زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

وقتی سم پاي ثابت سبد غذایی مي‌شود

در حالی سالانه میلیاردها تومان صرف سمپاشی محصولات کشاورزی می شود كه تمایل بالای کشاورزان به مصرف سموم کشاورزی به خصوص سموم قاچاق سلامت جامعه را با تهدید جدی مواجه كرده است. متاسفانه استفاده از سموم غیر استاندارد و قاچاق به حدی است که کارشناسان بهداشتی نسبت به بروز سونامی سرطان طی سالهای آینده هشدار می دهند.این درحالی است که نهاده های کشاورزی از جمله آب و خاک نیز دچار آلودگی شدید زیست محیطی می شوند و انتقال این نهاده ها به نسلهای آینده با علامت سوال جدی مواجه است. هر چند کنترل عوامل خسارت زا با استفاده از آفت کشها در بخش کشاورزی سودمند و ضروری است اما بی توجهی و افراط در مصرف آفت کشها باعث خسارات قابل توجهی در موجودات زنده و ایجاد بیماری و مرگ در انسان ها می شود.

 باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی گاهی به حدی زیاد است که حتی بر طعم محصولات نیز تأثیر می‌گذارد، پس از مصرف این محصولات توسط فرد بیماری‌ها و عوارض غیر قابل جبرانی از جمله انواع سرطان‌ها ایجاد می‌شود و کارشناسان امر وجود محصولات ناسالم را یکی از مهم‌ترین علت‌های شیوع سرطان در کشور می‌دانند.در کشورهای توسعه یافته دنیا سال‌ها است که مصرف سم و کود شیمیایی به صورت قابل توجهی کاهش یافته است، اما روند رو به رشد استفاده از این سموم هنوز در ایران ادامه دارد و در این بین سیاست‌های نادرست گذشته دولت مبنی بر اختصاص یارانه هنگفت به سم و كود و عجین شدن آن با فرهنگ (سم بیشتر ، محصول بهتر) موجب افزایش چشمگیر سرانه مصرف سم گردیده است.

 البته قاچاق سموم و کودهای شیمیایی نیز به این امر دامن می‌زند.لازم به ذكر است بسیاری از آفتکش‌ها از طریق مجاری غیر رسمی خریداری می‌شوند و در کیفیت اصالت این نوع آفتکش‌ها شک وجود دارد، زیرا این سموم قاچاق است و احتمال دارد تاریخ گذشته باشند و یا مشابه با برچسب نباشد.عامل دیگر اینکه کشاورزان اصول اولیه استفاده از سموم را نمی‌دانند و زمان مصرف و دوره کارنس "فاصله سمپاشی تا برداشت" را رعایت نمی‌کنند. حتی مشاهده می‌شود که کشاورز در بعضی موارد قبل از عرضه محصول به بازار اقدام به سمپاشی می‌کند که این امر موجب آلودگی محیط زیست و افزایش باقیمانده سموم در محصول و بالا رفتن هزینه‌ها می‌شود.

به عقیده كارشناسان بهترین راه برای مبارزه با این سموم تولید محصول ارگانیک در سطحی بسیار وسیع است و باید فرهنگ‌سازی در این زمینه انجام شود. در این شماره ماهنامه دنیای تغذیه بر آن شدیم تا با بهره‌گیری از دانش كارشناسان حوزه كشاورزی و تغذیه شما مخاطبان عزیز را با اثرات و خطرات مصرف سموم كشاورزی آشنا كرده و راهكارهایی را برای اطمینان‌بخشی هرچه بیشتر شما در مصرف محصولات كشاورزی بدهیم. در ادامه این گزارش از نظرتان می‌گذرد؛

آلودگی مواد غذایی مسمومیت را تشدید می كند

دكتر عباس تحصیلی متخصص داخلی و آندوسكوپی یكی از همین كارشناسان است كه به مسمومیت های غذایی به عنوان یكی از اثرات مخرب استفاده از سموم آفتكش اشاره می كند. وی معتقد است: مسمومیت غذایی یك بیماری شایع به دنبال مصرف غذایی یا آب آلوده است كه این آلودگی گاهی میكروب‌ها (بخصوص سالمونلا و شیگلا) انگل‌ها (ژیاردیا) ویروس ها، سموم میكروبی (استافیلوكك) و مواد شیمیایی است كه با مواد غذایی تماس پیدا كرده‌اند.

 عوامل انتقال میكروب‌ها می‌تواند حشرات، دست و یا وسایل آلوده در آشپزی باشد. شناختن بیماری با تظاهراتی مانند درد شكم، استفراغ، سردرد، تب (بخصوص در موارد عفونی) و دل‌پیچه و اسهال و در مواردی عامل عفونی موجب آسیب روده‌ای شود. وجود خون در مدفوع است كه معمولا بیماری وخامت زیادی نداشته و حتی بدون درمان خودبخود محدود می‌شود اما در مزاج‌های ضعیف مثل بیماران مبتلا به ضعف ایمنی، سرطان، شیمی‌درمانی، رادیوتراپی و مصرف كورتن می‌تواند حیات آدمی را تهدید كند. در كودكان اختلال آب و الكترولیت با سرعت بیشتر حال بیمار را به وخامت می‌كشد.

