دکتر محمدعلی نیلفروش زاده : متخصص پوست و مو
تحریریه زندگی آنلاین : استفاده از اینترنت و فضای مجازی به‌سرعت جزئی از زندگی روزمره همه ما شده و به‌تبع آن، بسیاری از برنامه‌های زندگی نیز از طریق اپلیکیشن‌ها انجام می‌شود. نمونه بارز آن، استفاده از نرم‌افزارهای مختلف حتی برای گرفتن رژیم‌های چاقی و لاغری یا برنامه‌های ورزشی است. با توجه به تغییر شیوه زندگی مردم که بی‌تحرک‌تر شده و غذای فوری سهم عمدهای در برنامه غذایی روزمره دارند، چاقی در تمام دنیا رو به افزایش است. این در حالی است که بیش از نیمی از مردان و زنان ایرانی یا چاق هستند یا اضافه‌وزن دارند. بررسی‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد، در ظرف دو دهه گذشته، چاقی در کودکان 2 برابر شده و این موضوع یعنی اینکه کودکان در آینده به بزرگ‌سالانی چاق تبدیل خواهند شد اما رژیم گرفتن و کم کردن وزن هم اراده می‌خواهد و هم پول و برنامه‌ریزی. همین موضوع باعث می‌شود خیلی‌ها ترجیح بدهند راه‌های میانبر را انتخاب کنند و اپلیکیشن‌های رژیم، یکی از همین راه‌های میانبری است که تعدادشان کم هم نبوده و نیست. این برنامه‌ها، بیشتر بر اساس کالری مواد غذایی طراحی‌شده‌اند و با رژیم‌هایی که ارائه می‌دهند، کمک می‌کنند که افراد با توجه به چند نکته ساده وزنشان را کم کنند. مسئله مهم این است که رژیم‌های این برنامه‌ها تا چه میزان علمی است و آیا رژیم‌هایی که ارائه می‌کنند، می‌تواند همه نیازهای فرد را در نظر بگیرد؟
بیشتربخوانید:
عادت های صحیح غذایی زمانی که معده خالی است
نرم‌افزارها باید ساماندهی شوند
ابتدا باید بگویم ما با هرگونه برنامه غیرانسانی و غیر دانشی که توسط برنامه نویسان آیتی و سیستم‌عامل‌های هوشمند برای لاغری نوشته می‌شود، مخالف هستیم زیرا در دنیا علم پزشکی به سمت پزشکی شخص محور پیش می‌رود و حتی در مورداستفاده از داروها هم این اتفاق میافتد، به‌گونه‌ای که تأثیر استامینوفنی که برای نفر تجویز می‌شود، بر اساس توالی ژنوم افراد متفاوت خواهد بود، چه برسد به اینکه 30 تا 40 رژیم پیش‌فرض داشته باشیم و بر اساس چند گزینه پیش‌پاافتاده مثل قد، وزن و اندازه دور مچ رژیم بدهیم و از شرح‌حال بیمار که اصلی‌ترین عامل است، غافل باشیم.بسیار اهمیت دارد قبل از ارائه رژیم، گذشته بیمار و بیماری‌های زمینه‌ای که وجود دارد، بررسی شود بنابراین ما با هرگونه برنامه نرم‌افزاری که بخواهد توسط «آیتیمن» نوشته و تجویز شود، نه‌تنها مخالفیم، بلکه چنین فعالیت‌هایی را غیرقانونی میدانیم، حتی مراجع ذیصلاح در کشور نیز چنین اقداماتی را غیرقانونی می‌دانند و دخالت غیرمجاز در امور پزشکی لحاظ می‌شود و می‌تواند پیگیری شود. از آن‌طرف، با توجه به نیازمندی‌های دنیای امروز، ما در دهه گذشته شاهد بودیم چه تحولاتی در استفاده از نرم‌افزارها اتفاق افتاد و بخشی از زندگی مردم با این برنامه‌ها مدیریت و راهبری می‌شود بنابراین از این لحاظ می‌توان به نرم‌افزارها به‌عنوان یک نیاز نگاه کرد.اینکه ما استفاده از نرم‌افزارهای لاغری و رژیم‌درمانی را انکار و همه را رد کنیم، کار درستی نیست. گاهی حتی پزشک یا متخصص گروه پزشکی مسئول سایت است و مشاوره رژیم‌درمانی ارائه می‌کند. در این زمینه هم باید متذکر شویم مراجعه‌های حضوری و آزمایش‌های لازم ضروری است. بیشتر نگرانی ما همین نرم‌افزارهاست زیرا در همه جای دنیا وجود دارد ولی ساماندهی شده‌اند و تحت نظارت نهادهای بهداشت و سلامت فعالیت می‌کنند و قانونی اداره می‌شوند. متأسفانه موارد تخلف در مورد این نرم‌افزارها هم وجود دارد که شکایاتی به سازمان نظام پزشکی ارائه‌شده است.
