تغذيه در فصل رنگ‌ها
یكی از سوالاتی كه همواره در ذهن بسیاری از خوانندگان مجله مطرح می‌شود آن است كه آیا تغذیه در فصول مختلف تفاوتی دارد یا نه و آیا اصولاً در همه فصول لازم است به یك گونه تغذیه كنیم یا باید در ایام و فصول مختلف تغییری در برنامه غذایی خود ایجاد نماییم.
آنچه كه مسلم است این است كه در فصول مختلف سال به علت شرایط آب و هوایی و تفاوتی كه در شیوه زندگی افراد رخ می‌دهد و نیز به‌دلیل كمیابی یا وفور برخی مواد غذایی در ایام مختلف سال، لازم است تغییراتی مناسب با وضعیت خاص آن اوقات، در تغذیه خود ایجاد نماییم. حال ببینیم شیوه زندگی و تغذیه افراد در فصل پاییز دستخوش چه دگرگونی‌هایی می‌شود و برنامه غذایی در این ایام بهتر است چگونه باشد.
تغییراتی كه در فصل پاییز در شیوه زندگی و تغذیه افراد رخ می‌دهد
در فصل پاییز، معمولاً فعالیت و تحرك جسمی و فكری اشخاص افزایش می‌یابد، زیرا در فصل تابستان بعلت گرمای هوا و تعطیلات، افراد اوقات خود را بیشتر به استراحت در منزل و یا سفرهای تابستانی می‌گذرانند. با شروع پاییز و بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها و اتمام تعطیلات، فعالیت جدی‌تر و بیشتری در جامعه آغاز می‌گردد. تحرك جسمی، ورزش و پیاده‌روی نیز با آغاز فصل پاییز، بیشتر می‌شود. از سوی دیگر به سبب خنك شدن هوا، تعریق به هنگام تحرك جسمی كمتر می‌شود و چون به علت تعریق، مقداری انرژی از بدن دفع می‌گردد، بنابراین از دست دادن انرژی در این فصل تا حدودی كمتر است.
در فصل پاییز مصرف نوشابه‌های گازدار و انواع شربت بطور معمول كمتر می‌شود، زیرا در فصل تابستان بعلت گرمای هوا تمایل بیشتری به آشامیدن نوشیدنی‌های خنك از جمله نوشابه‌های گازدار وجود دارد و این امر نزد كودكان و نوجوانان بسیار معمول‌تر است، ولی با شروع پاییز و خنك شدن هوا، تمایل به مصرف اینگونه نوشابه‌ها و نیز شربت‌هایی كه به همراه یخ در تابستان مصرف می‌شوند، كمتر شده و به این ترتیب كالری كمتری از این طریق به بدن می‌رسد، ولی در عوض نوشیدن آب هم با كم شدن دمای هوا كاهش می‌یابد كه این امر، اثرات مهمی بر سلامت انسان به‌جا می‌گذارد.
بسیاری از افراد در فصل تابستان بعلت گرمای هوا، اشتهای خود را برای مصرف غذا تا حدود زیادی از دست می‌دهند و بخصوص در وعده ناهار مقدار كمی غذا میخورند و یا اصولا این وعده غذایی را از برنامه روزانه خود حذف می‌كنند، اما با شروع فصل پاییز و خنك شدن هوا، بطور معمول اشتها بیشتر شده و این امر موجب می‌شود كه افراد غذای بیشتری مصرف كنند و به این ترتیب تغییراتی در الگوی غذایی روزانه ایجاد می‌شود.
دگرگونی دیگری كه در برنامه غذایی افراد در این فصل رخ می‌دهد آن است كه اكثراً مصرف میوه نسبت به تابستان در بین خانواده‌ها كاهش می‌یابد، زیرا به هنگام گرمای هوا تمایل بیشتری به مصرف میوه وجود دارد. كمبود مصرف میوه نیز خود عامل مهمی جهت بروز مشكلاتی در سلامت می‌شود. اما یكی دیگر از تغییراتی كه پیامد فصل پاییز و خنك شدن هوا است، مصرف بیشتر شیرینی و انواع تنقلات شیرین است. سرانه مصرف شیرینی و مواد شیرین در فصول پاییز و زمستان معمولاً خیلی بیشتر از اوقات گرم سال است بخصوص این امر در بین كودكان و نوجوانان، بارزتر به چشم می‌خورد. البته بزرگسالان و حتی افراد میانسال و سالمند نیز از این تغییر در امان نیستند، و اختلالات این فرم تغذیه را در آنان نیز شاهد هستیم.