 ابتلا به بوتولیسم درنتیجه مصرف كنسروها

وی ادامه می دهد: البته بعضی گیاهان و میوه‌ها و قارچها ممكن است به اشتباه مصرف شوند یا در یك منطقه جغرافیایی كه این مواد را نشناسند و با مصرف آن دچار مسمومیت شوند در این مورد یك بیماری كاملا ویژه هم به نام بوتولیسم وجود دارد كه با مصرف غذاهای كنسرو شده كه توسط یك باكتری به نام كلستریدیوم بوتولینوم آلوده شده و سم آن باكتری به عنوان قوی‌ترین سم شناخته شده در پزشكی می‌تواند با مقادیر بسیار اندك موجب فلج و حتی مرگ شود، این سم در محل التصاق عصب به عضله اثر كرده موجب فلج می‌شود و با افتادگی پلك، دوبینی، اختلال بلع و اختلالات تنفس و حتی وقفه تنفسی موجب مرگ ‌می شود. این میكروب و سم آن متاسفانه هیچگونه بو و طعم بد و قابل تشخیص ایجاد نمی‌كند و سم آنقدر قوی است كه معروف است یك قاشق غذاخوری آن می‌تواند تمام آدمیان روی كره زمین را هلاك كند.

این پزشك متخصص می افزاید: بوتول از نظر لغوی به معنی سوسیس است و نشان می‌دهد كه ابتدا این مسمومیت در مصرف كنندگان غذای كنسرو شده با روش‌های غیر استاندارد و علمی شناخته شده است. در كنسروهای كارخانه‌ای این اتفاق نادر است اما بندرت ممكن است منافذ ریزی در قوطی كنسرو صدمه دیده ایجاد شده ماده غذایی با باكتری تماس پیدا كند.

 بنده مواردی از این نوع مسمومیت را در كسانی كه كنسرو ماهی مصرف كرده‌‌اند دیده ام جالب است بدانید كه سم بوتولیسم هر چند بسیار قوی و كشنده است در برابر گرما تاب نمی‌آورد و اگر 10 دقیقه در حرارت صد درجه باشد به كلی اثر سمی آن از بین می‌رود. دكتر تحصیلی تاكید می كند: نكته مهم دیگر در تشخیص بوتولیسم این است كه این بیماری با اسهال همراه نمی‌باشد. بعضی سم‌ها مثل سولانین كه در جوانه سیب‌زمینی وجود دارد نیز می‌تواند مسمومیت ایجاد كنند.اما شستشو و پوست كندن میوه‌ها و سایر قسمت‌های خوراكی گهگاه از مسمومیت با آلودگی با كودها و مواد شیمیایی دفع آفات نباتی جلوگیری می‌كند.

 سموم رایج و اثرات آنها

این متخصص داخلی با اشاره به اینكه در بین سموم كشاورزی دو گروه بسیار اهمیت دارند، می گوید: گروه داروهای علف‌كش كه پاركوات و دی‌كوات سر دسته این مواد محسوب می‌شوند. علف‌كش‌ها هر چند سم‌های بسیار قوی با اثرات سمی روی كبد و كلیه هستند ولی در خاك به سرعت از بین می‌روند و فقط هنگامی مشكل‌ساز هستند كه به سهو یا عمد (خودكشی) بلع شوند ولی مسمومیت اتفاقی رایج نیست. دسته دیگر سم‌های دفع آفت هستند. سموم ارگانو فسفره كه دهها نوع از آن در بازار وجود دارد و حشره‌كش‌های قوی هستند برای انسان و جانوران خونگرم نیز سمی می‌باشد.

 این نوع سموم اثرات عصبی دارند  و حتی به عنوان سموم جنگی هم مصرف شده‌اند. اما معمولا دو هفته پس از سمپاشی مزارع و باغ‌ها اثری از این سم باقی نمی‌ماند. گروه دیگر از این آفت‌كش‌‌ها سموم ارگانو كلره هستند كه امروزه هر چند بندرت مصرف می‌شوند متاسفانه در طبیعت زود از بین نمی‌روند و مسمومیت حاد با علائم كبدی و كلیوی می‌توانند ایجاد كنند حتی شیر گاوهایی كه از علف‌های آلوده تغذیه كرده‌اند می‌تواند این سم (معروفترین نام تجارتی D.D.T است) را به انسان منتقل كند و آلودگی طولانی و اندك آنهم مخاطره‌‌آمیز است و یكی از عوارض آن سرطان پستان می‌باشد.

 افزودنی های غیربهداشتی مسمومیت ایجاد می كنند

به گفته وی، آلودگی غذاهای گیاهی به كودهای شیمیایی و افزودنی‌های مواد غذایی مثل رنگ و طعم دهنده‌های غیر بهداشتی، اكسیدان‌ها و مواد نگهدارنده (مثل نیترات ها) به غذاهای فرآوری شده می‌تواند مسمومیت ایجاد كند كه البته مسوولان بهداشتی هر چند به طور كامل قادر به كنترل تقلبات مواد غذایی نشده‌اند ولی تلاش زیادی در جلوگیری از آن به عمل می‌آورند.

