برلیانت بزرگمهر؛ مشاور رئیس انجمن تغذیه ایران، مشاور تغذیه و رژیم درمانی
یکی از اختلالاتی که امروزه در بین افراد جامعه شیوع چشمگیری دارد و بسیاری از افراد اعم از زن و مرد و پیر و جوان و بزرگ و کوچک، از ابتلا به آن در رنجند، احساس ضعف، خستگی، کوفتگی، بی‌حوصلگی و بی‌میلی به کار است.
ضمناً عارضه‌ای بنام احساس گرسنگی و دل‌ضعفه مداوم از اختلالاتی است که گریبان گیر بسیاری از افراد می‌باشد.
عوامل بسیاری در بروز این حالات دخالت دارند که در این مقوله به شناسایی آن و علل ایجاد عوارض ناشی از آن‌ها می‌پردازیم:
حذف برخی از وعده‌های اصلی غذایی
بعضی از افراد به دلایل مختلف از قبیل تمایل به لاغر شدن، نداشتن وقت کافی جهت صرف غذا، شلوغ بودن برنامه زندگی، عادت به حذف یکی از وعده‌های اصلی غذایی رادارند.
این افراد آگاهی کافی در مورد اهمیت مصرف سه وعده غذایی اصلی و تأثیر آن بر سلامت انسان ندارند و به همین علت یکی از وعده‌های اصلی غذایی خود را حذف می‌کنند.
این امر موجب می‌شود که دستگاه گوارش به مدت طولانی خالی از غذا مانده و درنتیجه عارضه‌ای بنام افت قند خون رخ می‌دهد که از عوارض آن احساس گرسنگی، ضعف، خستگی و کوفتگی است.
میان وعده‌های سنگین
مصرف میان وعده‌های سنگین و پرکالری نزدیک وعده‌های اصلی غذایی
میان وعده‌ها باوجودآنکه نقش مهمی در تغذیه افراد به عهده‌دارند اما چنانچه از انواع نامناسب انتخاب گردند می‌توانند به‌سلامت شخص لطمه وارد سازند.
ضمناً چنانچه میان وعده‌ها نزدیک به وعده‌های اصلی غذایی میل شوند اشتها جهت صرف غذای اصلی را کاهش داده و مانع استفاده از غذای کافی و دریافت مواد مغذی ضروری برای بدن به میزان لازم می‌شوند که نتیجه آن احساس گرسنگی، دل‌ضعفه بافاصله کوتاهی بعد از صرف غذا است.
کم‌غذا خوردن در وعده‌های اصلی غذایی
کم‌غذا خوردن در هر وعده غذایی و سیر نشدن و در واقع نیمه گرسنه از سر سفره غذا برخاستن، از دیگر عادات غلطی است که می‌تواند سلامت شخص را دچار اختلال نماید.
منظور از سیر شدن این نیست که انسان معده خود را انباشته از غذا کند و پرخوری نماید، زیرا همان‌گونه که گرسنه ماندن زیان‌هایی برای سلامت انسان در بردارد، سیری زیاد و پرخوری نیز لطمات فراوانی برای شخص ببار می‌آورد.
لازم است در هر وعده اصلی غذایی به میزان لازم و مناسب غذا میل نمود و از کم خوری، پرخوری یا بدخوری (مصرف غذاهای فاقد ارزش تغذیه‌ای مناسب و با کالری بالا) پرهیز کرد.
در صورت کم‌غذا خوردن علاوه بر آنکه نیازهای تغذیه‌ای تأمین نمی‌شود، موجب احساس گرسنگی و دل‌ضعفه دائم در فرد شده و این عارضه مزاحم شخص را بشدت آزار می‌دهد.
جانشین کردن میان وعده‌ها بجای وعده‌های اصلی غذایی
برخی افراد تصور می‌کنند چنانچه میان وعده را جانشین غذای اصلی نمایند می‌توانند نیازهای تغذیه‌ای خود را به‌خوبی تأمین کنند و ضمناً وزن اضافی خود را نیز کاهش دهند. این باور صحیح نیست.
میان وعده‌ها هرقدر مفید باشند و از بین مواد غذایی ضروری و دارای ارزش تغذیه‌ای بالا انتخاب شوند اما هرگز نمی‌توانند جانشین وعده‌های اصلی غذایی شوند و فقط جهت کمک به تأمین نیازمندی‌های تغذیه‌ای انسان می‌توانند مفید و مؤثر باشند.