در فصل پاییز روزها رو به كوتاهی می‌روند و هر چه به پایان این فصل نزدیك می‌شویم روزها كوتاه‌تر و شب‌ها بلندتر خواهند شد. این امر باعث می‌شود كه بعلت تاریكی سریع‌تر هوا در پایان روز، بطور معمول شام زودتر مصرف شده و فاصله خوردن شام تا ساعت خواب طولانی‌تر باشد و این تغییر دارای محاسن و نیز اشكالاتی است، یعنی از یك‌طرف به سلامت انسان كمك می‌كند و از طرف دیگر به علت مصرف تنقلاتی كه بین وعده شام و ساعت خواب و استراحت مصرف می‌شوند اختلالاتی برای شخص ببار می‌آید.
با شروع پاییز و خنك شدن هوا مصرف مواد پختنی رواج بیشتری در بین افراد پیدا می‌كند در حالی‌كه در فصل تابستان به علت گرمای هوا، معمولا خانواده‌ها به غذاهای حاضری بیشتر پناه می‌برند. اما از تغییرات مهمی كه در فصل پاییز در تغذیه افراد رخ می‌دهد، وفور میوه‌های مخصوص این فصل است كه خواص تغذیه‌ای زیادی در بردارند. حال با شناخت دگرگونی‌هایی كه در فصل پاییز در زندگی و تغذیه جامعه پیش می‌آید بهتر است بپردازیم به تأثیر این تغییرات در تغذیه و سلامت افراد.
افزایش فعالیت وتحرك جسمی
افزایش فعالیت و تحرك جسمی موجب افزایش مصرف انرژی در بدن شده و چنانچه این تحرك ادامه یابد، باعث كاهش وزن در افراد می‌شود.
كاهش تعریق
همانگونه كه گفته شد بعلت تعریق مقداری انرژی از بدن دفع می‌شود، بنابراین این راه از دست دادن انرژی، در فصل پاییز كمتر از فصل تابستان و اوقات گرم سال است.
كاهش مصرف نوشابه‌های گازدار و شربت‌ها
كاهش مصرف نوشابه‌های گازدار و انواع شربت‌ها موجب می‌شود كه مقدار كمتری انرژی به بدن برسد، علاوه بر آن نوشابه‌های گازدار مضراتی برای انسان در بردارد و اختلالاتی در شخص ایجاد می‌كند كه عوارض آن می‌تواند در درازمدت گریبانگیر مصرف كننده بشود. این نوع نوشابه‌ها علاوه بر چاقی، فاقد ارزش تغذیه‌ای بالا هستند و نمی‌توانند سهمی در تأمین نیازمندی‌های تغذیه‌ای فرد داشته باشند.
ضمناً بعلت آنكه برای گازدار شدن به آنها اسید فسفریك اضافه می‌كنند، میزان فسفر مصرفی شخص بالا رفته و نسبت كلسیم به فسفر غذا به هم می‌خورد. این امر موجب می‌شود كه جذب كلسیم كاهش پیدا كند و این عنصر بسیار موثر در رشد ، سلامت و استحكام استخوان‌ها به مقدار زیادی از بدن دفع شود، بنابراین اختلال در رشد و نرمی استخوان در كودكان و نوجوانان و نرمی استخوان و پوكی استخوان در بزرگسالان از پیامدهای بارز آن است.
مسئله دیگر مربوط به مصرف مقدار زیاد نوشابه‌های گازدار آن است كه معمولاً به این نوشیدنی‌ها رنگ، اسانس و نگهدارنده اضافه می‌كنند كه این مواد شیمیایی برای انسان به هیچ وجه مفید نیست. پس كاهش مصرف این قبیل آشامیدنی‌ها در فصل پاییز گامی است مفید در حفظ سلامت.
كاهش مصرف آب
كی از پیامدهای شروع فصل پاییز و كاهش دمای هوا، كم مصرف كردن آب است. بعضی از افراد آب را صرفاً به هنگام تشنگی میل می‌كنند و به ضرورت مصرف آب، صرف‌نظر از اینكه شخص تشنه باشد یا احساس تشنگی نكند، توجهی ندارند. لازم به ذكر است كه مصرف مقدار كافی آب برای هر فردی ضروری است و كمبود مصرف آن موجب عوارض مختلف از جمله اختلال در واكنش‌های حیاتی داخلی، یبوست، كاهش كارآیی، خشكی و از بین رفتن طراوت پوست می‌شود.
