منیره نوری‌فرد؛ تحریریه ماهنامه دنیای سلامت
یكی از رایج‌ترین كمبودهای تغذیه‌ای، كمبود آهن است و زنان بیشتر از مردان در معرض كمبود آهن می‌باشند. هموگلوبین نوعی پروتئین است كه كمك می‌كند تا گلبول‌های قرمز خون بتوانند اكسیژن را به سرتاسر بدن برسانند، از طرفی بدن برای ساخت هموگلوبین به آهن نیاز دارد؛ بنابراین بدون آهن كافی، تمام دستگاه‌های بدن دچار مشكل می‌شوند. برای افزایش سطح آهن مورد نیاز بدن باید از تغذیه خوب و مناسب برخوردار بود و از مكمل‌های مناسب استفاده كرد. برآورده شده است كه 9درصد از زنان و 2درصد از مردان دچار كم‌خونی ناشی از كمبود آهن هستند، قاعدگی در زنان كه هر ماه رخ می‌دهد سبب می‌شود بیشتر دچار فقر آهن شوند. از دست دادن خون در دوران قاعدگی می‌تواند منجر به كم‌خونی شود.
میزان شیوع كم‌خونی ناشی از فقر آهن در مردان جوان 2درصد، و در زنان سفیدپوست 9 - 12درصد و در زنان دو رگه مكزیكی – آمریكایی و سیاه‌پوست 20درصد می‌باشد. 9درصد از بیماران بالای 65 سال، كه مبتلا به كم‌خونی ناشی از فقر آهن بودند و ارزیابی‌های صورت گرفته، متوجه شدند كه دچار سرطان دستگاه گوارش هستند. توصیه می‌شود زنان باردار از نظر كم‌خونی ناشی از فقر آهن مورد بررسی‌های دوره‌ای قرار گیرند.ن استفاده از مكمل‌های آهن برای نوزادان 6 - 12 ماه توصیه می‌شود. یكی از اولین آزمایشات برای تشخیص كم‌خونی، اندازهگیری «فریتین» خون می‌باشد. كم‌خونی علل مختلفی دارد و برای بررسی آن نیاز به انجام آزمایشات متعدد می‌باشد؛ در برخی مواقع برای تشخیص قطعی كم‌خونی، نیاز به پیوستن مغز استخوان می‌باشد. كودكان، نوجوانان و زنان در سنین باروری باید برای اطمینان از نداشتن كم‌خونی ناشی از فقر آهن، آزمایش خون بدهند و میزان هموگلوبین خون آنها بررسی شود. میزان هموگلوبین خون آنها باید 10 - 20 گرم در لیتر باشد، اگر میزان هموگلوبین خون كم بود ممكن است دچار عدم جذب آهن خوراكی، خونریزی مداوم و یا ضایعه و آسیب ناشناخته باشند. برای سایر افراد كه سنین بالای 50 سال هستند، بررسی‌های آندوسكوپی و كولونوسكوپی توصیه می‌شود. كم‌خونی ناشی از فقر آهن یكی از شایع‌ترین كمبودهای وابسته به تغذیه، در سرتاسر جهان می‌باشد. این كمبود می‌تواند سبب كاهش توان كاری در جوانان شده و بر روی رشد ذهنی و حركتی كودكان و نوجوانان تاثیر منفی بگذارد، شواهد حاكی از آن است كه كمبود آهن بدون كم‌خونی، می‌تواند بر قوه شناختی دختران نوجوان تاثیر بگذارد و همچنین در زنان بزرگسال سبب بروز خستگی شود. كم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند بر عملكرد قوه بینایی و شنوایی تاثیر منفی داشته باشد و همچنین ممكن است سرعت رشد قوه شناختی در كودكان را كند نماید.
اندازهگیری آهن خون
اندازهگیری سطح آهن خون از طریق انجام یك آزمایش ساده خون كه به آن آزمایش سرم فریتین می‌گویند، انجام می‌شود. در این آزمایش میزان مولكول‌های آهن، میزان پروتئین موجود در سلول‌ها به نام فریتین كه سبب ذخیره آهن می‌شود، اندازهگیری می‌گردد. اگر مقدار فریتین در خون، پایین باشد نشان دهنده پایین بودن سطح آهن خون نیز می‌باشد. اگر میزان فریتین خون مابین 20 - 80 باشد، حاكی از سلامت فرد است، اما اگر پایین‌تر از 20 باشد، فرد دچار فقر آهن است و اگر بیشتر از 80 باشد، آهن بدن وی بیش از اندازه است. میزان فریتین خون می‌تواند افزایش یابد و حتی بیش از 1000 برسد اما اگر میزان آهن بالای 80 باشد نشان دهنده وجود مشكل می‌باشد؛ در حالیكه اگر میزان آهن زیر 20 باشد واقعا نگران كننده بود و نشان‌دهنده كم‌خونی است. اگر میزان آهن بین 40 - 60 باشد نرمال و قابل قبول است. باید توجه داشت كه میزان آهن خون نباید از حد معینی بالاتر رود زیرا می‌تواند سبب افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی به ویژه در مردان شود.
