برلیانت بزرگمهر، مسئول روابط عمومی انجمن تغذیه ایران، مشاور تغذیه و رژیم درمانی
مضرات رژیم‌های لاغری غلط که منجر به کاهش سریع وزن می‌شود:
اشکالات این قبیل رژیم‌ها را می‌توان به شرح زیر خلاصه نمود
1)اساس رژیم‌های لاغری صحیح، تامین تمام نیازمندی های تغذیه ای و نیز افزایش سوخت چربی‌های اضافی در بدن میباشد که منجر به کاهش وزن و اصلاح چاقی موضعی می‌گردد.
اما در مورد رژیم‌های نامناسبی که موجب کاهش وزن سریع می‌شود، به جای چربی‌ها، کاتابولیسم یا سوخت بافت عضلانی ایجاد شده و نتیجه آن شل شدن و افتادگی عضلات بدن و عمدتاً صورت، چروک شدن پوست و نهایتا پیری زودرس میباشد. به اضافه آنکه چاقی موضعی (تجمع چربی در برخی قسمت‌های بدن) اصلاح نمی‌شود.
2) بروز اختلالات عصبی: این اختلالات به دو دلیل ایجاد می‌شود:
الف) مواد مغذی لازم جهت سلامت و فعالیت سیستم عصبی تأمین نمی‌شود که نتیجه آن اختلال در فعالیت سلول‌های عصبی و بروز اختلالات عصبی میباشد.
ب) به علت کمبود دریافت مواد انرژی‌زا و عمدتاً کربوهیدرات‌ها، قندخون کاهش می‌یابد که افت قندخون یکی از عوامل بسیار موثر در بروز ناراحتی‌های عصبی است.
- کاهش مقاومت در برابر بیماری‌ها: سلول‌های ایمنی بدن مانند سایر سلول‌ها نیاز به انرژی و مواد مغذی خاص دارند و چنانچه این مواد به میزان لازم و کافی از طریق غذا دریافت نشود سیستم ایمنی نمی‌تواند وظائف خود را که عمدتا مقاومت در برابر میکروب‌ها و حفظ ایمنی بدن است به خوبی انجام دهد که نتیجه آن ابتلاء به انواع بیماری‌ها میباشد. ضمنا این افراد پس از مبتلا شدن به بیماری، بسیار دیر بهبود می‌یابند و در واقع بیماری به مدت طولانی در آنان باقی می‌ماند که این امر موجب فلج شدن قدرت فعاله شخص شده و منجر به شکل گیری جامعه‌ای ناسالم و معلول می‌شود.
- احساس ضعف، خستگی، سستی، ناتوانی و بی‌میلی به کار در شخص: انسان جهت انجام فعالیت‌های روزانه و نیز انجام واکنش‌‌های حیاتی داخلی بدن، نیاز به انرژی کافی دارد و چنانچه این فاکتور غذائی به میزان لازم و کافی به بدن نرسد فعالیت‌های جسمی و نیز واکنش‌‌های حیاتی داخلی دچار اختلال شده و از پیامدهای آن ضعف، ناتوانی، سستی، خستگی و سایر عوارض فوق‌الذکر میباشد که در واقع زندگی روزمره شخص را فلج می‌کند.
- رژیم‌های لاغری نامناسب که باعث کاهش سریع وزن می‌شوند تماما دارای کمبود شدید کالری و مواد مغذی هستند و چون انرژی لازم جهت فعالیت سلول‌های عصبی صرفا از کربوهیدرات‌ها تامین می‌شود و نظر به اینکه منبع مهم و اصلی تأمین انرژی روزانه، کربوهیدرات‌ها هستند لذا در این قبیل رژیم‌ها انرژی لازم برای فعالیت سلول‌های عصبی تامین نشده و تمایل شدید به مصرف مواد پرکالری و عمدتا شیرین در شخص بروز می‌کند که نتیجه آن، پرخوری و بدخوری و متعاقبا افزایش وزن و چاقی میباشد. بعد از مدتی شخص دچار استرس و ناراحتی ناشی از افزایش وزن و پشیمانی شدید شده و به رژیم‌های بسیار محدود از کالری و مواد مغذی روی می‌آورد تا به این ترتیب وزن اضافی را کاهش دهد. متعاقب این روش تغذیه، حرص و ولع زیاد و اجتناب ناپذیر به مصرف مواد پرکالریست. این حلقه معیوب مرتبا تکرار و تکرار شده و شخص را از پا در می‌آورد.
