فاطمه شجاع السادات؛ کارشناس ارشد علوم تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، زیر نظر دکتر پیام فرح بخش
مقدمه
خواب کافی و با کیفیت برای ادامه حیات و حفظ سلامتی امری ضروری است.
آمارها نشان می‌دهد بیش از 50% مردم آمریکا در دوره‌هایی از زندگی، اختلالات خواب را تجربه می‌کنند.
اختلالات خواب باعث افزایش خطر ابتلا به چاقی، فشار خون، دیابت نوع 2 و دیگر ناهنجاری‌های متابولیکی در افراد می‌گردد.
نتایج تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان می دهد که مدت زمان خواب در انسان نقش مهمی در تعدیل سطوح هورمون‌های تنظیم کننده اشتها همانند گرلین و لپتین ایفا می‌کند.
کم خوابی در افراد می‌تواند انتخاب‌های غذایی را تحت تأثیر قرار دهد. افرادی که دچار کم خوابی هستند، احتمال مصرف غذاهای سرشار از انرژی در آن‌ها افزایش یافته و نسبت زیادی از انرژی مورد نیاز خود را از تنقلات، چربی‌ها و کربوهیدرات‌های تصفیه شده تأمین می‌کنند.
از میان عوامل محیطی مؤثر بر چرخه خواب و بیداری، تغذیه مناسب نقش بسزایی در این زمینه ایفا می‌کند.
مواد مؤثر بر چرخه خواب
نتایج مطالعات بسیاری نشان می هد که رژیم غذایی بواسطه دارا بودن ترکیبات معین، تولید و ترشح هورمون‌های مؤثر بر خواب را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تریپتوفان یک آمینو اسید ضروری است که از راه رژیم غذایی وارد بدن شده و در مغز انسان به سروتونین تبدیل می‌گردد.
سروتونین در غده پینه آل به هورمون ملاتونین که القاء کننده خواب است، تبدیل می‌شود. پروتئین‌های غنی از تریپتوفان مانند لاکتالبومین سبب افزایش غلظت سروتونین در مغز و در نتیجه القاء خواب می‌گردند.
علاوه بر این برخی از مواد غذایی مانند شیر، مغزها، دانه‌ها و برگ‌های گیاهان به طور طبیعی دارای هورمون ملاتونین هستند و فرآیند به خواب رفتن را تسریع می‌بخشند.
ارتباط ویتامین‌ها با اختلالات خواب
کمبود ویتامین‌های گروه B و برخی از مواد معدنی نیز ممکن است اختلالات خواب را در پی داشته باشد.
به طور مثال ویتامین B12 در ترشح ملاتونین و ویتامین‌های B3 و B6 در ساخت سروتونین نقش دارند.
هم چنین ماده معدنی منیزیم با تأثیر بر نورون‌های گابا، ترشح ملاتونین از غده پینه آل را تقویت می‌کند.
نتایج تعدادی از تحقیقات کوتاه مدت نشان داده است که مصرف برخی از انواع میوه‌ها احتمالاً می‌تواند سبب بهبود مشکل بی خوابی گردد.
به عنوان مثال مصرف 2 لیوان آب آلبالو در روز به مدت 2 هفته توانست شدت بی خوابی در افراد مورد آزمون را به طور معنی داری کاهش دهد.
گیلاس و آلبالو محتوی مقدار زیادی ملاتونین و فیتونوترینت بوده و با داشتن خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی کیفیت خواب را بهبود می‌بخشند.
یافته‌های یک تحقیق دیگر حاکی از آن است که مصرف 2 عدد کیوی یک ساعت قبل از خواب می‌تواند سبب افزایش مدت زمان و کیفیت خواب گردد.
کیوی نیز یک منبع خوب ویتامین‌های C، E و فولات است که می‌تواند در برابر آسیب حاصل از رادیکال‌های آزاد از بدن محافظت نماید و با داشتن مقدار زیاد سروتونین سبب القای خواب گردد.
از بین محصولات گیاهی، استفاده از چای بابونه نیز می‌تواند در بهبود بی خوابی مؤثر باشد.
تأثیر درشت مغذی‌ها بر خواب
در حال حاضر اطلاعات در زمینه چگونگی تأثیر درشت مغذی‌ها همانند کربوهیدرات، چربی و پروتئین رژیمی بر مشکل بی خوابی ناکافی است و مطالعات گذشته به نتایج محکمی دست نیافته‌اند.
با این وجود برخی از محققان مشاهده کرده‌اند که رژیم‌های غذایی با درصد بالای کربوهیدرات، شروع خواب را تسریع می‌بخشد اما توانایی خواب عمیق را کاهش می هد.
ساخت ملاتونین با افزایش سطوح مغزی تریپتوفان القاء می‌شود. برای عبور تریپتوفان از سد خونی- مغزی به داخل مغز، نسبت تریپتوفان به دیگر آمینو اسیدهای خنثی بزرگ در گردش خون، نقش تعیین کننده‌ای دارد.
یک رژیم غذایی پر کربوهیدرات با افزایش نسبت فوق، انتقال تریپتوفان به داخل مغز را تسهیل می‌نماید و به این ترتیب باعث القای خواب می‌شود.
اخیراً یک مطالعه مقطعی بزرگ به این نتیجه دست یافته است که افرادی که در الگوی رژیمی آن‌ها مقادیر زیاد گندم و دیگر غلات نسبت به برنج وجود دارد، مشکل بی خوابی در آن‌ها کمتر مشاهده می‌شود.
به طور کلی یک رژیم غذایی پر فیبر به همراه دریافت کم قند و شکر و دیگر کربوهیدرات‌های ساده می‌تواند یک خواب عمیق و راحت را در پی داشته باشد.
هم چنین میوه‌ها و سبزیجات تازه، منابع خوب آنتی اکسیدان و فولات هستند و می‌توانند آسیب حاصل از استرس اکسیداتیو و فشارهای روانی را کاهش دهند.
از سوی دیگر برخی مطالعات اظهار داشته‌اند که یک رژیم غذایی پر پروتئین با کاهش علائم بی خوابی در ارتباط است و افرادی که در رژیم غذایی روزانه خود از غذاهایی مانند گوشت قرمز، گوشت ماکیان، ماهی، تخم مرغ و محصولات لبنی استفاده می‌کنند، کمتر دچار بی خوابی می‌شوند.
علت این امر ممکن است مربوط به مقادیر بالای تریپتوفان موجود در منابع پروتئینی باشد.
هم چنین ویتامین B12 به مقدار زیاد در منابع پروتئینی حیوانی وجود دارد و قادر است با تقویت گیرنده‌ها در مغز، موجب ترشح ملاتونین و القای خواب گردد.
ماهی‌های چرب نیز منابع خوب اسیدهای چرب امگا-3 و ویتامین دی هستند که تاثیرات مثبتی بر کیفیت خواب افراد می‌گذارند.
علاوه بر این مصرف زیاد اسیدهای چرب اشباع که در روغن‌های جامد، لبنیات پر چرب و گوشت قرمز یافت می‌شود، کیفیت و عمق خواب را کاهش می‌دهد؛ از این رو کاهش مصرف این مواد غذایی جهت بهبود اختلالات خواب توصیه می‌شود.