مناسب‌ترین روش برای افزایش سطح آهن خون
یكی از روش‌های افزایش میزان آهن، گنجاندن مواد غذایی حاوی آهن در رژیم غذایی و یا استفاده از مكمل‌های آهن می‌باشد. بعضی اوقات ممكن است افراد به علل خاصی دچار عدم توانایی در جذب آهن باشند، در این صورت استفاده از مكمل‌ها ضروری‌تر به نظر می‌رسد. آهن موجود در مواد غذایی به دو شكل می‌باشد: آهن هم و آهن غیر هم. 10 تا 20 درصد از آهن هم مورد نیاز بدن از طریق تغذیه تامین می‌شود. گیاهان دارای آهن غیر هم می‌باشد اما مواد غذایی حیوانی هر دو نوع آهن (هم و غیر هم) را دارا هستند.
از نظر تغذیه‌ای، دنبال كردن یك برنامه غذایی مغذی كه حاوی محصولات حیوانی سالم و پاك (به‌ویژه حیوانات علفخوار) و سبزیجات برگ پهن و سبز می‌باشد، نیاز بدن به آهن تا حدی زیادی تامین می‌شود اگر فردی علی‌رغم پیروی از یك رژیم غذایی مغذی و حاوی آهن، دچار فقر آهن است باید به دنبال علل دیگری در بدن باشیم مانند بیماری «اتو ایمیون» كه فرد را دچار فقر آهن كرده است. بسیار مهم است كه اگر فردی تحت این شرایط دچار فقر آهن شده باشد باید فرد با استفاده از مكمل‌های خاص آهن برای یك دوره معینی درمان شود.
مكمل‌های آهن
مكمل‌های آهن معمولا به دو شكل وجود دارند، به شكل «فروس» و یا «فریك» از آهن هستند. آهن فروس بهترین شكل آهن برای جذب شدن در بدن می‌باشد و اكثر قرص‌های آهن حاوی آهن فروس هستند. مكمل‌های آهن فروس، معمولا به سه نوع یافت می‌شوند: فروس سولفات، فروس فیومارات، فروس گلوكانات، هر سه نوع قرص خوب هستند، برخی از تركیبات مانند ویتامین C و بتائین سبب افزایش جذب آهن در بدن می‌شوند.
ویتامین C
ویتامین C كه نوعی آنتی‌اكسیدان محسوب می‌شود از اكسیداسیون تركیبات فروس در بدن جلوگیری می‌كند، فروس برای جذب آهن در بدن و همچنین ساخت هموگلوبین ضروری می‌باشد. بدون وجود تركیبات آنتی‌اكسیدان در بدن، آهن موجود در بدن به مقدار زیادی اكسید شده و با تولید مواد زائد سمی سبب بروز بیماری‌های مزمن می‌شود.
نقش ویتامین C در جذب آهن
نیاز بدن به آهن، با میزان انرژی مورد نیاز بدن یكسان نیست، یعنی بدن برای هر واحد انرژی به آهن بیشتری نیاز دارد. میزان آهن دریافتی بدن از طریق مواد غذایی را می‌توان با افزایش مصرف غذاهای سرشار از آهن و همچنین مواد غذایی كه به جذب آهن در بدن كمك می‌كنند مانند اسید اسكوربیك، گوشت و ماهی افزایش داد، همچنین با كاهش دادن مصرف مواد غذایی كه در جذب آهن اختلال ایجاد می‌كنند، (مانند انواع فیتات و تافن‌ها) می‌توان به افزایش میزان آهن موجود در بدن كمك كرد. نقش اسید اسكوربیك در جذب آهن بسیار مهم می‌باشد زیرا سبب جلوگیری از تشكیل تركیبات آهن غیرقابل جذب و غیرقابل حل شده و همچنین سبب می‌شود آهن سریع‌تر جذب عشاء سلولی شود.
بتائین– Betaine
بسیاری از افرادی كه دچار كم‌خونی ناشی از فقر آهن هستند، تولید اسید هیدروكلریك در معده آنها كم می‌باشد، علت این امر ابتلا به نوعی سندرم می‌باشد. از طرفی كه بودن اسید معده هم یكی دیگر از عوامل مم در كمبود آهن بدن می‌باشد، مكمل‌هایی كه دارای بتائین HOL می‌باشند، جذب آهن را افزایش می‌دهند.