چنانچه میان وعده‌ها جانشین غذای اصلی شوند احتمال بروز سوءتغذیه و عوارض ناشی از آن از قبیل ضعف، سستی، بی‌حالی و آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌ها در شخص وجود دارد.
جانشین کردن شیرینی و مواد شیرین بجای غذا
مصرف شیرینی و مواد شیرین یکی از عادات معمول و شایع در کشورمان است.
جمع کثیری از هم‌وطنانمان شیرینی را جزء مواد اصلی در برنامه غذایی خود می‌گنجانند و بسیاری اشخاص در مصرف انواع شیرینی افراط می‌کنند، بطوریکه حتی شیرینی را جانشین یک وعده غذایی خود می‌نمایند، این امر بدین علت است که به علت تمایل زیاد به شیرینی و افراط در مصرف آن، از ترس افزایش وزن و احتمال بروز چاقی، یک وعده غذایی خود را حذف می‌کنند. این امر اشکالات زیادی در بردارد، زیرا:
الف) افراط در مصرف شیرینی موجب چاقی، افزایش چربی‌های نامطلوب خون، بروز فشارخون می‌شود که این عوامل سلامت قلب و عروق را به خطر انداخته و باعث اختلالات قلبی-عروقی می‌شود.
ب) انواع شیرینی حاوی مواد مغذی ضروری برای انسان نیستند و به‌هیچ‌وجه نمی‌توانند نیازهای تغذیه شخص را به‌خوبی تأمین کنند.
پ) قند موجود در شیرینی و مواد شیرین به‌سرعت جذب خون شده و موجب افزایش قند خون می‌شود و به همین علت موجب احساس سیری در کوتاه‌مدت در شخص می‌گردد.
اما به علت بالا رفتن قند خون، انسولین ترشح‌شده و موجب افت قند خون می‌شود که نتیجه آن، احساس گرسنگی و دل‌ضعفه به فاصله کوتاهی بعد از صرف شیرینی است که موجب ریزه‌خواری و مصرف هله‌هوله‌های چرب و شیرین می‌گردد.
ت) مصرف شیرینی باعث لطمه زدن به مینای دندان و پوسیدگی دندان‌ها می‌شود.
ج) عادت به مصرف شیرینی می‌تواند تا آخر عمر گریبان گیر انسان باشد و درنتیجه زیان‌های فراوانی برای شخص در برداشته باشد.
پیروی از رژیم‌های لاغری غلط برای مقابله با چاقی
یکی از اشکالات بزرگی که موجب نگرانی و ناراحتی افراد شده و دغدغه عظیمی را برای جامعه و بخصوص گروه دختران نوجوان و خانم‌ها در تمام گروه‌های سنی ایجاد می‌کند، مسئله ایست بنام افزایش وزن و چاقی
چاقی. یکی از مسائل اساسی و رو به گسترش جهانی است و امروزه در همه نقاط دنیا اعم از کشورهای پیشرفته یا درحال‌توسعه به‌وضوح در بین افراد مشاهده می‌شود.
علت اصلی این عارضه تغییر شیوه زندگی در سراسر جهان می‌باشد، اما تغذیه در این مورد مهم‌ترین و اساسی‌ترین علت شیوع چاقی در جوامع مختلف و در بین گروه‌های سنی متفاوت می‌باشد.
گسترش مصرف مواد فراوری‌شده که عمدتاً سرخ‌کرده و بسیار چرب و شور هستند و نیز میان وعده‌های چرب و شیرین و یا نوشابه‌های بسیار شیرین که فاقد ارزش تغذیه‌ای بالا هستند از عوامل مهم و اساسی بروز چاقی است.
چنانچه عدم تحرک و زندگی ساکن و کم فعالیت و نیز استرس را هم به تغذیه غلط اضافه کنیم، اشکال مضاعف خواهد شد.
متأسفانه افرادی که دارای اضافه‌وزن و یا عارضه چاقی هستند، در اکثر موارد بجای درمان اساسی و صحیح از طریق مراجعه به متخصص تغذیه و رژیم‌شناس، به‌طور خودسرانه و یا تحت نظر افراد فاقد صلاحیت تغذیه‌ای اقدام به پیروی از رژیم‌های لاغری نامناسب و مضر می‌نمایند.