 آفلاتوكسین سرطان كبد را به دنبال دارد

وی بر این باور است كه سموم قارچی كه بر روی غلات و بنشن و آجیل (مثل پسته) رشد می‌كند سم بسیار خطرناكی به نام آفلاتوكسین ایجاد می‌كند كه اولین بار در انگلستان متوجه شدند بوقلمون‌های تغذیه شده با ذرت قارچ زده مبتلا به سرطان كبد می‌شوند. امروزه پایگاه‌های تشخیص و مقابله با این نوع قارچ در كشور (به ویژه پسته‌های صادراتی) فعال شده است و وجود آفلاتوكسین در غذاهای فرآوری شده كه ممكن است كپك‌زده باشند باید دقیقا مورد توجه باشد.

 ضرورت وجود رویكرد علمی در مبارزه با سموم كشاورزی

دكتر تحصیلی در پایان تصریح كرد: به منظور مقابله با اثرات سموم كشاورزی بر سلامت خودمان باید با رویكرد علمی به مصرف مواد غذایی زمینه لازم را جهت برخورد با این مشكل فراهم آورده و فقط به منابع علمی قدیمی اكتفا نكنیم و خودمان را با علم روز به جلو ببریم.

 مصرف بی رویه سموم كشاورزی فقط بخاطر افزایش حجم تولید

دكتر كوروش جعفریان عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران نیز در رابطه با مصرف سموم در محصولات كشاورزی می گوید: بطور كلی وقتی به تاریخچه كشاورزی نگاه می كنیم، یك تحول در امر كشاورزی می‌بینیم. این تحول زمانی رخ داد كه بحث كودهای شیمیایی و دفع آفات برای بهبود كشاورزی مطرح و باعث انقلاب در بخش كشاورزی شد. درنتیجه تولید به سرعت بالا رفت و باعث شد مصرف این مواد از سوی كشاورزان افزایش یابد. اما بعد از مدتی سم د.د.ت مورد استفاده قرار گرفت كه یكی از شایع ترین سموم بوده و الان ممنوع شده است. این فرآیند باعث شد كه خیلی از محققان در زمینه سموم و كودهای شیمیایی كارهای مطالعاتی انجام دهند.

 تعیین حد مجاز مصرف سموم در بخش كشاورزی

وی می افزاید: مطالعاتی كه در كشورهای مختلف انجام شده است نشان می دهد كه ریسك سرطان به شدت در حال افزایش است و این باعث شد كه یك نگرش دیگر نسبت به این مواد پیدا شود. خیلی از دانشمندان و متخصصان هم در این زمینه معتقد بودند كه بایستی یك بازنگری دیگر در این عرصه صورت بگیرد.

بنابراین با توجه به توان و خواست سیاستمداران و همچنین فشار جامعه و گروه‌های اجتماعی باعث شد كه خیلی از سیاستگذاران مقرراتی را برای استفاده از كودها و استفاده از سموم تدوین كنند. همچنین مقادیر مجازی كه برای هر محصول تعیین می‌شد، مثلا ممكن است فرض كنیم آرسنیك كه خیلی شایع شد یا نیترات یا كادمیوم اینها از تركیبات واضح سرطان زایی هستند كه اثر سرطان زایی آنها خیلی واضح است. بنابراین برای آنها حد تعیین كردند و گفتند اگر از این حد بیشتر باشد آن محصول حق عرضه به بازار را ندارد. نكته دیگری كه بر آن تاكید شده میزان مصرف است، مثلا ممكن است در جامعه‌ای یك غذا قوت غالب باشد؛ در نتیجه حتی اگر مقادیر سموم مقدار كم هم باشد چون مقدار مصرف آن ماده زیاد است در مجموع ممكن است سم زیادی وارد بدن افراد شود.

مثلا اگر میزان ماده سمی موجود در برنج در كشور ما در حد 50 میكرو گرم باشد ممكن است در یك كشور دیگر كه برنج قوت غالب نبوده و مصرف بالا نیست، حد مجاز را به جای 5 میكرو گرم، 50 میكرو گرم تعیین كنند، چون در این كشور مصرف كمتر است.

پس به همین نسبت مقرراتی را تنظیم و برای هر غذایی یك حد مجازی سم تعیین كردند كه این امر امنیت كافی برای مصرف كننده را فراهم می كند.

 فقدان سیستم نظارتی جامع و یكپارچه برای كنترل مصرف سموم

وی ادامه می دهد: در كشور ما هم تقریبا حدود مجاز برای برخی از مواد مشخص شده اما متاسفانه یك برنامه جامع و یكپارچه كه همه سموم و همه مواد دفع آفات نباتی و باقیمانده كودهای شیمیایی را در غذا مشخص كند، نداریم.