رژیم‌هایی که علمی نیستند
نرم‌افزارهایی که با نظارت متخصص تغذیه طراحی‌شده و تحت نظارت وی باشند، مشکلی ندارند اما خیلی مهم است که رژیم‌های ارائه‌شده، اساس علمی داشته باشند. به همین منظور، برای مشاوره تغذیه یا رژیم‌های چاقی و لاغری حتماً لازم است به متخصص تغذیه مراجعه کرد، در غیر این صورت قابل‌اعتماد نیست.ما مسئول مجوز دادن به این سایت‌ها و نرم‌افزارها نیستیم و بسیاری از آن‌ها در فضای مجازی تهیه و تبلیغ می‌شوند. گاهی طراح‌های آن‌ها در بخش خصوصی کارشان را برای ما می‌فرستند و از ما می‌خواهند آن را تائید کنیم. اگر نرم‌افزارها استانداردهای لازم را نداشته باشند ما تأییدشان نمی‌کنیم. نکته مهم اینکه همه برای تائید به ما مراجعه نمی‌کنند؛ برخی از رژیم‌هایی که در این نرم‌افزارها ارائه می‌شوند اساس علمی ندارند و تحت نظارت متخصص تغذیه نیستند بنابراین ممکن است در کوتاه‌مدت باعث کاهش وزن شوند ولی عوارضی دارند که چند برابر برای رفع مشکلاتی که ایجاد می‌کنند باید هزینه کرد، حتی گاهی اختلال در سیستم عصبی، ریزش مو، مشکلات پوستی و گوارشی ایجاد می‌شود. در رژیم‌های سخت‌تر مشکلات کبدی و کلیوی نیز گزارش‌شده است. همچنین در مواردی فرد با این رژیم‌ها لاغر می‌شود، درحالی‌که لاغری از راه از دست دادن آب بدن بوده، نه از کاهش بافت چربی بنابراین فرد فکر می‌کند رژیم برایش مناسب بوده، درحالی‌که بافت چربی همچنان وجود دارد و فرد مدام در حال از دست دادن آب بدن است. نهایتاً هم مجبور است برای درمان به متخصص مراجعه کند.
بیشتربخوانید:
ترفندهایی برای لاغری سریع وبالا بردن سوخت و ساز بدن
نرم‌افزارهای لاغری بیشتر بر اساس کالری، رژیم تجویز می‌کنند
نکته مهم در مورد نرم‌افزارهای لاغری این است که مثل متخصص تغذیه نیست که تمام شرایط فرد اعم از آزمایش‌ها، متابولیسم و سابقه فامیلی، سابقه دارویی و عادت‌های غذایی او را در نظر بگیرد. به‌طورکلی، نسبت به مشخصاتی که فرد بیان می‌کند، محاسبه کالری انجام می‌دهد و بر اساس محاسبه کالری، توصیه غذایی تعیین می‌کند. اولاً توصیه غذایی این نرم‌افزارها بر اساس واحد کالری است که در دنیا این روش رژیم‌درمانی منسوخ‌شده است.