این قبیل رژیم‌ها تماماً بسیار زیان‌آور، با کالری خیلی پایین و فاقد ارزش تغذیه‌ای مناسب می‌باشند و به‌هیچ‌وجه نمی‌توانند نیازهای تغذیه‌ای افراد را تأمین کنند.
نظر به اینکه این قبیل رژیم‌های لاغری طرفداران زیادی در بین گروه نوجوان و جوان و بخصوص دختران نوجوان دارد، می‌تواند لطمات وارده را مهم‌تر و زیان‌بارتر نماید، از جمله آنکه رشد این گروه سنی را که نیازهای تغذیه‌ای خاص دارند را دچار وقفه کند.
پیروی از چنین رژیم‌های نامناسب و ناکافی بعد از مدت کوتاهی موجب بروز سوءتغذیه شده و عوارض و اختلالات ناگواری در افراد ببار می‌آورد که ابتدایی‌ترین عوارض آن شامل احساس گرسنگی و دل‌ضعفه دائم، احساس خستگی شدید، ضعف، بی‌حالی، ناتوانی در انجام فعالیت‌های جسمی عادی روزانه، اختلال در حافظه و قدرت یادگیری، کاهش مقاومت در برابر بیماری و نیز بسیاری عوارض ناگوار دیگر می‌باشد.
عوارض فوق‌الذکر و بخصوص احساس گرسنگی و دل‌ضعفه ناشی از ناکافی بودن رژیم غذایی موجب بروز احساس نارضایتی، عصبانیت و بی‌حوصلگی در آنان شده و موجب می‌گردد که نتوانند برنامه غذایی خود را در درازمدت ادامه دهند و به علت محدودیت شدید غذایی و محرومیت از تنوع در برنامه غذایی دچار حرص و ولع زیاد و اشتهای کاذب جهت صرف غذا می‌شوند و به پرخوری عصبی و بدخوری پناه می‌برند.
این فرم تغذیه موجب بروز افزایش وزن بیشتر در آنان شده و ایجاد عناد به خود و نارضایتی از خود در آنان می‌نماید وآنان را مجبور به پیروی مجدد از رژیم لاغری بسیار نامناسب و محدود می‌کند.
این حلقه معیوب دائماً تکرار شده و درنهایت شخص را از پا درمی‌آورد.
عادت به مصرف مواد چرب و سرخ‌کرده
یکی از عادات نامطلوبی که در بین افراد جامعه ما رایج است، مصرف غذاهای سرخ‌کرده و پرچرب می‌باشد.
به‌طورکلی هم‌وطنانمان تمایلی به مصرف غذاهای پخته ندارند و اصولاً غذاهای سرخ نکرده را غذا به‌حساب نمی‌آورند بخصوص در میهمانی‌ها جهت تکریم بیشتر به میهمانان غذا را بسیار چرب و با روغن سرخ‌کرده عمیق تهیه می‌کنند، بدین معنی که مواد خوراکی را به مدت طولانی و با استفاده از روغن زیاد سرخ می‌نمایند.
این فرم تغذیه بعد از مدتی به‌صورت عادت درآمده و بهنگام طبخ غذا در خانه و برای خانواده نیز از روش سرخ کردن عمیق استفاده می‌کنند.
نتایج این‌گونه برنامه‌ریزی تغذیه‌ای و این روش طبخ متأسفانه بسیار مضر است و لطمات مهم و گاه جبران‌ناپذیری به‌سلامت شخص وارد می‌سازد، احتمال بروز سرطان را افزایش می‌دهد، فشارخون بالا از دیگر عوارض این فرم تغذیه است و بسیاری عوارض و اختلالات دیگر.
مضرات غذاهای پرچرب
غذاهای پرچرب و سرخ‌کرده به علت آنکه در معده توقف طولانی دارند، موجب سنگینی معده و اختلال در هضم و جذب مواد غذایی می‌شوند که نتیجه آن سوءتغذیه، احساس خستگی، کوفتگی، ضعف بی‌حالی و بی‌حوصلگی است.
توجه داشته باشیم که هر نوع احساس ناخوشایندی که در شخص بروز می‌نماید نشانه وجود اختلال در بدن است و نباید آن را نادیده گرفت و بایستی علت ابی نموده و به فکر رفع مشکل برآمد.
بیشتر بخوانید
8 علت ضعف در بارداری
مقابله با گرسنگی در رژیم های کاهش وزن