حتی اگر فرض را بر این بگذاریم كه این برنامه جامع وجود دارد متاسفانه یك سیستم نظارتی واحد كه همه مواد را كاملا آنالیز و مقدارش را در محصولاتی كه در كشور ما تولید می شود تعیین كند، وجود ندارد. این یك نقطه ضعف و نقطه تاریكی بر نظارت است. البته اخیرا بعضی از مسوولان به فكر افتادند. به عنوان مثال معاونت داروی سازمان غذا و دارو، سازمان محیط زیست كشور و همچنین سازمان استاندارد به فكر افتاده اند و یك مذاكراتی درحال انجام است كه میزان سموم مواد را تا حدودی مورد ارزیابی قرار بدهند.

 شعار دادن مشكلی را حل نمی كند، باید غربالگری كنیم

وی در همین رابطه معتقد است كه با شعار نمی‌توان این مسئله را حل كرد و حتما باید در عرصه میدانی اثر خود را نشان بدهد. غربالگری ها و نمونه‌گیری های دقیق بیاید انجام بگیرد. مثلا اگر یك محصولی امروز تولید و در بازار عرضه شود میزان این سموم یا تركیباتی كه غیر مجاز هستند با گذشت زمان در آن كم شود. دلیلش این است كه اگر نمونه گیری دقیق نباشد، متاسفانه ممكن است ما نتوانیم یك برآورد واقعی از یك محصول داشته باشیم.

به عنوان مثال وقتی یك محصول سمپاشی شد، می‌گویند 20 25 روز از عرضه این محصول به بازار خودداری كنید؛ یعنی این محصول را از روی درخت نچینید و بگذارید زمان بگذرد و میزان سموم در محصول كاهش پیدا كند و بعد وارد بازار كنید. حال ممكن است كشاورزی به خاطر قیمت بالای محصول به خاطر نوبرانه بودن، این محصول را وارد چرخه فروش كند كه در این حالت مطمئنا میزان سموم زیاد خواهد بود.

 باید استاندارد مصرف سموم در گیاهان مختلف مشخص شود

این كارشناس تغذیه بر این باور است كه ما باید استانداردهای خود را برای گیاهان مختلف تعریف كنیم. مثلا زمانی كه كشاورز محصول خود را برداشت می كند بلافاصله باید نمونه گیری سموم انجام شود و اینجاست كه تعیین می كنیم میزان تركیب سموم در آن گیاه چقدر است.

بنابراین یك فرآیند بسیار هزینه‌بر و سنگین است و مدیریت بسیار بالایی می‌خواهد؛ چرا كه اطمینان از نمونه گیری و دستگاه‌های مورد استفاده و اطمینان از اینكه حد مجاز و واقعی را تشخیص دادیم، همه و همه ممكن است به دلیل دخالت انسان متفاوت بوده و به آن استاندارد واقعی نباشد.

 آموزش، اهرم مهم مبارزه با مصرف بی رویه سموم كشاورزی

دكتر جعفریان تصریح می كند: باید از كشورهای دیگر الگو بگیریم و دستگاه‌های خودمان را حتما كالیبره كنیم و مطمئن باشیم مقدار سمی كه تشخیص دادیم همان مقدار واقعی باشد. همه اینها دست به دست هم می دهند كه بتوانیم یك سیستم جامع داشته باشیم.

البته در كنار این سیستم جامع من معتقدم كه آموزش خیلی تاثیر دارد. خصوصا به كشاورزان خودمان آموزش دهیم كه اگر كاری را اشتباه انجام می دهند بدانند كه دود آن به چشم خودشان و بچه های آنان خواهد رفت. این فرآیندی كه من عرض كردم متاسفانه در كشور ما ناتوان و ناكارآمد است و می توان گفت چنین سیستم جامعی در كشور ما وجود ندارد.

 افزایش شیب ابتلا به سرطان با مصرف بی رویه سموم در بخش كشاورزی

وی می افزاید: در كشور ما متاسفانه شیب ابتلا به خیلی از بیماری‌هایی كه تا حدودی با این سموم مرتبط هستند، درحال افزایش است. به عنوان مثال انواع سرطان از سرطان سینه، پروستات، ریه، حتی سرطان تیروئید و سرطان دستگاه گوارشی كه به شدت در كشور ما درحال افزایش است. من نمی گویم همه دلایل، ولی ممكن است یكی از دلایل اصلی این بیماری‌ها تغذیه نامناسب و عدم كنترل آلاینده های داخلی مواد غذایی باشد. مسئله دیگر بیماری اوتیزم است. در گذشته از چندین بچه ای كه متولد می شد شاید تنها یك نفر از اینها مبتلا به اوتیزم بود. اما متاسفانه امروزه شما می بینید كه به شدت شیوع این بیماری در كشور ما بالا رفته است و خیلی از مطالعات نشان می دهد كه این بیماری با آلاینده ها و تركیبات شیمیایی موجود در مواد غذایی مرتبط است.