- در همه نقاط جهان از جمله کشور ما تبلیغات مضر و اغوا کننده بسیاری در مورد مواد غذائی فاقد ارزش تغذیه‌ای و ناسالم توسط برخی شرکت‌ها و کارخانجات مواد غذائی، از طریق رسانه‌ها وجود دارد، که موجب فریب و گمراهی افراد، به خصوص نوجوانان و عمدتا دختران نوجوان (که تمایل زیادی به کاهش وزن و برخورداری از تناسب اندام دارند) می‌شود. این تبلیغات میتواند بزرگترین لطمه را به سلامت آنان وارد سازد و مقاومتشان را در برابر بیماری‌ها کاهش دهد و باعث آسیب‌پذیری در مقابل عفونت‌ها شود، به صورتیکه موجب ابتلا به انواع اختلالات و امراض ناگوار و گاه خطرناک در شخص گردد.
- کمبود ورزش و تحرک جسمی: مشکل دیگری که مبتلابه جامعه، به خصوص گروه نوجوان میباشد عادات نداشتن به ورزش است.
خانواده‌ها به طور معمول اطفال خود را از ابتدای کودکی به تحرک جسمی و ورزش عادت نمی‌دهند و به این ترتیب افراد از دوران طفولیت به زندگی ساکن و کم تحرک خو می‌گیرند که این امر معمولا تا پایان عمر در آنان نهادینه شده و عواقب نامطلوب آن گریبانگیر شخص خواهد شد. یکی از بارزترین این عوارض چاقی است.
دختران نوجوان اکثرا به جای ورزش (پیاده‌روی، کوهنوردی، دو، نرمش و....) برای کاهش وزن به رژیم‌های بسیار کم کالری (که عمدتاً فاقد مواد مغذی مورد نیاز بدن نیز می‌باشند) متوسل می‌شوند. این رژیم‌ها به خصوص برای دختران در سن رشد که نیازهای تغذیه‌ای خاص و بسیار حائز اهمیت دارند میتواند بی‌نهایت زیانبار و مشکل‌آفرین باشد، زیرا انرژی و مواد مغذی ضروری به میزان کافی دریافت نمی‌شود،. در حالی که تحرک جسمی و ورزش کافی روزانه به همراه رژیم غذایی مناسب و مفید میتواند علاوه بر آنکه انرژی و مواد مغذی لازم را به بدن برساند، سوخت مواد انرژی‌زا را در بدن افزایش دهد. به این ترتیب نیازهای تغذیه‌ای شخص کاملا برآورده شده و سلامت مطلوب به دست خواهد آمد. ضمن آنکه هدف اصلی شخص یعنی کاهش وزن و رسیدن وزن به حد مناسب و نرمال به خوبی تامین خواهد شد.
راه چاره چیست؟ چگونه می‌توان نوجوانان و جوانان را از رژیم‌های غذائی ناسالم و مضر بر حذر داشت؟ با چه ترفندهایی قادر خواهیم بود برنامه غذائی این گروه سنی ویژه را اصلاح نموده و ضمناً به کاهش وزن نوجوانان دارای اضافه وزن کمک کنیم؟
روش‌های صحیح مقابله با عادات غذائی ناسالم در نوجوانان
مقابله با عادات غذائی ناسالم و برقراری عادات صحیح و مناسب در افراد، به خصوص گروه نوجوان کار آسانی نیست، اما با اتخاذ تدابیر لازم، امری کاملا امکان‌پذیر است. البته برنامه‌ریزی صحیح، آگاهانه و قابل اجرائی را می‌طلبد. عواملی که دراین ارتباط لازم است رعایت شوند عبارتند از:
1-اصلاح عادات غذائی خانواده: به خاطر داشته باشیم که مهمترین الگوی کودکان، والدین آنها (به خصوص مادر) میباشد. چنانچه اعضای خانواده از عادات و رفتارهای تغذیه‌ای غلط و ناسالم برخوردار باشند حتما فرزندان نیز تحت تاثیر الگوی غذائی خانواده، عادات غذائی غلط را تا آخر عمر به دوش خواهند کشید. پس برای برخورداری از تغذیه صحیح در فرزندان‌شان، لازم است ابتدا برنامه غذائی خانواده اصلاح شود.
