محدثه آصفری؛ کارشناس ارشد بهداشت و ایمنی مواد غذایی، زیر نظر: دکتر محمد حضوری؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی
همان طور که در مقاله قبل بیان کردیم اطلاعات ذکر شده روی برچسب محصولات غذایی به انتخاب غذاهای بهتر و سالم تر کمک می کند.
به عبارت دیگر یک برچسب گذاری صحیح، مصرف کننده را قادر خواهد ساخت تا در هنگام تهیه مواد غذایی از تمامی اطلاعات مربوط به محصولی که خریداری می کند آگاه شده و بتواند کالایی بخرد که برایش آلرژی ایجاد نکند، منجر به افزایش قند خون او نشود، اگر در رژیم لاغری به سر می برد، میزان چربی و کالری آن را بداند تا اختلالی در برنامه هایش ایجاد نشود و هزار اما و اگر دیگر.
در مجموع، برچسب مواد غذایی می‌بایست اطلاعات اولیه در مورد محتویات موجود در غذایی که می‌خوریم را به ما ارایه دهد تا بتوانیم انتخابی سالم و منطبق بر نیاز خود داشته باشیم.
در مقاله قبل مروری اجمالی در رابطه با برچسب‌گذاری محصولات غذایی و انواع برچسب گذاری و ضرورت آن‌ها داشتیم؛ در این بخش به معرفی اجزای برچسب خواهیم پرداخت.
اطلاعات روی برچسب‌ها
بر این اساس برچسب ها باید اطلاعات زیر را برای ما فراهم کنند:
* میزان و نوع مواد مغذی موجود در محصول. * هشدار در مورد وجود مواد آلرژی زا.
* اطلاع رسانی در مورد تاریخ انقضاء ماده غذایی. * در صورت لزوم، اطلاعاتی در مورد نحوه نگهداری، آماده سازی یا طبخ ماده غذایی خریداری شده،
* فهرستی از مواد تشکیل دهنده، * اطلاعات در مورد محل تولید ماده خوراکی.
بخش‌های مختلف یک برچسب غذایی
در هنگام برچسب گذاری محصولات، برچسب به دو بخش اصلی تقسیم می شود:
صفحه اصلی
صفحه اصلی، بخش عمده و وسیعی از یک برچسب را شامل شده و در واقع همان بخشی است که در هنگام خرید بیشتر از سایر بخش‌ها در معرض دید مصرف کننده قرار می‌گیرد.
در این بخش اطلاعات مربوط به نام و نام تجاری محصول، وزن خالص، شعارهای تبلیغاتی مربوط به محصول (نظیر جدید، کم چرب، پر انرژی و ...) و در برخی موارد شماره پروانه ساخت، و تاریخ تولید و انقضا مصرف درج می شود.
صفحه اطلاعات
این بخش که اغلب به صورت جانبی در کنار صفحه اصلی درج می شود، اطلاعات دیگری از محصول مورد نظر شامل مواد تشکیل دهنده، نام و نشانی تولید كننده و بسته‌بندی‌كننده، شرایط نگهداری، دستورالعمل آماده‌سازی و مصرف، الزامات و توصیه‌های بهداشتی و نشانگرهای رنگی است که باید پس از تایید توسط کارشناسان معاونت غذا در سازمان غذا و دارو و یا معاونت غذا و دارو دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور بر روی برچسب درج شود.
مواردی که می بایست بر روی یک برچسب درج شوند
در اینجا لازم به ذکر است که هر کشوری بر اساس شرایط و مصوبات خویش، مواردی را به عنوان الزامات قابل درج بر روی برچسب در نظر گرفته و به شرکت‌های تولیدکننده مواد غذایی اعلام می‌کند.
درج این اطلاعات در برچسب گذاری مواد غذایی الزامی است و فقدان آن ها بر روی محصولات تخلف محسوب می شود.
از آنجاکه در ایران این موارد الزامی شامل 10 مورد می باشد، به الزامات دهگانه برچسب گذاری معروف هستند.
در ادامه این الزامات را توضیح خواهیم داد.
الزامات دهگانه
نام و نام تجاری محصول
اولین نشانه ای که همیشه مورد توجه قرار می گیرد و جنبه تجاری بودن محصولات را مشخص می کند نام و نام تجاری محصول است.
لازم به ذکر است که نام و نام تجاری محصول دو مقوله متفاوت هستند که باید در صفحه اصلی و با اندازه درشت به چاپ برسد.
وزن محصول
مورد دیگری که باید بر روی صفحه اصلی محصول چاپ شود، وزن محصول است.
وزن خالص محصول باید بدون در نظر گرفتن وزن ماده بسته بندی درج شود.
برای بیان وزن محصولات مایع از واحدهای میلی لیتر (ml) یا لیتر (Lit) و برای محصولات جامد گرم (g) یا کیلوگرم (Kg) مورد استفاده قرار می گیرد.
همچنین باید وزن محصولات منجمد در دمای انجماد بیان گردد.
شماره پروانه ساخت
پروانه به معنای مجوز است.
وقتی که در مورد پروانه بهداشتی صحبت می شود، منظور نامه ای است که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خطاب به شرکت تولید کننده و یا وارد کننده می نویسد و در آن نامه قید می شود که آن شرکت مجاز به تولید یا واردات محصولی با مشخصات تایید شده می باشد.
از نظر علمی نیز به مدرکی اطلاق می شود كه برای هر محصول ترکیب، میزان مواد اولیه و ویژگی های معین فرمول ساخت تایید شده در آن، درج شده باشد.