 مسئله دیگر بحث بیماری های كلیوی است. اندامی كه در بدن ما سموم را متابولیزه و دفع می كند كبد و كلیه است. الان می بینیم كه بیماری كلیوی در كشور ما دارد بالا می رود و بعید نیست كه یكی از دلایلش هم همین مسئله آلاینده ها باشد. همچنین اگر به بیماری كبدی در كشور نگاه كنیم فوق العاده زیاد شده و شیب این بیماری نسبت به خیلی از كشورهای مدرن و پیشرفته بالاست و باز این برمی گردد به همین آلاینده ها.

 همینطور خیلی از مطالعات نشان می دهد كه ابتلا به بیماری پاركینسون ارتباط مستقیمی با تركیبات باقیمانده ها دارد. برای مثال بیماری هایی كه در شمال كشور ما بالاست به خاطر استفاده نابجا از كودهای شیمیایی است كه در این مناطق زیاد است یا كودهایی كه تاریخ مصرفشان گذشته است و وارد كننده به خاطر قیمت پایینشان آنها را خریداری می كند و خود این كودها ریسك بیماری ها را به شدت بالا می برد. انتظاری كه ما به عنوان كارشناسان این حوزه از سیستم‌های نظارتی داریم این است كه مقداری هم اطمینان خاطر به ما بدهند و همچنین یك اطمینان خاطری هم به مصرف كننده بدهند. ما می توانیم یك الگو داشته باشیم و بگوییم كه چند درصد از محصولات مطلوب هستند و كدام یك از محصولات بایستی معدوم شود و كدام یك باید ممنوع المصرف شود و كدام یك باید نگهداری شود تا مقدار سموم موجود در آن محصول كاهش یابد. همچنین روش های جایگزینی كه بتوانیم این آلودگی ها را كاهش دهیم. این یكی از فرآیندها است كه به نظر من می توانیم در این زمینه كار كنیم.

 كشت محصولات ارگانیك جایگزین آفت‌كش ها

وی با اشاره به اینكه باید روش های جایگزین را تشویق كنیم، خاطر نشان می كند: الان بحث محصولات ارگانیك در دنیا مطرح است و خیلی از كشورها سیاستشان توسعه محصولات ارگانیك است اما متاسفانه در كشور ما این امر تازه شروع شده است. این محصولات از بین نمی روند و فرسوده نمی شوند و همین طور محیط را آلوده نمی كنند و هم اینكه تولیداتشان منجر به افزایش بیماری ها نمی شود. همه همه اینها دست در دست هم می دهند و تولید كنندگان سیاستمداران و كشاورزان را قانع می كنند كه از روش های جایگزین استفاده و محصولات ارگانیك تولید كنند و مطمئن باشند از نظر اقتصادی به نفع یك كشور خواهد بود.

 چرا كه سرمایه هایی كه به خاطر درمان و مدیریت بیماری های مزمن در كشورهای مختلف از جمله كشور ما هزینه می شود گاها چندین برابر آن سودی است كه كود بازده محصولات مختلف را زیاد می كند. بنابراین خواهشی كه دارم این است كه سیاستمداران بیایند در این زمینه تصمیم‌سازی كنند و اگر قرار است كه یارانه ای به كود شیمیایی داده شود این یارانه را به توسعه مزارع ارگانیك اختصاص داده و در این بخش سرمایه گذاری كنند تا ما با خیال راحت بتوانیم محصولات را مصرف كنیم.

 20 هزار مرگ در سال بر اثر استفاده از آفت‌كش‌‌ها

دکتر سهیل اسکندری معاون اداره فرآورده های غذایی، آرایشی و بهداشتی وزارت بهداشت نیز درخصوص تبعات مصرف بی رویه سموم كشاورزی بر سلامت مردم می گوید: در سال ۱۹۸۵ سازمان جهانی بهداشت WHO تعداد ۳میلیون مسمومیت شدید و حاد ناشی ازآفت‌کش‌ها را گزارش نموده است که سالیانه حدود 20 هزار مورد آن منجر به مرگ می شود.تحقیقات نشان داده است كه سموم آفت‌كش باعث احتمال بروز انواع سرطان ها (از جمله لوکمی، لمفوم، دستگاه گوارش، پستان، پروستات و تیروئید)، سقط جنین، کاهش رشد و نمو جنین، نازایی، عدم رشد فكری، پارکینسون، اثرات مخرب ساختمانی در بدن هنگام تولد و نقص‌هایی در اعمال و بافت‌های بدن می‌شوند.

 همكاری وزارت بهداشت و سازمان استاندارد برای كنترل مصرف بی رویه سموم

وی با اشاره به تعاملات وزارت بهداشت به عنوان متولی اصلی سلامت جامعه درخصوص كاهش مصرف سموم كشاورزی با سایر ارگان ها، می افزاید: سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تعامل با سازمان ملی استاندارد بوده و در امر تدوین استانداردهای ملی بطور فعال مشارکت دارد و نیز با توجه به مصوبات شورای عالی سلامت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به روزآوری و تدوین استانداردهای ملی آفت کش ها، کودها، میزان حد مجاز آلاینده ها (فلزات سنگین آفت کش، نیترات و نیتریت) با سازمان ملی استاندارد همکاری خواهد نمود.

