
جالب است بدانید که در حال حاضر هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم مرتبط با سرطان در کشور سالیانه حدود 3 میلیارد دلار برآورد می‌شود!! پس با این اعداد و ارقام، افزایش آگاهی مردم و افزایش تلاش‌ها در جهت پیشگیری از بروز سرطان، یکی از اولویت‌های نظام سلامت کشور است، لذا در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا با برخی عوامل خطر ابتلای به این بیماری و راه‌های پیشگیری از ابتلای آن، شما عزیزان را آشنا سازیم.
بیشتربخوانید:
هلیکوباکتر پیلوری و رفلاكس گاستر وازوفاژیال
چه عواملی در بروز سرطان سینه موثر است ؟
سرطان، تغییرات اخیر در تشخیص و درمان
در طی سالیان اخیر، پیشرفت قابل توجهی در روش‌های درمانی بیماران سرطانی ارائه شده است و آمار بهبودی و کاهش میزان فوت از سرطان نشانگر آن است.
به عنوان مثال بیماری لوکمی لنفوبلاستیک اطفال که چند سال قبل تشخیص آن به معنای فوت کودک بود، امروزه تا حد 90 درصد قابلیت درمان دارد.
همچنین در حالی که بر اساس آمار در سالیان قبل از انقلاب ایران (1977-1975) میزان بقا و زنده ماندن بیماران مبتلا به انواع سرطان، 49 درصد بود، امروز این آمار در سال‌های 2016-2010 به حدود 70 درصد افزایش یافته است. علیرغم تمام این پیشرفت‌ها، همچنان سرطان یک بیماری هولناک بوده و جستجوها برای کاهش آمار مبتلایان به آن (پیشگیری) و ابداع روش‌های جدید درمانی برای آن، از اولویت‌های نظام سلامت هر جامعه‌ای می‌باشد.
دریافت غذایی و وضعیت تغذیه – شامل رفتارهای غذایی، دریافت مواد مغذی، تناسب اندام و توده چربی بدن- بر بسیاری از شاخص‌های سلامت و بیماری تاثیرگذار بوده و بدون شک بر ابتلا و درمان بیماری سرطان نیز موثر است. بسیاری از مبتلایان به عنوان راهی برای بهبود سریع‌تر و بسیاری از اطرافیان آنها، به عنوان راهی برای پیشگیری از ابتلای خویش به تغذیه توجه ویژه‌ای دارند. به همین دلیل تلاش خواهیم کرد تا آخرین یافته‌های مرتبط با بروز، درمان یا کنترل علائم و بازتوانی پس از ابتلای به انواع سرطان را با شما مرور کنیم.
بیشتربخوانید:
11 خاصیت باور نکردنی روغن درخت چای
نقش تغذیه در بروز سرطان
تغذیه از دو منظر بر بروز و شدت علائم انواع سرطان موثر است: نخست تاثیر آن بر وزن و ترکیب بدن (کالری دریافتی) و دیگری از طریق دریافت مواد مغذی خاص. به عنوان مثال در یک مطالعه بر روی جمعیت افراد 65-50 سال مشخص شد پیروی از رژیم غذایی با پروتئین زیاد موجب افزایش 4 برابری احتمال فوت از سرطان در این افراد خواهد شد. همچنین در خصوص ارتباط بین سرطان سینه با مصرف گوشت قرمز شواهد زیادی گزارش شده است. به همین دلیل در آخرین توصیه‌های منتشر شده توسط مراکز علمی با هدف پیشگیری از انواع سرطان، کنترل وزن و درصد چربی بدن، داشتن برنامه فعالیت فیزیکی و ورزش روزانه، افزایش مصرف سبزی‌ها و نیز میوه‌ها و محدود کردن میزان مصرف گوشت قرمز و نمک مصرفی مورد تاکید قرار گرفته است. بر اساس مطالعات بعدی رعایت این موارد موجب کاهش قابل توجه احتمال ابتلا به انواع سرطانها به ویژه سرطان سینه، کولون (روده بزرگ) و اندومتر می‌شود.