استفاده بیشتر از مواد پختنی
این عادتی است كه با شروع فصل پاییز و در بسیاری از خانواده‌ها رواج پیدا می‌كند. بهتر است در روز از یك وعده غذای پختنی استفاده شود و وعده دیگر را به غذاهای سبك و حاضری اختصاص داد.
وفور میوه‌های پاییزی
در فصل پاییز میوه‌های بسیار مفیدی مانند انواع مركبات، انار، خرمالو، كیوی و امثال آن به وفور در دسترس افراد قرار دارد كه بهتر است از این موقعیت طلایی استفاده كرده و سلامت خود را با مصرف میوه‌های مفید و خوشمزه پاییزی بیمه نماییم.
بیشتر شدن اشتها برای صرف غذا
با خنك شدن هوا بسیاری از افراد اشتهای بیشتری برای صرف غذا پیدا می‌كنند در نتیجه مقدار زیادتری غذا میخورند و انرژی بیشتری كسب می‌كنند، بنابراین احتمال چاقی در اینگونه افراد افزایش می‌یابد. پس باید مراقب سلامت خود باشند و برای كنترل اشتها از موادی استفاده كنند كه حجیم و كم‌‌كالری هستند و با وجود آنكه معده را پر می‌كنند، ولی موجب افزایش وزن نمی‌شوند. مثلا این افراد باید همراه غذای خود مقدار قابل توجهی سالاد میل كنند تا معده‌شان را پر كرده و از پرخوری و مصرف غذای زیاد پیشگیری نماید.
كاهش مصرف میوه
بعضی افراد با خنك شدن هوا مقدار میوه مصرفی خود را كاهش می‌دهند. بطور كلی در هوای گرم معمولاً میوه بیشتری صرف می‌شود.
كمبود مصرف میوه موجب محرومیت بدن از بسیاری از ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌شود كه خود اختلالات و عوارض فراوانی را در بر دارد، بنابراین باید سعی كنیم در همه فصول حدود 4-3 واحد میوه میل كرده و سلامت خود را با مصرف مقدار كافی از این گروه غذایی تأمین نماییم.
مصرف بیشتر شیرینی و مواد شیرین در فصل پاییز
به طور معمول میزان مصرف شیرینی و تنقلات شیرین در فصول سرد سال خیلی بیشتر از تابستان است و انواع شیرینی زینت‌بخش سفره‌های عصرانه می‌باشد و در بسیاری از موارد نیز از شیرینی بعنوان دسر در فصول خنك و سرد سال استفاده می‌شود. مصرف مداوم یا مقدار زیاد شیرینی نه تنها مفید نیست، بلكه علاوه بر افزایش وزن و چاقی، باعث بالا رفتن چربی‌های نامطلوب خون، افزایش فشارخون و اختلالات قلبی – عروقی می‌شود. پس مصرف شیرینی و تنقلات شیرین را تا حد امكان محدود نماییم.
صرف شام در ساعات زودتر شب
با تاریك شدن سریع‌تر هوا در فصل پاییز نسبت به تابستان، معمولا زمان صرف شام نیز تغییر كرده و این وعده غذایی با فاصله بیشتری نسبت به ساعت خواب، صرف می‌شود. این امر به سلامت انسان كمك می‌كند، زیرا بعد از مصرف شام، شخص تحرك و فعالیت جسمی داشته و انرژی بیشتری صرف می‌نماید و در نتیجه كمتر در معرض چاقی قرار می‌گیرد. از طرف دیگر چنانچه بلافاصله یا با فاصله كوتاه بعد از صرف شام بخوابیم بطور معمول خوابی آشفته و ناراحت خواهیم داشت و در بسیاری از موارد، با معده پر خوابیدن باعث بی‌خوابی یا بد خوابی خواهد شد، اما اشكالی كه فاصله نسبتاً طولانی بین ساعت شام خوردن و خوابیدن ممكن است در بر داشته باشد آن است كه خیلی از افراد بعد از شام تا هنگام خواب از تنقلات پركالری مانند آجیل (بخصوص آجیل شور)، بستنی، شیرینی و امثال آن استفاده می‌كنند كه برای سلامت مفید نیست. بهتر است بعد از شام از میوه به عنوان میان‌وعده آخر شب استفاده شود.