 پایش میزان مصرف سموم كشاورزی از طریق نمونه‌گیری

این مقام مسوول در خصوص اقدامات وزارت بهداشت در زمینه مبارزه با مصرف بی رویه سموم كشاورزی نیز می گوید: بر اساس برنامه طراحی شده که از ابتدای سال 1393 مقرر گردیده با مراجعه به میادین مرکزی و اصلی میوه و تره بار، جهت کنترل باقیمانده‌های سموم آفت کش از چهار محصول خیار، گوجه فرنگی، سیب درختی و برنج و برای کنترل باقیمانده کودها میزان نیترات و فلزات سنگین سرب و کادمیوم در سه محصول سیب‌زمینی، پیاز و کاهو در هر ماه در صورت کشت نمونه‌برداری به عمل آید. با توجه به وجود 10 قطب کشوری تعیین شده برای انجام پایش مذکور در سال 1393 در مجموع 7560 نمونه در راستای اجرای قانون مورد آزمون و بررسی قرار خواهند گرفت.به گفته وی برخی آمار در ارتباط با فعالیت های انجام شده بصورت پژوهشی موجود است ولیکن جهت برنامه‌ریزی کشوری برنامه عملیاتی ملی سلامت محور فوق‌الذکر اطلاعات کشوری را تامین خواهد نمود.

 امكان سنجش بقای سموم در میوه و سبزیجات

اسكندری با اشاره به اینكه سنجش بقای سموم در میوه و سبزیجات نیز امکان پذیر است، می گوید: توانایی آزمایش باقی مانده سموم آفت‌کش در آزمایشگاه‌های کنترل مواد غذایی دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی 10 مرکز دانشگاهی انتخاب شده و نیز آزمایشگاه‌های تایید صلاحیت شده همکار یا مجاز قابل انجام

می باشد.وی همچنین درخصوص هشدارهای اخیر وزارت بهداشت نسبت به اعلام مناطق دارای سبزیجات آلوده، می افزاید: پس از اجرای برنامه و تجزیه و تحلیل نتایج، اگر محصولات مناطقی آلوده به سموم باشد، به عموم اطلاع رسانی خواهیم کرد.

  اقدامات ترویجی سازمان حفظ نباتات برای كاهش مصرف سم

سازمان حفظ نباتات کشور به عنوان متولی کنترل آفات و بیماری ها، سموم مورد استفاده در محصولات کشاورزی را تحت کنترل و نظارت وارد می کند و با دستورالعمل ها و توصیه های فنی کارشناسان خود سموم با حجم کم و دوره کارنس پایین را پس از رعایت سایر روش های مبارزه غیرشیمیایی توصیه می کند.

مسوولان این سازمان نیز به بیان اقدامات ترویجی صورت گرفته در زمینه مبارزه بیولوژیك با آفات پرداخته و می گویند: اقدامات انجام گرفته برای كاهش مصرف سم در كشور شامل به كارگیری كارشناسان كشاورزی، تعداد 4000 نفر در سطح كشور جهت پایش محصولات، پیش‌بینی زمان مبارزه با آفات كه با استفاده از عوامل تجهیزات غیر شیمیایی در كشور انجام و بهترین زمان مبارزه به كشاورز توصیه می‌گردد كه این خود باعث می‌شود از تكرار سمپاشی در مراحلی كه آفت در معرض سم نیست جلوگیری شود.براساس اعلام این سازمان، نظارت بر مصرف سم نیز توسط كارشناسان شبكه مراقبت و پیش آگاهی بخش دولتی و خصوصی در قالب مدیریت تلفیقی آفت صورت می‌گیرد و در سال جاری حدود 1700 هزار هكتار پایش محصولات توسط كارشناسان شبكه مراقبت و پیش‌آگاهی قرار گرفته است.

  اجرای طرح مدیریت تلفیقی (IPM) راهكار كاهش مصرف سموم

آنان راهكار كاهش مصرف سموم را مدیریت تلفیقی(IPM) آفات عنوان كرده و

می گویند: این طرح تحت نظارت كارشناسان شبكه مراقبت و پیش‌آگاهی با كد 16 رقمی كه معرف نظارت بر تولید محصول در امر كنترل آفات توسط شبكه‌های مراقبت و پیش‌‌آگاهی است انجام می‌گیرد. 8 رقم اول كد 16 رقمی شامل كد استان، شهرستان، بخش و روستا است. همچنین دو رقم بعدی كد كلینیك گیاهپزشكی،3 رقم بعدی كد محصول و 3 رقم آخر، 3 شماره پایانی كد ملی تولید كننده است. در این زمینه طرح سماك در كرمان انجام و طرح جامع پایش آفات گوجه‌فرنگی در 5 استان كلیدی كشور در حال انجام می‌باشد.

 محصولات ارگانیك و مزایای آن

این كارشناسان همچنین درخصوص كشت محصولات ارگانیك و مزایای آن می گویند:كشاورزی ارگانیك عبارتست از نظام مدیریت تولید اكولوژیكی كه به تقویت و گسترش تنوع زیستی و چرخه‌های بیولوژیكی و فعالیت‌های بیولوژیكی خاك می‌پردازد. نظام مزبور بر پایه حداقل بهره‌برداری از نهاده‌های خارج از مزرعه و نیز اقدامات مدیریتی برای بازسازی نگهداری و تقویت توازن اكولوژیكی بنا شده است.