2-شناخت نیازهای تغذیه‌ای خود: چنانچه نوجوانان درک صحیحی از نیازهای تغذیه‌ای خود داشته باشند مسلما با پیروی از برنامه غذائی صحیح، نیازهای خود را تأمین خواهند نمود.
3-آگاهی بر مضرات مواد غذائی و غذاهای مضر و ناسالم و خواص مواد خوراکی و خوراکی های سالم و مفید؛ مسلما و به طور یقین اکثر اشتباهات و کج‌روی‌های افراد در مورد الگوی غذایی مصرفی خود نشات گرفته از عدم آگاهی نسبت به مضرات آن است. همچنین امتناع از مصرف مواد غذایی سالم و غذاهای دارای ارزش تغذیه‌ای بالا و مفید، عمدتا به علت نداشتن اطلاعات کافی در مورد خواص تغذیه‌ای آنها و تاثیرشان بر سلامت انسان است. پس لازم است اطلاعات ضروری و صحیح از طرق مختلف در اختیار جامعه قرار گیرد تا نسبت به مصرف این مواد غذائی و غذاها تشویق شده و با میل و رغبت از آنها استفاده کنند.
4- برقراری عادت به ورزش از بدو طفولیت در کودک: همانگونه که قبلا ذکر گردید یکی از مهمترین عوامل مؤثر در حفظ سلامت و ایجاد تعادل در وزن و اصلاح چاقی، ورزش مناسب و مداوم روزانه است که بایستی از ابتدای طفولیت در کودک شکل گیرد. لازم است والدین و خواهران و برادران بزرگتر، با شوق و رغبت به ورزش بپردازند تا کودکان کوچکتر را به این امر مهم تشویق نمایند.
5- نقش رسانه‌های گروهی در فرهنگسازی تغذیه‌ای: نقش رسانه‌ها در این مورد بسیار مهم و سازنده است. رسانه‌ها در واقع وسیله‌ای هستند که دانش تغذیه‌ای و توصیه‌های اساتید و علمای علم تغذیه را به جامعه ارائه می‌نمایند، بنابراین در برقراری عادات غذائی و شکل‌گیری الگوی تغذیه‌ای افراد نقش بسیار مهم و بسزائی دارند.
تبلیغات رسانه‌ها میتواند عادات و رفتارهای تغذیه‌ای صحیح یا غلط را در وجود افراد، بخصوص گروه کودک و نوجوان، نهادینه کرده و به سلامت جامعه کمک شایان بنماید و یا بر سلامت جامعه لطمات مهم و گاه جبران ناپذیر وارد سازد. بنابراین محتوای مطالب تغذیه‌ای و نوع ارائه و تبلیغات آنها لازم است حتما تحت کنترل مقامات مسئولین کشور قرار گیرد. و از برنامه های نامناسب و مضر تغذیه‌ای، که اکثرا نیز به نحو جالب و اغوا کننده ارائه می‌شوند، به شدت جلوگیری شود.
برعکس لازم است تبلیغات مناسب، صحیح و واقعی در مورد تغذیه، به نحوی جذاب و جالب، از طریق رادیو، تلویزیون و سایر رسانه‌ها ارائه شوند تا بدین طریق گام‌هایی مثبت و مفید در اصلاح عادات غذایی جامعه و کمک به ارتقا سلامت جامعه برداشته شود.