در حقیقت، این برنامه‌ها طوری طراحی‌شده‌اند که مواد غذایی را بر اساس میزان کالری فهرست می‌کنند و در وعده‌های غذایی به فرد می‌دهند، درصورتی‌که در حال حاضر کالری‌های مواد غذایی بر اساس گزارش‌های جدید متفاوت است. به‌طور مثال، اگر در اینترنت جستجو کنیم، کالری یک عدد بیسکویت سبوس‌دار چه میزان است، یک سایت نوشته 40 کیلوکالری انرژی دارد و یک سایت 15 کیلوکالری برای آن محاسبه کرده است بنابراین تفاوت در محاسبه میزان کالری مواد غذایی وجود دارد و رژیم‌درمانی نوین بر اساس میزان کالری نیست، بلکه بر اساس واحدهاست که مواد غذایی را بر اساس آن تقسیم‌بندی می‌کنند. تعیین میزان کالری کار پیچیده‌ای است زیرا مواد غذایی باید در فضایی بسوزد و از میزان حرارتی که تولید می‌کند میزان کالری آن مشخص می‌شود.بسیاری از مواد غذایی که در کتاب‌های خارجی هستند در کشور ما وجود ندارد و خیلی از مواد غذایی که در کشور ما مصرف می‌شود در کشورهای دیگر نیست بنابراین ما میزان دقیق کالری مواد غذایی داخلی را نداریم، به‌ویژه اینکه رژیم غذایی ما ایرانی‌ها ترکیبی است، مثل خورش‌ها، کوکو، کتلت، میرزاقاسمی و کشک‌بادمجان بنابراین اطلاعات دقیقی در مورد میزان کالری مواد غذایی نیست، درصورتی‌که در بسیاری از کشورهای دنیا غذاهای مخلوط کمتر مصرف می‌شود، مثل یک‌تکه استیک با نان یا یک‌تکه نان با سیب‌زمینی.باید توجه داشته باشیم وقتی فرد، خودش را به نرم‌افزار می‌سپارد، نرم‌افزار برایش محاسبه کالری می‌کند و هیچ هوشمندی خاصی در مورد رژیم و شرایط فرد ندارد. فردی که می‌خواهد رژیم بگیرد باید آزمایش‌های متفاوتی انجام دهد و بعد حساسیت و آلرژی به غذاهای مختلف را بررسی کند، اینکه چه داروهایی استفاده می‌کند؟ فشارخون و قند خون دارد یا نه؟ من افرادی را دیده‌ام که مشکلات کلیوی داشتند؛ یعنی سطح اوره خونشان بالا بوده و رژیم‌های نرم‌افزاری گرفته‌اند و وضعیت کلیه‌هایشان بدتر شده و حتی کار به دیالیز کشیده شده است بنابراین رژیم علمی، رژیمی است که از هر 5 گروه اصلی مواد غذایی در آن باشد و حتماً آزمایش‌ها و سابقه دارویی و بیماری فرد در نظر گرفته‌شده باشد و رژیم بر اساس شیوه زندگی و عادت‌های غذایی او تنظیم شود. نرم‌افزارها هر دفعه میزان انرژی مواد غذایی را کمتر می‌کنند و این‌قدر سطح انرژی گاهی پایین می‌آید که بدن به انرژی پایین عادت می‌کند و در اصطلاح میگویند مقاومت وزن ایجاد می‌شود. در این شرایط بدن احساس نمی‌کند میزان انرژی‌اش پایین آمده، بلکه تصور می‌کند شرایط گرسنگی است و سطح سوخت‌وسازش را پایین می‌آورد تا بتواند با گرسنگی مقابله کند.حتی انجمن رژیم‌شناسی آمریکا هم اعتقاد دارد نرم‌افزارها در صورتی معتبر خواهند بود که زیر نظر متخصص تغذیه اداره شوند. در حقیقت، جذابیت رژیم‌های اپلیکیشنی این است که کار فرد را راحت می‌کند و نیاز به مراجعه ندارد. ما از مردم می‌خواهیم برای هر رژیمی نزد متخصص تغذیه بروند. هر مشاوره و رژیم‌درمانی که در مطب و به‌صورت حضوری انجام می‌شود، 30 دقیقه طول می‌کشد ولی نرم‌افزارها زمانی برای بیمار در نظر نمی‌گیرند. برخی سراچه‌های رژیم‌درمانی هستند که بعد از مراجعه اول فرد به متخصص تغذیه، رژیم دوم و سوم را میگویند آنلاین باشد یا مشاوره آنلاین انجام می‌دهند. این کار توجیه دارد ولی بازهم بهترین نوع رژیم، نوع چهره به چهره و مراجعه به متخصص است. ما رژیم‌های آنلاین و پرسش و پاسخ را نسبت به رژیم‌های اپلیکیشنی، بهتر میدانیم ولی درهرصورت بیمار باید به‌صورت رودررو وضعیتش را به متخصص یا مشاور گزارش کند.
بیشتر بخوانید:
با رعایت این 3 نکته 30 کیلو وزن کم کنید!