اگرچه اغلب مردم و حتی برخی متخصصین در جستجوی یک ماده مغذی خاص یا ترکیب اعجاب‌انگیز برای درمان یا پیشگیری از سرطان هستند، ولی شواهد نشانگر آن است که در بین عوامل تغذیه‌ای، هیچ عاملی به اندازه وزن و ترکیب بدن بر بروز و پیدایش انواع سرطانها تاثیرگذار نیست، لذا بحث آغازین را بر تاثیرات وزن و ترکیب بدن بر بیماری و مکانیسم‌های احتمالی آن متمرکز می‌کنیم.
بیشتربخوانید:
جلوگیری از ریزش مو با تغذیه سالم
تاثیر وزن و ترکیب بدن بر بروز سرطان و مکانیسم‌های احتمالی آن
نخستین بار در سال 2003 بود که یکی از محققین از بررسی بر روی 90 هزار موارد فوت از سرطان در ایالات متحده آمریکا اعلام کرد که چاقی و اضافه وزن موجب افزایش فوت بیماران سرطانی می‌شود. بر اساس مطالعه ایشان چاقی و اضافه وزن موجب افزایش 14 درصدی فوت از سرطان در مردان و 20 درصد افزایش فوت در زنان مبتلا به سرطان می‌شود. در سالیان بعد مشخص شد که درصد چربی بدن، وزن و توده بدنی (BMI) و نسبت بالای دور کمر به دور باسن با افزایش ابتلای به سرطان‌های کلیه، اندومتر، مری، پانکراس، کبد، کولون و سرطان سینه در زنان یائسه همراه است. در مطالعات بعدی مشخص شد که بروز لوکمی (سرطان خون) نیز به شدت با میزان انرژی دریافتی فرد مرتبط است.
قابل توجه آنکه اگرچه چاقی و اضافه وزن موجب افزایش خطر ابتلای به سرطان می‌شوند، کاهش وزن از میزان ابتلا به طور مشخص و محسوسی می‌کاهد. به عنوان مثال در یک مطالعه بر روی زنان یائسه نتایج نشان داد که کاهش وزن موجب کاهش حدود 30 درصدی خطر ابتلای به سرطان اندومتر در ایشان می‌شود.
مکانیسم‌های احتمالی اثر وزن و ترکیب بدن در بروز سرطان
الف- التهاب
همانطور که می‌دانید چاقی خود به عنوان یک شرایط التهاب خفیف در بدن در نظر گرفته می‌شود. از طرف دیگر سالیان سال سرطان بیماری ناشی از التهاب شناخته می‌شد. این ارتباط موجب شکل‌گیری فرضیه ارتباطی بین بروز بیشتر سرطان در افراد چاق به دلیل بالاتر بودن التهاب در بدن ایشان گردید. روزانه تعداد زیادی سلول سرطانی در بدن به وجود می‌آیند که اغلب توسط سلول‌های سیستم ایمنی بدن شناسایی شده و از بین می‌روند، اما در شرایط التهاب، کارکرد سیستم ایمنی و سلول‌های آن به ویژه سلول‌های نوتروفیل و لنفوسیت‌ها مختل می‌شود. بر اساس مطالعات در ابعاد سلولی مشخص شده است که بر اثر بروز چاقی، سلول‌های ایمنی در بافت چربی و در مجاورت سلول‌های بافت چربی تجمع یافته و با تولید مواد مختلفی نظیر عامل نکروز تومور آلفا و برخی اینترلوکین‌ها، موجب بروز شرایط پیش التهابی و عوامل مستعدکننده پیدایش سرطان می‌شوند. در واقع این التهاب مزمن عاملی برای ایجاد سرطان (کارسینوژنز) شده و کارکرد ضد سرطانی سیستم ایمنی را مختل می‌سازد.
علاوه بر این پیام‌های مبادله شده با سیستم ایمنی، مشخص شده که خود بافت چربی نیز در برخی موارد موجب بروز سرطان (به ویژه سرطان سینه و کولون) می‌شود.
ب- هورمون‌ها
استروژن (نوعی از هورمون‌های زنانه) سال‌ها است که به عنوان عاملی مستعدکننده در بروز برخی سرطانها (به ویژه سرطان سینه و اندومتر) شناخته می‌شود. جالب است بدانید که بافت چربی منبع اصلی تولید استروژن در زنانِ پس از سن یائسگی و مردان می‌باشد. به همین دلیل اغلب چاقی و افزایش چربی بدن با افزایش استروژن در گردش خون همراه است. نکته قابل تامل آنکه چاقی در سنین قبل از یائسگی با کاهش خطر ابتلای به سرطان سینه و در سنین پس از یائسگی، چاقی با افزایش خطر بروز سرطان سینه همراه است که این خود نشانگر نقش بافت چربی در تولید استروژن و افزایش خطر بروز سرطان سینه در این زنان می‌باشد.