كشاورزی ارگانیك سیستم تولیدی است كه از سلامت انسان‌ها اكوسیستم‌ها و خاك حمایت می‌نماید و بر پروسه‌های اكولوژیكی تنوع زیستی و سیكل‌های طبیعی تكیه دارد و كاربرد ماده های با اثر رقابتی را ترجیح می‌دهد كشاورزی ارگانیك از تجارت، نوآوری، علوم سودمند برای محیط زیست، ترویج نمایشگاه‌های مرتبط و كیفیت خوب زندگی اشخاص درگیر با آن تركیب شده است.  مواد غذایی ارگانیك ارزش غذایی بیشتری نسبت به سایر محصولات دارد، كلسیم، منیزیم، آهن، فسفر و ویتامین C در محصولات ارگانیك بیشتر است و این محصولات آنتی‌اكسیدان بالایی دارند طعم بهتر، ماندگاری بیشتر و مقاومت بالاتر در برابر صدمه‌ها هنگام حمل و انبارداری از دیگر فواید محصولات ارگانیك است فواید فراوان محصولات ارگانیك برای محیط زیست و سلامت انسان بر هیچ‌كس پوشیده نیست.  همچنین گفتنی است، براساس آخرین آمار بیش از 100 هزار هكتار از اراضی كشور در سال 93 تحت مدیریت ارگانیك قرار دارد.

 كنترل بیولوژیك آفات مصرف سموم را كاهش می دهد

«كنترل بیولوژیك» آفات نیز یكی از مباحث مطرح درخصوص كاهش مصرف سموم كشاورزی است. كنترل بیولوژیك یعنی استفاده از عوامل زنده (دشمنان طبیعی) برای كنترل و یا كاهش جمعیت آفات. دسته‌های اصلی دشمنان طبیعی آفات به شرح زیر است: شكارگرها (مانند: كفشدوزك‌ها، عنكبوت‌ها و پرندگان)، انگل‌ها (مانند: زنبورها و مگس‌های پارازیتویید سایر حشرات)، عوامل بیماری‌زا (مانند:‌ قارچ‌ها، باكتری‌ها، ویروس‌ها، ناتدها و پروتوزوآها)

 روش ‌ها و مزایای كنترل بیولوژیك آفات

روش كنترل بیولوژیك در مقایسه با كاربرد آفتكش‌های شیمیایی مزایایی دارد كه شامل؛

عوامل بیولوژیك به صورت كاملاً اختصاصی بر روی یك و یا گروهی مشخص از آفت فعالیت می‌كنند.

عوامل بیولوژیك در زمان برداشت محصول قابل استفاده و فاقد باقیمانده هستند.

با طبیعت و محیط زیست سازگارترند و خطر كمتری برای سایر موجودات زنده و سلامت انسان دارند.

به دلیل استقرار و تكثیر بعدی عوامل بیولوژیك در طبیعت اثر این روش معمولاً دائمی و پایدار است.

از دیدگاه اقتصادی ارزان‌تر و در عین حال سودآورتر است.

احتمال بروز پدیده مقاومت بسیار كمتر است.

همچنین روش‌های اجرایی كنترل بیولوژیك در سطوح وسیع عبارتند از: روش حفاظتی (Conservation) روش تلقیحی (inoculative) و ر وش اشباعی (Inundativ كه هر یك متناسب با نیاز می‌تواند كارآیی خاص در كنترل آفات داشته باشد و با برنامه‌ریزی صحیح می‌توان از مجموعه روش‌های فوق نتایج موردنیاز را به دست آورد.

  آیا مقدار کم پسماند مواد شیمیایی در مواد غذایی مضر هستند؟

مقامات دولتی می گویند مصرف این پسماندها روی مواد غذایی یا درون آن ها، به بدن انسان صدمه نمی زند و وزارت های بهداشت اظهار می دارند که نگرانی در این مورد بیش از اندازه است. آن ها همچنین بیان می کنند که میزان باقی مانده این مواد شیمیایی تا به دست مصرف کننده برسد بسیار کاهش می یابد و نباید نگران مصرف اندکی از آن ها بود.

بر اساس گزارشی که سازمان ایمنی غذایی اروپا در اواخر سال 2013 منتشر کرده است در 6/99 درصد موارد تماس یا مصرف پسماند آفت کش های کشاورزی - بر روی مواد غذایی یا درون آن ها -  خطر خاصی برای سلامتی ندارند.( حتی اگر مقدار زیادی از مواد غذایی حاوی این پس ماند ها را مصرف کنیم.)