این مدرک مجوز نهایی وزارت بهداشت برای تولید فرآورده های غذایی، آرایشی و بهداشتی بوده و هر کالای دارای پروانه مذکور مجاز به عرضه و مصرف می باشد.
عبارات "شماره پروانه ساخت" و یا "شناسه نظارت" و یا "پروانه بهداشتی ورود" همه یک معنای واحد را دارند و باید در صفحه اصلی درج شوند.
مواد تشکیل دهنده
مهم‌ترین و مظلوم ترین جایگاه را در برچسب گذاری مواد غذایی دارد که به بیان محتویات محصول مورد نظر می‌پردازد.
مواد تشكیل دهنده باید در صفحه اطلاعات درج شود.
در هر فرآورده غذایی که مرکب از دو یا چند ماده باشد باید آن ها را به ترتیب نزولی بر حسب مقدار وزن ثبت کرد، به این معنا که مواد متشکله ای که در محصول تولیدی بیشترین مقدار را دارند، باید در ابتدای فهرست درج شوند.
در این بخش تمام مواد به کار رفته در تولید ماده غذایی از قبیل انواع افزودنی ها و رنگ ها، طعم دهنده ها و شیرین کننده ها و هر آنچه که در ترکیب محصول به کار رفته است، می بایست به ترتیب نزولی از وزن بیشتر به کمتر ذکر گردد.
البته برخی غذاها مانند چای و قهوه فهرست ترکیب ندارند. علاوه بر این تنها ترکیبی که می تواند در فهرست مواد تشکیل دهنده ذکر نشود، آب است. عبارت (آب افزوده شده) می تواند در انتهای فهرست قرار گیرد.
تاریخ تولید و انقضا مصرف
آشناترین و پرطرفدارترین مورد در میان اطلاعات درج شده بر روی برچسب می باشد.
تاریخ تولید و انقضاء مصرف باید در صفحه اصلی درج شود. در صورتی که تاریخ انقضا محصول بیش از شش ماه باشد درج ماه و سال کفایت می کند و نیاز به ثبت روز تولید نیست.
هم چنین گاهی در برخی محصولات درج عبارت تاریخ "بهترین زمان مصرف، قبل از" و یا "Best Before" دیده می شود که این عبارت مانع درج تاریخ انقضا فراورده نمی‌گردد.
این عبارت نمایانگر بهترین زمان مصرف محصول از تاریخ تولید بوده و پس از آن، محصول با افت کیفیت قابل توجه ممکن است مواجه شود.
نام و نشانی واحد تولید کننده
نام، نشانی و تلفن واحد تولید كننده و بسته بندی كننده باید در صفحه اطلاعات درج شود.
آدرس پستی باید دقیق و کامل باشد.
همچنین درج عبارت «ساخت ایران» برای محصولات تولید داخل کشور الزامی است.
برای محصولات وارداتی نیز نام، نشانی و یا آدرس الکترونیکی و یا صندوق پستی و تلفن وارد کننده باید روی برچسب فارسی نویس درج شود.
سری ساخت
شماره سری ساخت یا (Batch Number) یک شماره است که گاهی با تعدادی حروف انگلیسی همراه بوده و به صورت مهر شده یا به صورت جِت پرینت (پرینت نقطه ای) روی برچسب محصولات و یا روی جعبه آن درج می شود.
این شماره می تواند ترکیبی از حروف و اعداد باشد که ظاهرا مفهوم خاصی ندارد، اما این شماره دارای اطلاعات زیادی است و از الگوی خاصی تبعیت می کند.
مثلا اینکه محصول چه زمانی، در کدام مخزن، کدام کارخانه و سالن تولیده شده است. با اطلاع از این الگوها می توانیم به اطلاعات موجود در آن پی ببریم.
برخی از سایت ها مثل www.checkfresh.com این الگوها را دارند.
با مراجعه به این سایت ها می توانیم اطلاعات موجود در سری ساخت را رمزگشایی کنیم! سری ساخت باید در صفحه اصلی درج شود.
شرایط نگهداری
منظور شرایط خاص نگهداری برای بهترین مدت زمان ماندگاری محصول و نیز شرایط نگهداری پس از باز كردن هر محصول است که باید در صفحه اطلاعات درج شود.
نحوه آماده سازی و مصرف
در مواردی كه نیاز به آماده سازی محصول باشد، دستورالعمل و طرز تهیه باید در صفحه اطلاعات درج شود.
هم چنین اگر فرآورده برای مصرف گروه سنی و یا گروه خاصی تهیه شده باشد، درج آن در این قسمت بر روی بسته بندی ضروری است.
الزامات و توصیه های بهداشتی
الزامات و توصیه های بهداشتی از طرف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی اعلام گردیده و اغلب در پروانه های ساخت صادره متذكر گردیده است و باید در صفحه اطلاعات درج شود.
به عنوان مثال درج عبارت "قبل از مصرف 20 دقیقه جوشانده شود" بر روی قوطی های کنسرو یک توصیه بهداشتی است.
هم اکنون می دانیم اطلاعات اجباری و الزامات برچسب ها کدام هستند، بهتر است از این به بعد با دقت بیشتری به بسته بندی محصولات خریداری شده، توجه کنیم تا بتوانیم شناخت بهتری در انتخاب محصول مورد نیاز داشته باشیم.
در مقاله بعدی با اطلاعات تغذیه ای و نحوه قرائت جداول تغذیه ای بر روی برچسب آشنا خواهیم شد.
بیشتر بخوانید:
چگونه یک خرید هوشمندانه داشته باشیم!؟
برچسب های فریبنده!
برچسب؛ شناسنامه سلامت غذا