علاوه بر این، چاقی ارتباط نزدیکی با مقاومت انسولین (عدم پاسخ بافت‌ها به انسولین ترشح شده) دارد. در چنین شرایطی و با عدم پاسخ مناسب به میزان انسولین ترشح شده، بدن مجبور به افزایش میزان ترشح انسولین خواهد شد که این امر موجب به جریان افتادن آبشاری از واکنش‌های موثر در بروز سرطان در بدن شامل افزایش تکثیر سلولی، مهار مرگ سلولی و نیز مقاومت به شیمی درمانی در افراد مبتلا خواهد شد!! در یکی از این واکنش‌ها، انسولین، موجب مهار و کاهش تولید پروتئین مخصوص حمل هورمون‌های جنسی در بدن شده و این امر به افزایش هورمون استروژن آزاد منجر می‌شود که همانطور که قبلا گفته شد یکی از عوامل بروز برخی سرطانها است. علاوه بر این انسولین موجب ترشح یکی از مهم‌ترین هورمون‌های موثر در بروز و پیدایش سرطان و نیز مقاومت به درمان‌های سرطان (به ویژه شیمی درمانی) بنام IGF-1 می‌شود. امروزه محققین این هورمون را اصلی‌ترین عامل تبیین کننده ارتباط بین چاقی و سرطان می‌شناسند.
ج- دسترسی به مواد مغذی
در افراد چاق با افزایش دریافت مواد مغذی، بدن همواره در شرایط افزایش یافته‌ای از غلظت در گردش مواد مغذی روبروست و بر اساس فرضیات موجود، دسترسی به منابع انرژی (نظیر تری‌گلیسرید که غلظت آن در افراد چاق اغلب بالاتر است) و نیز برخی مواد مغذی خاص نظیر آمینواسیدهای شاخه‌دار، می‌تواند بر سرعت تکثیر بافت‌های توموری و سرطانی تاثیر مثبت داشته و با تامین نیاز این سلول‌ها، شرایط بیماری را وخیم‌تر و سرعت پیشرفت آن را تسریع کنند.
د- سایر عوامل
از سال‌ها قبل از ارتباط بین فلور طبیعی یا میکروب‌های مفید موجود در روده‌ها با سلامت و بیماری صحبت شده است و امروزه برخی سرطانها به ویژه سرطان‌های سیستم گوارشی را با سلامت فلور طبیعی روده مرتبط می‌دانند.
علاوه بر این مطالعات قبلی نشان داده‌اند که افراد با اضافه وزن و یا مبتلا به چاقی اغلب در مقایسه با افراد عادی جامعه میوه، سبزی و فیبر غذایی کمتری میل کرده و از طرف دیگر مصرف گوشت قرمز بیشتر و رفتارهای پُر خطر نظیر استعمال دخانیات در ایشان بیشتر گزارش شده است.
جمع‌بندی
سالیان سال است که شعار «پیشگیری، مقدم بر درمان» در تمامی سیاست‌های بهداشتی سرتاسر جهان به چشم می‌خورد. ولی هنوز اثری از آثار این تقدّم دیده نمی‌شود و نباید فراموش کرد که تا زمانی که مردم و آحاد جامعه در پی تحقق یک شعار با این هدف والا برنیایند، هیچ سیاست یا سیاستگذاری قادر به ارتقای سلامت ما نخواهد بود.
بنابراین به عنوان عضوی از خادمان سلامت این جامعه فرهیخته از شما عزیزان خواهشمندم حال که با مسیرهای پیچیده و اطلاعات کامل‌تری در مورد تهدید سلامتی خویش در صورت افزایش وزن و چاقی آگاه شدید، برای کنترل وزن و ارتقای سلامتی و متعاقب آن پیشگیری از بیماری‌های خطرناکی نظیر سرطان، برای خویش برنامه‌ریزی داشته باشید.
امیدوارم همیشه سلامت باشید.