با این وجود برخی مطالعات دیگر نشان می دهد که بین سموم آفت کش و مشکلات سلامتی (سرطان، اختلال در سیستم عصبی و...) ارتباط وجود دارد و همچنین تماس با این مواد، تضعیف سیستم ایمنی بدن را در پی دارد.البته سازمان ایمنی غذایی اروپا اذعان می دارد که تقریبا هیچ مطالعه ای در مورد اثرات طولانی مدت این مواد شیمیایی صورت نگرفته است که بشود به نتایج آن اطمینان کرد اما این سازمان در موردخطرات بالقوه این مواد هشدار می دهد. سازمان ایمنی غذایی اروپا نیازی نمی بیند که 20 سال منتظر بماند که در مورد اثرات مخرب این مواد مطمئن شود چرا که این مواد ساخته شده اند که موجوداتی را از بین ببرند و این خود نمایانگر خطر چنین موادی است. برخی از پزشکان در مورد تاثیر دو چندان سموم شیمیایی موجود در مواد غذایی بر رشد مغز کودک هشدار می دهند.

مغز کودکان، دائما در حال رشد است؛ حال اگر کمی از پسماندهای شیمیایی وارد مغز کودک شود می تواند آسیب های جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد. سازمان های مختلفی که در فرانسه مخالف ِ استفاده از آفت کش های شیمیایی هستند، اذعان می دارند که بیش از 65 درصد میوه ها و 35 درصد سبزیجات در اروپا، آلوده به مواد شیمیایی باقیماده از سموم آفت کش کشاورزی هستند.

  اقدامات کانادا و فرانسه در جهت کم کردن اثرات منفی استفاده از سموم بر زندگی مردم

در این دو کشور اصل بر حمایت از تولیدات ارگانیک و سالم بنا شده است. آن ها برای تشویق کشاورزان برای کشت محصولات ارگانیک، تسهیلات ویژه ای اعطا می کنند :

پشتیبانی قبل از شروع به کشت محصولات ارگانیک.

پشتیبانی بعد از کشت این محصولات.

این پشتیبانی شامل : تخفیف یا معافیت از مالیات، تسهیلات بلاعوض برای زیر ساخت های لازم ، حفظ و نگهداری آن و... می باشد.

به علاوه تمامی سموم و آفت کش هایی که در این دو کشور مورد استفاده قرار می گیرد، قبل از تایید، به دقت بررسی می شوند که برای سلامتی بدن انسان مضر نباشند. سازمان بهداشت آن ها همچنین محدودیت هایی برای میزان استفاده از همین مواد مجاز تعیین کرده است و نظارت می کند که این مواد دقیقا تحت شرایط خاصی -که در روش استفاده آن ها ذکر شده است- به درستی به کار گرفته شوند.  در کانادا، هر 15 سال یکبار آفت کش های مجاز مجددا بررسی می شوند.

  آیا با شستشوی مواد غذایی می توان سموم کشاورزی را از مواد غذایی پاک کرد ؟

لزوما نه ! آزمایشاتی که بر روی مواد غذایی که به خوبی  و با دقت کامل شسته شده بودند، انجام گرفته، نشان می دهد که هنوز پسماندهایی درآن ها باقی مانده است. همچنین با وجود اینکه بسیاری از آفت کش ها فقط در سطح پوست – میوه ها و سبزیجات –  باقی می مانند، برخی دیگر از این سموم شیمیایی می توانند از طریق ریشه، جذب گیاه شده، به داخل آن نفوذ کنند بطوری که نمی توان آن ها را با شستشو از بین برد.

در حقیقت شستشوی مواد غذایی آلوده، تأثیر خاصی ندارد. بر اساس بررسی های سازمان ایمنی غذایی اروپا، 67 درصد میوه ها و سبزیجات مورد آزمایش ، همچنان بعد از شستشو، حاوی مواد سمی هستند.

پوست کندن مواد غذایی، کمی موثرتر است اما همانطور که قبلا گفته شد گاهی مواد سمی از طریق خاک و آب به داخل آن ها نفوذ کرده است. برای از بین بردن آلودگی ها  باید تمامی میوه ها و سبزیجات ، چه به روش سنتی تهیه شده باشند چه به روش ارگانیک، ، قبل از مصرف به خوبی شسته شوند.

  نتیجه‌گیری:

براساس این گزارش، استفاده مجاز و معین از هر نوع ماده شیمیایی در تمامی مراکز تولید كشاورزی باید تحت کنترل باشد تا مصرف‌كنندگان مواد غذایی معمولی و غیرارگانیک در معرض خطر قرار نگیرند. درواقع در کشور ما این موضوع مهم تر از تولید غذای ارگانیک است چون راه درازی برای تولید این گونه غذاها در پیش است.

به هر حال باید بپذیریم که این موضوع در ارتباط مستقیم با سلامت شهروندان است و اگر در این زمینه اقدامات کنترلی لازم صورت نگیرد شهروندان با مشکلات جدی در مورد سلامت خود مواجه می شوند. تحقق این امر مستلزم ورود ارگان‌هایی چون وزارتخانه های بهداشت و كشاورزی و سازمان استاندارد است تا با تعامل و هم‌افزایی، نظارت كافی بر استفاده از سموم اعمال و بستر لازم  برای كشت محصولات ارگانیك را فراهم كنند.